شرح مسائل الجاهلیة

مسئله چهل و ششم: حوادث را به روزگار نسبت و به آن دشنام دادن

به روزگار فحش و ناسزا می‌گفتند. چنانکه می‌گفتند: ﴿وَنَحۡيَا وَمَا يُهۡلِكُنَآ إِلَّا ٱلدَّهۡرُ﴾[الجاثیة: ۲۴]. «جز دهر ما را هلاک نمی‌کند».

شرح:

حوادث را به روزگار نسبت می‌دادند و آن‌ها دهریون نامیده می‌شوند. این نامگذاری به این سبب بود چون دچار مشکلی می‌شدند آن را به روزگار نسبت می‌دادند و به همان سبب روزگار را هم نکوهش می‌کردند در حالی که واجب است که هر چیز را به خداوند که خالق آن است، نسبت دهیم. روزگار همان وقت است که مخلوقی از مخلوقات خداوند و به ذات خویش فاقد هر نوع تصرفی می‌باشد. خداوند متعال کسی را که حوادث را به روزگار نسبت می‌دهد انکار می‌نماید. چنانکه می‌فرماید: ﴿وَقَالُواْ مَا هِيَ إِلَّا حَيَاتُنَا ٱلدُّنۡيَا نَمُوتُ وَنَحۡيَا وَمَا يُهۡلِكُنَآ إِلَّا ٱلدَّهۡرُ﴾[الجاثیة: ۲۴]. «و گفتند ما جز زندگی دنیا را نداریم که در آن زنده شده و می‌میریم و جز روزگار ما را هلاک نمی‌کند».

این عقیده انکار آخرت، روز رستاخیز و معاد است. ﴿نَمُوتُ وَنَحۡيَا﴾بعضی از مردم می‌میرند و بعضی زنده می‌شوند و می‌گویند: رحم‌ها بیرون می‌ریزد و زمین هم آن را می‌بلعد و می‌گویند: طبیعت زندگی جز این نیست. ﴿مَا يُهۡلِكُنَآ إِلَّا ٱلدَّهۡرُ﴾هلاکت و مرگ را هم به روزگار نسبت می‌دادند. بنابراین سبب مردن را گذشت روزها و شب‌ها دانسته و معتقد به سرانجام و روز تعیین شده برای مرگ نبودند. معتقد نبودند که ملائکه‌ای در آخر مهلت تعیین شده قبض روح خواهد کرد.

رسول اللهصاز ناسزاگویی به روزگار نهی نموده و می‌فرماید: «لَا تَسُبُّوا الدَّهْرَ فَإِنَّ اللَّهَ هُوَ الدَّهْرُ» [۵۲]یعنی الله خالق دهر است و هر آنچه در آن جاری است به تقدیر اوست. بنابراین دهر را دشنام مدهید. در حدیث قدسی پروردگار متعال می‌فرماید: «يُؤْذِينِي ابْنُ آدَمَ يَسُبُّ الدَّهْرَ وَأَنَا الدَّهْرُ بِيَدِي الْأَمْرُ أُقَلِّبُ اللَّيْلَ وَالنَّهَارَ‏‏» [۵۳]«فرزندان آدم مرا اذیت می‌کنند به روزگار ناسزا می‌گویند در حالی که من خالق روزگارم، امور به دست من است و روز و شب را من می‌گردانم». پس هنگامی که به روزگار فحش دادید در واقع آن ناسزاگویی را با خداوند متعال انجام داده‌اید چون او خالق روزگار است. بنابراین باعث آزار پروردگار شده زیرا او را نکوهش کرده اید. او امور را تغییر می‌دهد و سرانجام همۀ مصائب و گرفتاری‌ها به دست اوست و روزگار ظرف تحقق امور و خود مخلوق خداوند است.

پس بر مسلمین واجب است که از این کار خودداری کنند و هرگاه دچار مصیبتی گشتند، خود را محاسبه و به گناه خویش اعتراف نمایند. ﴿وَمَآ أَصَٰبَكُم مِّن مُّصِيبَةٖ فَبِمَا كَسَبَتۡ أَيۡدِيكُمۡ﴾[الشوری: ۳۰].

«به هر مصیبت و گرفتاری دچار شوید به خاطر چیزهایی بوده که خود انجام داده‌اید».

بنابراین، شایسته است که انسان به جای روزگار خود را سرزنش و ملامت کند.

[۵۲] ‏بوّب البخاری فی کتاب الأدب من صحیحه بابًا وسمَّاه‏:‏ باب ‏«‏لا تسبوا الدهر»‏ وأخرج فیه التالی وأخرجه مسلم ‏(‏رقم ۲۲۴۶/۵‏)‏ واللفظ له. [۵۳] أخرجه البخاری ‏(‏رقم ۴۸۲۶، ۶۱۸۱، ۷۴۹۱‏)‏ ومسلم ‏(‏رقم ۲۲۴۶‏)‏‏.