پایان

با پژوهش در این مباحث به نتایج و دستاوردهای بسیار مهمی دست یافتم و از آنجایی که آنها را برای اهل علم و کسانی که در پی حقند لازم و ضروری می‌بینم، از این رو مهم‌ترین آنها را به ترتیب در زیر می‌آورم، [باشد که مقبول قرار گیرد:]

۱- همانگونه که ابن عباسباشاره کرده است، اصطلاح اهل سنّت از همان آغاز اسلام شایع بوده است.

۲- عقیده‌ی مسلمانان از کتاب و سنّت گرفته می‌شود، که با فطرت سالم سازگار بوده و بسیار ساده و آسان و از طلسم و معمّا و چیستان به دور است.

۳- پیروی و تبعیّت از کتاب و سنّت واجب است.

۴- عقل صریح موافق نقل صحیح است و دو دلیل قطعی هرگز با هم مخالف نیستند، و هرگاه میان آن دو تعارض دیده شود، نقل مقدّم است.

۵- برای فهم نصوص کتاب و سنّت نیازمند فهم سلف صالحیم.

۶- عصمت برای رسول الله جثابت و قطعی است و امت (به صورت عام) معصوم‌اند از این رو بر گمراهی گرد نمی‌آیند.

۷- بحث و مجادله‌ی نیکو در بیان حق یک‏امر شرعی است، ‏اما ستیز و دشمنی مورد نهی قرار گرفته است.

۸- بدعت با بدعت پاسخ گفته نمی‌شود و در مقابل تفریط و کوتاهی نباید با غلوّ و زیاده‌روی برخورد کرد و همانگونه که در مباحث عقیدتی واجب است، در مجادله و پاسخگویی باید به شیوه‌ی پیشنهادی وحی ملتزم و پای‌بند بود.

۹- هرچیز نوظهوری در‏امر دین بدعت و هر بدعتی گمراهی و سرانجام هر گمراهی در آتش دوزخ است.

۱۰- عقل سلیم با کتاب و سنّت مخالف نیست و باید در زمینه‌ای بکار گرفته شود که الله تعالی بیان داشته است.

۱۱- با دلایل عقل و نقل ثابت است که راه سلف سالمترین، آگاهانه‌ترین و محکم‌ترین راههاست.

۱۲- توحید اسماء و صفات و شناخت آنها در زندگی انسان مسلمان نقش بسیار مهمی دارد و یکی از بزرگ‌ترین و ضروری‌ترین مسائل دین محسوب می‌شود.

۱۳- اهل سنت اسماء و صفاتی را ثابت می‌دانند که الله تعالی از آن خبر داده و برای خودش اختیار کرده یا رسولش آن را بیان داشته است، از این رو نه بر آنها می‌افزایند و نه از آن می‌کاهند، و او را با اوصافی می‌خوانند که خودش را با آنها وصف نموده یا رسولش او را بدانها متصف ساخته است و از تحریف، تعطیل، چگونگی و تمثیل بدورند.

۱۴- و صفاتی را که الله تعالی از خود نفی نموده، یا رسولش به انکار آن پرداخته را از او نفی می‌کنند و معتقدند الله تعالی متّصف به صفات کمال است.

۱۵- اقوال و گفتار علمای اهل سنت در تمام ادوار تاریخی در این باره یکی بوده است، زیرا همه‌ی آنان از یک سرچشمه -که همان کتاب و سنّت است- بهره برده‌اند.

۱۶- صفات إلهی به صفات عقلیه، خبریه، ذاتیه و فعلیه‌ی اختیاریه تقسیم می‌شود.

۱۷- اسماء و صفات دارای قواعد مهمی است و جوینده‌ی علم باید آنها را فرا بگیرد، تا به زیبایی آنها را فهم و حفظ کند.

۱۸- واجب است در معرفت اسماء و صفات سمع بر عقل مقدّم باشد.

۱۹- دلایلی که با آن اسماء و صفات إلهی را ثابت می‌کنیم همان کتاب و سنّت است.

۲۰- ظواهر نصوص به اعتباری برای ما معلوم و به اعتبار دیگر مجهول و ناشناخته است، به اعتبار معنا و مفهوم معلوم و مشخصند، ‏اما به اعتبار چگونگی و کیفیّتی که دارند مجهول و ناشناخته‌اند.

۲۱- تمام صفات الله تعالی صفات کمالند و هیچ نقصی در آنها دیده نمی‌شود و سمع و عقل و فطرت بر آن دلالت دارند.

۲۲- در الفاظ مبهم هم حق یافت می‌شود و هم باطل.

۲۳- سخن گفتن از صفات مانند سخن گفتن از ذات است.

۲۴- سخن گفتن از پاره‌ای از صفات، مانند سخن گفتن از سایر صفات است.

۲۵- برخی از اسماء الله بر چند صفت دلالت دارند.

۲۶- معانی صفات معلوم و مشخص،‏ اما چگونگی و کیفیّت آنها مجهول و ناشناخته و ایمان به آنها واجب و سئوال از چگونگی و کیفیتشان بدعت است.

۲۷- هر اسمی از اسماء الله بر ذات و صفتی دلالت دارد که متضمن آن است و اگر متعدی باشند بر اثر مترتب بر آن نیز دلالت دارند.

۲۸- باب صفات از باب اسماء وسیعتر و گسترده‌تر است، زیرا هر اسمی متضمّن یک صفت است، و پاره‌ای از صفات متعلّق به افعالِ الله تعالی هستند، و چنانکه می‌دانید افعال او هیچ انتها و پایانی ندارند.

۲۹- دلالت اسماء بر ذات و صفات از نوع دلالت مطابقت و تضمّن و التزام است.

۳۰- اسمایی که بر صفات دلالت دارند، زیباترین و کامل‌ترین نوع اسماء هستند.

۳۱- صفات إلهی در دلها و جانها و جهان تأثیر می‌گذارند.

۳۲- هر صفتی از صفات إلهی جداگانه بر قلب تأثیر گذار است.

۳۳- ‏آمرزش الله تعالی به این معنی نیست که در گناهان غوطه ور شویم.

۳۴- از ویژگی‌های مستحق بودن الله تعالی در صفات کمال، یگانگی او در حاکمیّت است.

۳۵- نفی معانی اسماء الله، یکی از بزرگ‌ترین موارد الحاد در آنها به حساب می‌آید.

۳۶- از مفسرانی که در تفسیر آیات به شیوه‌ی سلف عمل کرده‌اند بزرگان زیر را میتوان نام برد:‏امام طبری، بغوی، ابن کثیر، قاسمی، سعدی (رحمهم الله).

۳۷- برخی از کسانی که پس از غوطه‌ور شدن در علم کلام به راه و شیوه‌ی سلف بازگشتند عبارتند از: ابوالحسن اشعری،‏ امام غزالی،‏ امام جوینی،‏ امام فخر رازی (رحمهم الله).

۳۸- الله تعالی‏امام احمد بن حنبل و‏امام ابن تیمیه و غیره را با دفاع از شیوه‌ی اهل سنت و جماعت گرامی و مکرّم داشته است.

۳۹- سخن گفتن از صفات الله تعالی بدون علم و آگاهی کاری خطرناک است، و انکار بعضی از صفات او موجب کفر می‌شود، و سوگند یاد کردن به صفتی از صفات الله تعالی جائز است.

والحمدلله، فائق احمدی، تابستان ۱۳۹۰ سنندج