مسائل هشتاد و هفتم، هشتاد و هشتم، هشتاد و نهم و نودم: بعضی از خصلت‌های جاهلیت در بعضی از این امت باقیمانده است
فخر به بزرگی اجداد و ایراد گرفتن از نسب و طلب باران بواسطۀ ستارگان و نوحه خوانی بر میت.
شرح:
این مسائل چهارگانه از جمله مسائل جاهلی‌اند. رسول اللهصمی‌فرماید: «أَرْبَعٌ فِي أُمَّتِي مِنْ أَمْرِ الْجَاهِلِيَّةِ لَا يَتْرُكُونَهُنَّ الْفَخْرُ فِي الْأَحْسَابِ وَالطَّعْنُ فِي الْأَنْسَابِ وَالْاسْتِسْقَاءُ بِالنُّجُومِ وَالنِّيَاحَةُ على الـميت» [۶۵]«چهار چیز در امت من از امورات جاهلی هستند که آن‌ها را ترک نمی‌کنند ۱. فخر نمودن به اجداد ۲. بر نسب و اصل ایراد گرفتن ۳. به واسطۀ ستارگان درخواست باران نمودن۴. و بر مرده نوحه خوانی کردن».
«الْفَخْرُ فِي الْأَحْسَابِ»یعنی اینکه انسانی مجد و بزرگی پدران و اجداد خویش را وسیله فخر قرار دهد که این کار جزو خصوصیات دین جاهلی است چون آن‌ها در منی جمع می‌شدند به جای ذکر خداوند صاحب جلال و عظمت شروع به ذکر مفاخر پدران خویش می‌کردند. چنانکه می‌فرماید: ﴿فَإِذَا قَضَيۡتُم مَّنَٰسِكَكُمۡ فَٱذۡكُرُواْ ٱللَّهَ كَذِكۡرِكُمۡ ءَابَآءَكُمۡ أَوۡ أَشَدَّ ذِكۡرٗا﴾[البقرة: ۲۰۰].
«حق ارکان را به جای آورید خدا را یاد کنید همانگونه که پدران خویش را یاد می‌کردید بلکه زیادتر یاد کنید».
بنابراین، واجب است به جای پدران و اجداد خویش، خدا را یاد کنید.
«وَالطَّعْنُ فِي الْأَنْسَابِ»یعنی اینکه بگوید: فلانی اصل و نسب ندارد یا فلانی از قبیله‌ای است که اصیل نیست و از دیگران اینگونه عیب می‌گرفتند. ولی خداوند متعال می‌فرماید: ﴿يَٰٓأَيُّهَا ٱلنَّاسُ إِنَّا خَلَقۡنَٰكُم مِّن ذَكَرٖ وَأُنثَىٰ وَجَعَلۡنَٰكُمۡ شُعُوبٗا وَقَبَآئِلَ لِتَعَارَفُوٓاْۚ إِنَّ أَكۡرَمَكُمۡ عِندَ ٱللَّهِ أَتۡقَىٰكُمۡ﴾[الحجرات: ۱۳].
«ای مردم، ما شما را از زن و مردی آفریدیم و شما را شعبه شعبه و قبیله قبیله گردانیدیم تا نسبت به یکدیگر شناسایی حاصل کنید به درستی گرامی ترین شما نزد خداوند باتقواترین شماست».
پس فخر به نسب نیست بلکه به تقوا است و اگر فاقد تقوا باشید نسب هیچ نفعی به تو نمی‌رساند، رسول اللهصمی‌فرماید: «مَنْ بَطَّأَ بِهِ عَمَلُهُ لَـمْ يُسْرِعْ بِهِ نَسَبُهُ» [۶۶]«کسی که عملش او را کند کند نسبش او را سریع نمی‌نماید». قریشی بودن، هاشمی بودن و حتی جزو اهل بیت رسول اللهصبودن نیز نفعی به انسان نمی‌رساند اگر فاقد عمل صالح باشد بنابراین فقط تقوای خداوند و عمل صالح نافع هستند.
وَالْاسْتِسْقَاءُ بِالنُّجُومِ:اعتقاد داشتن به این که از تأثیر طلوع ستاره و یا از غروب آن باران می‌بارد و این عقیده از جمله دین جاهلیت است، باران به ارادۀ خداوند می‌بارد. می‌فرماید: ﴿وَهُوَ ٱلَّذِي يُنَزِّلُ ٱلۡغَيۡثَ مِنۢ بَعۡدِ مَا قَنَطُواْ وَيَنشُرُ رَحۡمَتَهُۥۚ وَهُوَ ٱلۡوَلِيُّ ٱلۡحَمِيدُ ٢٨﴾[الشوری: ۲۸].
«او ذاتی است که بعد از آنکه مأیوس شدند باران را فرو می‌فرستد و رحمت خویش را پراکنده می‌سازد».
پس الله ذاتی است که باران را به اراده و خواست خویش و با حکمت فرو می‌فرستد و هرگونه بخواهد آن را نازل می‌کند. بر زمین فرو می‌فرستد و یا آن را از زمین دریغ می‌دارد. ﴿وَلَقَدۡ صَرَّفۡنَٰهُ بَيۡنَهُمۡ لِيَذَّكَّرُواْ فَأَبَىٰٓ أَكۡثَرُ ٱلنَّاسِ إِلَّا كُفُورٗا ٥٠﴾[الفرقان: ۵۰].
«هر آن در بین آن‌ها پند و اندرزهای گوناگون را بیان کردیم تا متذکر گردند ولی بیشتر مردم جز ناسپاسی را نپذیرفتند».
آن کس که معتقد است طلوع و غروب ستاره‌ای در نزول باران مؤثر است، چنین اعتقادی شرک است و واجب است از آن توبه کند و لازم است نزول باران را به خداوند صاحب قدرت و عزت نسبت دهد.
وَالنِّيَاحَةُ على الـميت:منظور از آن بلند کردن صدا در هنگام مردن شخصی به عنوان آه و ناله و یا بیان نمودن خوبی‌های مرده می‌باشد، نوحه خواندن از گناهان کبیره است. رسول اللهصمی‌فرماید:
«النَّائِحَةُ إِذَا لَـمْ تَتُبْ قَبْلَ مَوْتِهَا تُقَامُ يَوْمَ الْقِيَامَةِ وَعَلَيْهَا سِرْبَالٌ مِنْ قَطِرَانٍ وَدِرْعٌ مِنْ جَرَبٍ» [۶۷]«نوحه خوان اگر قبل از مرگش توبه نکند روز قیامت در حالی بر پا می‌شود که شلواری از مادۀ آتشین و پیراهنی از (مرض) گری به تن می‌پوشد». نوحه خوانی گناه کبیره و از جمله خصوصیات جاهلی است و به جای آن واجب است که به قصد پاداش، صبر پیشه کند.
گریه کردن بر مرده داخل در مفهوم نوحه گری نیست چون قادر به ممانعت از آن نمی‌باشد. رسول اللهصآنگاه که ابراهیم مرد گریه کرد و فرمود: «إِنَّ الْعَيْنَ تَدْمَعُ وَالْقَلْبَ يَحْزَنُ وَلَا نَقُولُ إِلَّا مَا يَرْضَى رَبُّنَا وَإِنَّا بِفِرَاقِكَ يَا إِبْرَاهِيمُ لَمـَحْزُونُونَ» [۶۸]«چشم می‌گرید و قلب غمگین می‌شود و غیر آنچه که رضای پروردگار است را نمی‌گوییم و ما در فراق تو ای ابراهیم هر آن غمگین و محزون هستیم». و فرمود: «إِنَّ اللهَ لَا يُعَذِّبُ بِدَمْعِ الْعَيْنِ وَلَا بِحُزْنِ الْقَلْبِ وَلَكِنْ يُعَذِّبُ بِهَذَا وَأَشَارَ إِلَى لِسَانِهِ أَوْ يَرْحَمُ» [۶۹]«خداوند به واسطۀ اشک چشم و ناراحتی و حزن قلب کسی را عذاب نمی‌کند ولی به وسیلۀ بد زبانی عذاب می‌دهد و یا رحم می‌کند». وقتی انسان سخنی را که موجب رضای پروردگار است بر زبان راند و در هنگام مصیبت بگوید: إنّا لله وإنّا إليه راجعون و شکر و حمد خداوند را به جای آورد، خداوند او را می‌بخشد و مصیبتش را برایش جبران می‌کند.
این چهار مورد از جمله امور جاهلی می‌باشند و در مردم باقی مانده و واجب است از آن‌ها توبه کنند. و حدیث بر آن دلالت دارد که هرکس چیزی از جاهلیت در او باشد به سبب آن کافر نمی‌شود، بلکه امور جاهلی بعضی کفر و بعضی پایین‌تر از کفر هستند.
[۶۵] أخرجه مسلم (رقم ۹۳۴) [۶۶] جزء من حدیث أخرجه مسلم (رقم ۲۶۹۹) [۶۷] أخرجه مسلم (رقم ۹۳۴) [۶۸]- أخرجه البخاری (رقم: ۱۳۰۳)، ومسلم بنحوه (رقم: ۲۳۱۵) [۶۹] أخرجه البخاری (رقم: ۱۳۰۴)، ومسلم (رقم: ۹۲۴)