توحید اسما و صفات

مبحث پنجم: راه سلف سالم‌ترین، آگاهانه‏ترین و محکم‏ترین راه‌هاست

نزد متکلمین متأخر چنین شایع شده که شیوه‏ی سلف [در پژوهش اسماء و صفات و نفی صفات سلبیه] سالم‏ترین روش و شیوه‏ی خلف آگاهانه‏ترین ومحکم‏ترین راههاست، یکی از نفی کنندگان می‌گوید: شیوه‏ی خلف آگاهانه‏ترین ومحکم‏ترین راه‌هاست زیرا گمان کرده‏اند به شیوه‏ی خلف می‏توان با نفی صفات سلبیه از الله تعالی- که نزدشان حق مطلب همان است و بس؛ شناخت بهتری حاصل کرد و معانی نصوص اثبات را بهتر می‏توان تأویل کرد، این گروه شیوه‏ی خود را علم به معقول و تأویل منقول نام نهاده‏اند و براین باورند که در شیوه‏ی سلف چنین چیزی را نمی‌‌توان یافت و با آن به ردّ کسانی پرداخته‌اند که تنها به مدلول نصوص پایبندند.

به نظر اینان مذهب سلف به علت تعارض احتمالات توجهی به فهم آن نصوص ندارد، از این رو، این سالم‏ترین شیوه نزد آنان می‌باشد، زیرا اگر یک لفظ دارای معنای متعددی باشد، در نظر گرفتن یک معنی یا یک تفسیر و نادیده گرفتن سایر معانی، کاری مخاطره‏آمیز است و روی گرداندن از آن در حقیقت در‏ امان ماندن از این خطر عظیم است!.

در حالیکه اگر برای چنین افرادی بیان شود که شیوه‏ی سلف تنها اثبات، فهم و تدبر صفاتی است که نصوص بر آن دلالت دارند و به تعبیری ابطال شیوه‏ی نفی کنندگان و بیان مخالفت آن شیوه با عقل صریح و نقل صحیح است، در آن صورت خواهند دانست که راه سلف آگاهانه‏ترین، محکم‏ترین، سالم‏ترین و هدایت یافته‏ترین راههاست و راه نفی کنندگان درست مخالف و نافی اخباری است که از رسول الله جبه ما رسیده است، از این رو چنین شیوه‏ای از نظرگاه شرعی و عقلی باطل می‏باشد و اینکه کسانی بر این باورند که در شیوه‏ی سلف از معانی آیات علم درستی حاصل نمی‌‌شود و یا از صفات نمی‌‌توان اثبات را فهم کرد، قطعاً سخن نادرستی است، حال چه عمداً این سخن را گفته باشند و یا از روی جهل و خطا، در حقیقت بر الله سبحانه، رسول او ج، سلف صالح و ‏امامان بزرگوار دروغ و افترا بسته‌اند و صد البته با این دروغشان عقول عامه‏ی مردم را نیز مشتبه و ادله‏ی عقلیه و دلایل نقلیه را نیز نادیده گرفته‌ا‌ند [۶۱].

و اگر خوب در حال و روز کسانی بیندیشی که معتقدند شیوه‏ی سلف سالم‌ترین و راه خلف آگاهانه‏ترین و محکم‏ترین است، می‏بینی متأخرین ‏امروزی در علم و حکمت چیز بیشتری از خلف خود ندارند، بلکه ویژگی اصلی‌شان تکلف و بازی با کلمات است و بس!. اما راه سلف آگاهانه‏ترین، محکم‏ترین، سالم‏ترین راههاست.

و هر کس [مؤمنی] که خداوند به وی علم وایمان عطا نموده است به وضوح می‏داند که متأخرین صرفاً از همان تحقیقات و پژوهشهایی بهره برده‏اند که پیشتر سلف آن را بیان داشته‌ند، از این رو نه در علم و نه در عمل هیچ سبقتی بر آنان ندارند و نیز کسانی که از مسایل عقلی، نظری و عملی آگاهی دارند، به سادگی می‏دانند که شیوه‏ی سلف همواره بر گفته‏ی پیشینیان راجح‌تر است [۶۲].

[۶۱] منهج الاستدلال في مسائل الاعتقاد: ج ۲، ص ۵۱۲-۵۱۳. [۶۲] کتاب الإيمان، شیخ الإسلام ابن تیمیه، با اندکی تصرف: ص ۴۱۷.