توحید اسما و صفات

مبحث چهارم: فرق میان صفات ذات و صفات فعل

سلف صالح صفات فعل و صفات ذات را از هم جدا می‏دانند، زیرا صفات ذات قدیمی‌اند و نه تنها متعلق به خواست و مشیت و اراده‏ی او نیستند، بلکه ضد آنها نیز وجود ندارد، اما صفات فعل مرتبط به مشیت و اراده‏ی اویند و ضد آنها نیز وجود دارد مانند: رضا، غضب، محبت [۱۳۱].

شیخ عبدالله بابطین/در تعلیق خود بر کتاب «لوامع الأنوار الإلهية» تأکید دارند که از نظر اهل سنت صفات دو دسته‌ا‌ند و در تعلیقش بر سخنان سفارینی که معتقد است: «صفاتش مانند ذاتش قدیمی‌اند» می‌گوید: از ظاهر آنها پیداست که تمام صفات قدیمی‌اند، همانگونه که در شرحش بدان اشاره نموده است،‏ اما در این قول باید جزئیات و تفاصیلی را در نظر داشت، زیرا درمیان اهل سنت معروف است که صفات الله تعالی دو دسته‌اند: ۱- صفات ذاتیه مانند: حیات، علم، قدرت، صورت، دو دست و غیره، اینها بدون هیچ تردیدی صفات قدیمی‌اند، زیرا صفاتی هستند که لازمه‏ی ذات اویند ۲- صفات فعلیه متعلق به خواست، اراده، حکمت او هستند، که اگر حکمتش اقتضا کند آنها را فعلیت می‏بخشد، در غیر این صورت متحقق نخواهند شد، مانند: خلق، رزق، احیاء (زنده کردن)، اماته (میراندن)، کلام، فرود‏آمدن به آسمان دنیا، استواء و غیره، اگرچه هر یک از اینها گاهی صورت فعلی بخود می‏گیرند ‏اما نوعاً و جنساً قدیمی هستند و بدیهی است میان صفاتی چون: حیات و قدرت و میان صفتی چون استواء فرق وجود دارد، زیرا هیچ تردیدی نیست که الله تعالی در ازل و ابد به صفات قدرت وحیات موصوف بوده است، ‏اما استواء پس از آفرینش عرش صورت گرفته است و صفت فرودآمدنش به آسمان دنیا نیز همینگونه است. و اگر چه صفات فعلیه از جنس صفات قدیمی هستند ‏اما الله تعالی هر چه اراده کند، قطعاً انجام خواهد گرفت...» [۱۳۲].

[۱۳۱] الـمفسرون بين التأويل والإثبات: مغراوی، ج ۱، ص ۱۱۷-۱۱۸. [۱۳۲] نگا: لوامع الأنوار البهية وسواطع الأسرار الأثرية: ۱/۱۱۲.