طرح و خط سیر مباحث این کتاب
مباحث این کتاب را به یک مقدمه و چهار باب و یک خاتمه تقسیم کردهام:
در مقدمه به اهمیت موضوع و علّت انتخاب چنین مباحثی پرداختهام و به این نکته نیز اشاره کردهام که در بیان سخنان سلف صالح دربارهی اسماء و صفات الهی، در چهارچوب عقیدهی اهل سنت، بر کتاب و سنت تکیه نمودهام و بعد از آن به طرح و خط سیر کتاب پرداختم و در پایان پس از «الله» - سبحانه و تعالی- از تمام کسانی که مرا در این راه یاری دادهاند سپاسگزاری کردهام.
باب اول: در این بخش از کتاب به بیان شیوه و خط سیر اهل سنت و وجوب پیروی از آنان و اهتمام علما بدان و بیان اینکه چنین راهی سالم‌ترین، آگاهانهترین و محکمترین راه شناخت اسماء و صفات است پرداختهام، این باب شامل سه فصل است:
فصل اول: پارهای از مصطلحات مهم این بحث را به پژوهش گذاشتهام که شامل سه مبحث زیر است:
مبحث اول: تعریف لغوی و اصطلاحی عقیده.
مبحث دوم: بیان معانی لغوی و اصطلاحی: سنت، اهل سنت و القاب اهل سنت.
مبحث سوم: مشخص نمودن معانی لغوی و اصطلاحی صفت.
فصل دوم: آغاز پیدایش اصطلاح «اهل سنت» و ویژگی‌های آنان، در این فصل دو مبحث زیر مورد بررسی و پژوهش قرار گرفته است:
مبحث اول: تاریخ پیدایش اصطلاح اهل سنت.
مبحث دوم: ویژگی‌های عقیدهی اهل سنت.
فصل سوم: توجه علما به عقیدهی سلف صالح، اصول، قواعد پذیرش، استدلال و نگرش درست به نقش عقل. در این بخش پنج مبحث زیر آورده شده است:
مبحث اول: توجه علماء به عقیدهی سلف صالح.
مبحث دوم: اصول و روش‌های پذیرش و استدلال نزد اهل سنت.
مبحث سوم: نگرش درست به نقش عقل در نزد اهل سنت.
مبحث چهارم: دلایل وجوب پیروی از اهل سنت، و ضرورت پای بندی به شیوه و روش آنان.
مبحث پنجم: روش اهل سنت سالم‌ترین و آگاهانهترین و محکمترین شیوههاست.
باب دوم: اهمیت شناخت توحید اسماء و صفات، و بیان عقیدهی اهل سنت در اسماء و صفات، و بیان بنیادهایی که این شناخت بر آنها استوار است، و ذکر پارهای از گفتارهای سلف صالح در این باره، و اقسام صفات، و مهم‌ترین قواعد در بیان اسماء و صفات. این باب شامل پنج فصل زیر است:
فصل اول: شامل چهار مبحث است:
مبحث اول: اهمیت شناخت اسماء و صفات.
مبحث دوم: بیان عقیدهی اهل سنت در اسماء و صفات الهی.
مبحث سوم: بنیادهایی که عقیدهی اهل سنت در اسماء و صفات بر آن استوار است.
مبحث چهارم: معنای جمله مشهور: «بدون تحریف وتعطیل» در نزد اهل سنت.
فصل دوم: پارهای از گفتارهای سلف.
فصل سوم: شامل چهار مبحث است:
مبحث اول: اثبات صفت کمال برای «الله» -سبحانه و تعالی- در خلال سورهی «اخلاص».
مبحث دوم: تقسیم صفات به عقلیه وخبریه و ذاتیه و فعلیه اختیاریه.
مبحث سوم: پارهای از افعال الله -تعالی- لازم و برخی متعدّیاند.
مبحث چهارم: فرق میان صفات ذاتی و فعلی.
فصل چهارم: در این فصل چهار مبحث زیر را میخوانیم:
مبحث اول: پارهای از صفات ذاتی.
مبحث دوم: گروهی از صفات فعلی.
مبحث سوم: برخی از صفاتی که در باب «مقابله» مورد بحث قرار میگیرند.
مبحث چهارم: پاک و منزه داشتن الله -تعالی- از هر نوع صفاتی که بر عجز و نقص دلالت دارند.
فصل پنجم: برخی از قواعد اسماء و صفات.
باب سوم: ارتباط میان ذات و افعال و صفات با هم و موضع اهل سنت در برابر تأویل و تفویض و بیان نشانه‌های صفات الهی در جان‌ها و روان‌ها و در هستی و پهنهی زندگی، و ارتباط صفات با حاکمیت. در این باب سه فصل زیر پیگیری می‌شود.
فصل اول: دارای چهار مبحث زیر است:
مبحث اول: ارتباط و پیوند میان صفات و ذات.
مبحث دوم: ارتباط و پیوند میان صفات و افعال.
مبحث سوم: سرشت پیوند میان صفات با همدیگر، از حیث آثار و معانی.
مبحث چهارم: نفی تحریف معانی اسماء و صفات.
فصل دوم: دارای دو مبحث است:
مبحث اول: موضع اهل سنت در برابر تأویل.
مبحث دوم: موضع اهل سنت در برابر تفویض.
فصل سوم: چهار مبحث است:
مبحث اول: نشانه‌های صفات الهی در نفس، زندگی و جهان هستی.
مبحث دوم: تمام صفات الهی بر جان و دل تأثیر میگذارند.
مبحث سوم: غفران الهی به این معنی نیست که در گناهان زیادهروی نمود.
مبحث چهارم: یکی از ویژگی‌های شایستگی الله -تعالی- در صفات کمال، یگانگی او در حاکمیت است.
باب چهارم: گفتارهایی از علما و مفسرینی که الله -سبحانه و تعالی- بوسیلهی آنان مذهب سلف را یاری داده است و بیان آراء و اندیشه‌های برخی از متکلمینی که بعدها به مذهب سلف بازگشتند و اندرزهایی در این رابطه، این باب شامل چهار فصل است:
فصل اول: پنج مبحث است:
مبحث اول: ابن جریر طبری.
مبحث دوم: موضعامام بغوی در برابر آیات صفات.
مبحث سوم: موضع حافظ ابن حجر.
مبحث چهارم: موضع علامه قاسمی.
مبحث پنجم: موضع عبدالرحمان بن ناصر السعدی.
فصل دوم: سه مبحث است.
مبحث اول: احمد بن حنبل.
مبحث دوم: ابن تیمیه.
مبحث سوم: محمد بن عبدالوهّاب.
فصل سوم: چهار مبحث است:
مبحث اول: ابوالحسن اشعری.
مبحث دوم: ابوحامد غزالی.
مبحث سوم: امام جوینی.
مبحث چهارم: امام فخر رازی.
فصل چهارم: چهار مبحث است:
مبحث اول: پرهیز از سخن گفتن از صفات الله -تعالی- بدون علم و آگاهی.
مبحث دوم: موضع سلف در برابر بدعت و بدعتگزاران.
مبحث سوم: حکم انکار یکی از اسماء یا صفات الهی چیست؟
مبحث چهارم: حکم سوگند خوردن به یکی از صفات الله -تعالی-
خاتمه.