۱-۵-۳- ظن در احادیث
دامنه‌ی ظن در احادیث نیز وسیع و گسترده می‌باشد اما چون اصولیین که معتقد به ظنی‌بودن اخبار آحاد هستند، فقط به یک حدیث که در آن‌ها بحث ظن آمده استناد کرده‌اند ما نیز در اینجا برای ارتباط موضوع و جلوگیری از اطاله‌ی کلام فقط به بررسی این حدیث می‌پردازیم.
پیامبر جمی‌فرماید: «إِيَّاكُمْ وَالظَّنَّ، فَإِنَّ الظَّنَّ أَكْذَبُ الحَدِيثِ، وَلاَ تَحَسَّسُوا، وَلاَ تَجَسَّسُوا، وَلاَ تَحَاسَدُوا، وَلاَ تَدَابَرُوا، وَلاَ تَبَاغَضُوا، وَكُونُوا عِبَادَ اللَّـهِ إِخْوَانًا» [۱۱۳].
معنی: «شما را از بدگمانی برحذر می‌دارم، چون گمان بد سخنی است بس دروغ، در کارهای یکدیگر تفحص و تجسس نکنید و بر یکدیگر حسد نورزید و نقشه‌های بد نکشید و نسبت به همدیگر دشمنی نکنید و برادرانه، بندگان خدا باشید».
با توجه به معانی لغوی برای ظن، کلمه‌ی ظن در این حدیث محتمل هریک از معانی- یقین، تهمت، شک، وهم و دروغ- می‌باشد، ولی معنای دروغ برای ظن در این حدیث کاملاً بعید و دور از ذهن است، چون آنگاه عبادت هیچ ارزشی ندارد و توصیف دروغ به دروغ خواهد بود که آن هم تحصیل حاصل است و بی‌معنا، پس باید معنا غیر از دروغ باشد [۱۱۴].
ابن حجر، قاضی عیاض و خطابی بر این باورند که مراد از ظن در این حدیث ظن بدون پایه و اساس است و همان تهمت است [۱۱۵].
صنعانی می‌گوید: در این حدیث منظور از ظن برحذربودن از تهمت و اصرارورزیدن بر آن و تثبیت آن در قلب و بر مبنای آن حکم‌کردن است، نه آن ظن و گمانی که به ذهن انسان خطور می‌کند و انسان قادر نیست، آن را کنترل کند و جلوی آن را بگیرد، ولی انسان می‌تواند دنبال آن ظن نرود و به تحقیق و جستجو در مورد آن نپردازد [۱۱۶].
بنابر آنچه گفته شد منظور از ظن در این حدیث همان گمان بد و تهمت می‌باشد که با توجه به ادامه‌ی حدیث این معنا واقعتر و شفافتر می‌گردد. و مشخص می‌شود که ظن مورد بحث در این حدیث با ظنی که مجتهدین بر مبنای آن ترجیح بین دو ادله را می‌دهند و فتوا صادر می‌نمایند، خیلی متفاوت است، و استدلال به این حدیث توسط علمای اصولی مغالطه‌ای بیش نیست چون دلیل باید جامع و مانع باشد، ولی در اینجا چنین نیست.
[۱۱۳] مسلم، صحیح مسلم، ۲۵۶۳؛ ابن حبان، صحیح ابن حبان، ۵۶۸۷؛ بخاری، صحیح بخاری، ۵۷۱۷. [۱۱۴] العوا، وجوه و نظایر در قرآن کریم، ص ۱۳۷. [۱۱۵] ابن حجر، فتح الباری، ۱۰/ ۴۸۱؛ الصنعانی، سبل السلام، ۴/ ۱۸۹. [۱۱۶] الصنعانی، سبل السلام، ۴/ ۱۸۹.