چکیده
خبر واحد اصطلاحاً خبری است که تعداد راویان یا طرق روایت آن به تواتر نرسیده باشد به همین دلیل در مباحث سنت نزد برخی از اصولیین چنین خبری «مظنون الصدق» تلقی شده است. حجیت خبر واحد در اثبات عقاید محل خلاف است. گروهی از علما چنین خبری را مفید ظن و در حوزه‌ی عقاید غیر قابل استناد می‌دانند. استدلال این گروه این است که اعتقاد به حصول علم از طریق خبر واحد لوازم و اقتضائاتی دارد که شرعاً یا عقلاً مردودند. رد این لوازم و اقتضائات دلیل رد اصلی چنین اعتقادی است. این لوازم و اقتضائات عبارتند از: تصدیق بلا تأمل خبر واحد، تناقض میان خبر متضاد دو راوی عادل، تصدیق مدعیان نبوت، نسخ قرآن و اخبار متواتر با اخبار آحاد، تفسیق مجتهدی که اجتهاد وی خلاف مفاد خبر واحد باشد، کفایت شهادت شاهد واحد بدون تزکیه و نفی احتمال کذب خبر واحد. در مقابل گروهی دیگر از علما خبر واحد را موجب حصول علم و از همین رو در مباحث عقیده قابل احتجاج شمرده‌اند. این گروه پس از نقد و رد استدلال قائلین به عدم حجیت برای اثبات نظر خود دلائلی مطرح کرده‌اند. دلائل آن‌ها اجمالاً عبارتند از: اگر خبر واحد مفید ظن باشد تبعیت از آن مطلقاً مردود است چرا که خداوند از تبعیت ظن نهی فرموده است، عمل به خبر واحد به اتفاق علما در مواردی واجب است و این خود به معنای اعتراف به حصول علم است. در آیه‌ی «نَفَر» انذار طائفه‌ای از مومنین لازم الاتباع شمرده شده است و طائفه بر افراد کمتر از حد تواتر هم قابل اطلاق است. بنابراین، انذار و اخبار افراد آحاد از نظر قرآن واجب الاتباع است. در قرآن به سوال از اهل ذکر علی الاطلاق امر شده است و سوال مجتهدان از مقلدان در واقع سوال از مفاد اخبار آحاد است، اگر قبول مفاد اخبار آحاد الزامی نباشد امر به سوال از آنان مفید فایده‌ای نخواهد بود. تبلیغ شرع و اقامه‌ی حجت در عصر رسالت غالباً از طریق ارسال افراد آحاد صورت می‌گرفته است، اگر اخبار آنان مفید علم نباشد الزام آنان معقول و مشروع نخواهد بود. آنچه پیامبر جدر حوزه‌ای مسائل شرعی فرموده است مضموناً وحی و الهام الهی است و هرچه مبتنی بر وحی و الهام الهی باشد در دایره‌ی حفظ و کفایت خداوند واقع می‌شود. پیامبر جهمواره بر استماع، حفظ و ابلاغ احادیث تأکید فرموده‌اند، صغار صحابه همواره با سوال از بزرگان صحابه و در واقع با توسل به اخبار آحاد آنان در باره‌ی مسائل اعتقادی کسب علم می‌کرده‌اند و این شیوه در قرون اولیه‌ی اسلامی معمول بوده است. محدثان بزرگ در ضمن نقل اخبار آحاد به صحت صدور آنان از پیامبر جتصریح کرده‌اند. مخالفان حصول علم از طریق خبر واحد خود از طریق اخبار آحاد از آراء و فتاوای امامان‌شان آگاه شده‌اند. قرآن در موارد وقوع خلاف امر به مراجعه به کتاب و سنت فرموده است. اگر سنت به عنوان محل مراجعه و حل اختلاف مفید علم نباشد ارجاع اختلاف به آن مفید فایده‌ای نخواهد بود. قرآن زنان پیامبر جرا مامور به تبلیغ آیات نازل و احادیث وارد در منزل آنان نموده است. اگر خبر واحد مفید علم و قابل احتجاج نبود چنین امری از جانب خداوند صادر نمی‌شد. این استدلال که «خبر واحد ظنی الثبوت است و به همین دلیل مثبت عقیده نیست» خود محل اختلاف است و آنچه محل خلاف باشد خود ظنی و غیر قابل احتجاج است. اعتقاد به عدم حجیت اخبار آحاد منجر به رد مسائل و احکام شرعی مبتنی بر خبر واحد می‌شوند و نهایتاً اکثر احکام شرع دچار اختلال و تعطیل می‌گردند. این پایان نامه طی مباحث مختلف به بررسی تفصیلی دلائل موافقان و مخالفان حجیت اخبار آحاد در مسائل اعتقادی پرداخته و نهایتاً به این نتیجه رسیده است که:
اولاً: احادیث آحاد صحیح محوف به قرائن مفید علم و مثبت عقاید هستند.
ثانیاً: احادیث آحاد منقول در کتب سته که ایرادی بر صحت اسناد آن‌ها وارد نشده باشد مفید علم و موجب ثبوت عقاید هستند.
ثالثاً: احادیث آحادی که صحت آن‌ها اجماعی است یا از سوی امت تلقی به صحت شده‌اند مفید علم و در حوزه‌ی عقاید قابل استنادند.
واژه‌های کلیدی، خبر، خبر واحد، حدیث، علم، ظن و عقیده.