توحید اسما و صفات

مبحث اول: ارتباط میان ذات و صفات:

ایمان به الله تعالی، یعنی ایمان به ذات والا و واجب الوجودی که وجودش حقیقی است و نیز ایمان به صفات عالیه و اسمای نیک و زیبای او با هم است، وقتی مؤمن می‌گوید: به الله تعالی ایمان دارم، یعنی همان ایمان شامل که ذات او مانند سایر ذوات نیست و صفاتش هم شبیه صفات آفریدگان نیست، زیرا صفات او دارای حقیقتی است و صفات آفریدگانش حقیقتی دیگر. پس با توجه به اصل بودن چنین ایمان کامل و شاملی، می‌توان گفت: ارتباط میان ذات و صفات از نوع پیوند و ارتباط «تلازم» است، یا به تعبیر دیگر: ذات و صفات لازم و ملزوم همدیگرند و ایمان به ذات مستلزم ایمان به صفات است و بالعکس، زیرا وجود ذات بدون صفات متصوّر نیست و وجود صفات بدون ذاتی که در آن قائم باشد ‏امکان پذیر نیست و اگر ذاتی یا صفتی را به صورت جداگانه تصور کنیم، در حقیقت چیزی جز یک تصوّر ذهنی صرف نخواهد بود، از این روست که می‌گوییم: پیوند میان این دو از نوع علاقه‌ی «تلازم» است.

پس الله -سبحانه و تعالی- با اسماء و صفاتش یگانه و یکتا است و تمامی اسماء و صفاتش در اسم اعظم «الله» گرد آمده‌اند. و اگرچه اسمایی چون: اله، خالق، رازق را نمی‌توان صفت نامید، ولی تمامی اسماء و صفاتش در حقیقت چیزی جز او نیستند، به این معنا که ذات او به یک معنا و صفات او معنا و مفهوم دیگری داشته باشد.

در حقیقت وقتی ما برای صفات معنا و مفهومی غیر از معنا و مفهوم ذات تصور کنیم، میان آن دو قایل به مغایرت شده‌ایم [۲۴۷].

اهل سنت و جماعت ایمان صحیح را ایمان به پروردگاری می‌دانند که متصف به اسماء و صفاتی است که یک حقیقت واحد به شمار می‌آیند، به این معنی که از اسماء و صفاتش جدا نیست.

و این همان مفهوم درستی است که سلف این‏ امت آن را به خوبی فهم کرده بودند و از غوطه‌ور شدن در مباحث ارتباط میان ذات و صفات در‏امان ماندند، چرا که در حقیقت انگیزه‌ای برای ورود به آن نداشتند. [و اصولاً چیز تازه‌ای روی نداده بود تا به موضعگیری نیاز داشته باشند]. ولی به‌هرحال با دلایل نقلی و عقلی ثابت است که صفات الله تعالی داخل در مسمّای اسماء او هستند، بنابراین کسی که به یکی از صفات او پناه ببرد، یا با آنها سوگند یاد کند، در حقیقت به الله تعالی پناه جسته یا به او سوگند خورده است [۲۴۸].

پس پر واضح است که هیچ مغایرتی میان ذات و صفات وجود ندارد و هر دو لازم و ملزوم یکدیگرند و از هم جدا و گسسته نیستند، یعنی هر کس به الله تعالی ایمان داشته باشد، در حقیقت به اسماء و صفات او ایمان آورده است و هر کس یکی از صفات او را نادیده یا انکار کند، در واقع به الله تعالی و سایر صفاتش کفر ورزیده است [۲۴۹].

[۲۴۷] الصفات الإلهیة: با اندکی تصرف، ص ۳۴۱-۳۴۲. [۲۴۸] در مطالب بعدی اینکه: آیا سوگند خوردن به صفات الله تعالی جائز است یا نه؟ به تفصیل سخن خواهیم گفت. [۲۴۹] الصفات الإلهیة: با اندکی تصرف، ص ۳۴۳.