۳-۲-۱- فرق بین علم ضروری و نظری
علم نظری استدلالی در حد و توان علم ضروری قطعی که از خبر متواتر حاصل می‌شود، نمی‌باشد بلکه بین این دو فرق وجود دارد که علمای اصول و محدثین به آن اشاره کرده‌اند، امام غزالی در این باره می‌فرماید: «علم نظری علمی است که شک و اختلاف در آن جایز است، پس گاهی بعضی از مردم به آن پی می‌برند و بعضی دیگر نه، و هرکس که اهل نظر و استدلال و تفکر نباشد، به آن پی نخواهد برد و کسی که عمداً نظر و تفکر را ترک کند- با وجود این که اهل نظر و استدلال باشد- باز به آن پی نخواهد برد، و هر عالمی که به علم نظری دست می‌یابد در اول نسبت به آن در شک به سر می‌برد، سپس به علم می‌رسد» [۳۰۹].
حافظ ابن حجر در این باره می‌فرماید: «این احادیثی که ذکر کردیم، فقط کسی که عالم و متبحر در حدیث می‌باشد و احوال راویان را می‌شناسد و بر علل راویان آگاه است، می‌تواند علم به صدق آن‌ها پیدا کند» [۳۱۰].
پس مشخص می‌گردد که علم نظری و استدلالی برای هر کسی حاصل نمی‌گردد، و انسان‌ها در حصول آن متفاوتند، اما در مورد علم ضروری قطعی چنین نیست.
[۳۰۹] الغزالی، المستصفی. [۳۱۰] العسقلانی، شرح نخبة الفکر، ص ۳۱- ۳۰.