توحید اسما و صفات

مبحث سوم: موضع حافظ ابن کثیر (متوفی سال ۷۴۴ ﻫ . ق)

امام، حافظ، مورخ، عماد الدین ابوالفداء اسماعیل بن عمر بن کثیر الدمشقیّ الشافعیّ [۳۰۷]، در رساله‌ی ارزشمندی که آن را «العقائد» نامیده، به بیان عقیده‌اش در اسماء و صفات پرداخته است، ایشان می‌فرمایند: «از آنجایی که قرآن و اخبار صحیحه به روشنی و وضوح به اثبات صفاتی چون: سمع، بصر، کلام، رضا، سخط، حبّ، بغض، فرح و ضحک و غیره دلالت دارند، از این رو لازم است آنها را حمل بر حقیقت کرد و با صفات آفریدگان تشبیه‌شان ننمود و توجه نمود به آنچه خدا و رسولش گفته‌اند یا چیزی بر آنها نیفزود یا کم نکرد، یا به تشبیه، تعطیل، تحریف و چگونگی روی نیاورد و مواظب باشد تا در آنچه عرب فهم نموده است [دخل] و تصرف و کاستی به وجود نیاید و غیر از آن را بگیرد» [۳۰۸].

اثبات صفت محبّت

در تفسیر آیات:

﴿قُلۡ إِن كُنتُمۡ تُحِبُّونَ ٱللَّهَ فَٱتَّبِعُونِي يُحۡبِبۡكُمُ ٱللَّهُ وَيَغۡفِرۡ لَكُمۡ ذُنُوبَكُمۡۚ وَٱللَّهُ غَفُورٞ رَّحِيمٞ ٣١﴾[آل‌عمران: ۳۱].

«بگو: اگر الله را دوست می‌دارید، از من پیروی کنید تا الله شما را دوست بدارد و گناهانتان را ببخشاید و الله‏آمرزنده‌ی مهربان است».

﴿قُلۡ أَطِيعُواْ ٱللَّهَ وَٱلرَّسُولَۖ فَإِن تَوَلَّوۡاْ فَإِنَّ ٱللَّهَ لَا يُحِبُّ ٱلۡكَٰفِرِينَ ٣٢﴾[آل‌عمران: ۳۲].

«بگو: از الله و پیغمبر اطاعت و فرمانبرداری کنید و اگر سرپیچی کنید، الله کافران را دوست نمی‌دارد».

ابن کثیر/می‌فرماید: «این آیات درباره‌ی کسانی نازل شده است که ادّعای محبّت الله تعالی را دارند، ‏اما از سنت و راه و روش پیامبرش محمد جتبعیّت و پیروی نمی‌کنند، چنین کسانی در حقیقت دروغگو خواهند بود مگر زمانی که از شریعت محمدی و آئین او و تمام اقوال و افعالش پیروی کنند» [۳۰۹]. زیرا در روایتی صحیح از رسول الله جنقل است که فرمود:

«مَنْ عَمِلَ عَمَلاً لَیْسَ عَلَیْهِ أَمْرُنَا فَهُوَ رَدٌّ» [۳۱۰].

«هر کس (در ‏امر دین) کاری انجام دهد که فرمان و‏امر ما بر آن صورت نگرفته باشد، قطعاً آن کار باطل و مردود خواهد بود».

و برای همین است که الله تعالی می‌فرماید:

﴿قُلۡ إِن كُنتُمۡ تُحِبُّونَ ٱللَّهَ فَٱتَّبِعُونِي يُحۡبِبۡكُمُ ٱللَّهُ وَيَغۡفِرۡ لَكُمۡ ذُنُوبَكُمۡۚ وَٱللَّهُ غَفُورٞ رَّحِيمٞ ٣١﴾[آل‌عمران: ۳۱].

بنابراین ‏امام ابن کثیر/نیز در خلال تفسیر این آیات صفت محبّت را برای الله تعالی ثابت و آن را حمل بر ظاهرش نموده و به تأویل یا تحریف روی نیاورده است.

[۳۰۷] طبقات الـمفسرین: داودی، ۱/۱۱۱-۱۱۳. [۳۰۸] علاقة الإثبات والتفویض: رضا نعسان معطی، ص ۵۱. [۳۰۹] تفسیر ابن کثیر: ۱/۳۶۶. [۳۱۰] روایت مسلم فی کتاب الأقضیة: ۳/۱۳۴۴، به شماره‌ی: ۱۷۱۸.