۱-۲-۵- اثر اختلاف حصر خبر در صدق و کذب
اختلاف بین علما در این مسئله لفظی است، چون عرب خبر را برای مقام صدق وضع کرده‌اند، مثلاً اگر گفته‌اند: زید قائم، معنایش نزد اهل لغت حصول قیام از زید و صدورش در گذشته از طرف زید بوده است و از هیچ یک از لغویون خلاف این نقل نشده است، پس مشخص است مخبری که در مورد چیزی خبر می‌دهد، سعی بر آن دارد که در ابلاغ خبرش جانب صدق را رعایت کند تا مفید فایده واقع گردد. بهترین و زیباترین کلام را در این باره عطار در حاشیه‌اش بر محلی آورده است.
(مدلول خبر، همان صدق است و کذب در خبر احتمالی عقلیست آیا توجه نمی‌کنی وقتی که از تو پرسیده شود، از کجا دانستی که زید ایستاده است؟ در جوابش می‌گویی: از فلانی شنیدم) [۵۶].
احتمال صدق و کذب در خبر به خاطر متکلم است نه به جهت وضع لغوی خبر چون متکلم گاهی خبر را در مقام صدق و موافق وضع لغوی آن استعمال می‌کند و گاهی آن را در مقام کذب و برخلاف وضع لغوی آن استعمال می‌نماید.
به همین دلیل خبر از دایرة صدق و کذب فراتر نمی‌رود، زیرا وقتی شخصی یهودی بگوید: اسلام حق است، اجماع علما بر صدق‌بودن خبر یهودی واقع می‌شود و وقتی یهودی گفت: اسلام حق نیست، اجماع علما بر کذب‌بودن خبر یهودی واقع می‌شود. و خبری که در صدق و کذب منحصر است، در همان محدوده‌اش منحصر می‌ماند، یعنی وقتی که صدق خبری ثابت شد، بعد از آن کذبش درست نیست و وقتی که کذب خبری نیز ثابت شد، دیگر صدق بر آن خبر راه ندارد، چون نمی‌توان آنچه را که بر آن واقع شده دوبار رفع کرد و محدوده‌اش را تغییر داد [۵۷].
[۵۶] عطار، حاشیة العطار علی المحلی، ۲/ ۱۴۲؛ ابن النجار، شرح الکوکب المنیر، ۲/ ۳۲۳- ۳۲۲. [۵۷] التفتازانی، حاشیة السعد علی شرح العضد للمختصر، ۲/ ۵۱؛ القرافی، الفروق، ۱/ ۲۴؛ الشوکانی، إرشاد الفحول، ۱/ ۱۲۳.