مبحث اول: تعریف لغوی و اصطلاحی عقیده
عقیده در لغت: از ماده‌ی «العَقْد»، به معنای بستن و محکم گره بستن است و به معنای دیگری نیز آمده است، از جمله: استوار کردن، استحکام بخشیدن، پایبندی و التزام، بهم فشردن، اثبات، تأیید و تصدیق [۱].
اما معنای اصطلاحی آن: کلمهی «عقیده» در کتاب و سنت و منابع مهم لغوی قدیم وجود ندارد، اولین کسی که درکتاب خود (الرسالة) جمع آن را به کارگرفت، قشیری درسال ۴۳۷ ﻫ.ق بود، از این رو این کلمه نوظهور است و در صدر اول وجود نداشته است [۲].
دکتر ناصر العقل آن را چنین تعریف کرده است: «ایمان راسخ و یقینی به الله -تعالی- و هر آنچه که در الوهیت، ربوبیت و اسماء و صفات او واجب است و ایمان به فرشتگان، کتاب‌های آسمانی، پیامبران، روز آخرت، قدر (اعمّ از خیر و شرّ آن) و تمام آنچه که در نصوص صحیح اعمّ از اصول دین وامور غیبی و اخبار آخرت وارد شده است و هر آنچه سلف صالح بر آن اجماع داشته‌اند و تسلیم و فرمان برداری از حکم، امر، تقدیر، شریعت الله تعالی و پیروی از رسولش جبا اطاعت و فرمانبری و تسلیم داوری و قضاوت او بودن» [۳].
و لفظ عقیده شامل: توحید، ایمان، اسلام، امور غیبی، نبوّت و رسالت، قدر، اخبار، اصول قطعی احکام و سایر اصول دینی، عقیدتی و ردّ هوی پرستان و مبتدعین و سایر ملل و نحل، مذاهب گمراه و منحرف و موضعگیری در برابر آنان نیز می‌شود. بنابراین: عقیده، توحید، سنت و اصول دین از مدلولات این علم به حساب میآید، یا به تعبیری: مسمای این علم هستند.
[۱] لسان العرب: ماده‌ی «عقد» (۳/۲۹۵-۳۰۰)، القاموس الـمحيط: ماده‌ی «عقد» (۱/۳۲۷-۳۲۸). [۲] نگا: معجم الـمناهي اللفظية شیخ بکر ابوزید، ص /۲۴۲. [۳] مباحث في عقيدة أهل السنّة والجماعة: ص ۹ .