مبحث چهارم: از ویژگی‌های مستحق بودن الله تعالی به صفات کمال، یگانگی در حاکمیت است
الله تعالی در آیات فراوانی صفات کسانی را که مستحقّ حاکمیتند را بیان داشته است، که در ادامه‌ی مطلب به تفصیل به آنها خواهیم پرداخت، از این رو بر هر خردمندی لازم است در آن صفات بیندیشد و آنها را با صفات انسانهایی مقایسه کند که قانون وضع می‌کنند و ببیند آیا این دو با هم مطابقت دارند یا نه؟
و اگر آن صفات با صفات الهی منطبق است -که هرگز چنین نخواهد بود- در آن صورت از قوانینشان پیروی کند و اگر به یقین دریابد که قوانین بشری بسی حقیرتر، ناچیزتر، کم مایه و پایین‌تر از آنهاست، پس خود را ملزم به قوانین الهی کند و قوانین بشری را تا مقام ربوبیّت بالا نبرد، زیرا الله تعالی بسی پاک و منزه است از اینکه در عبادت یا حکم یا مملکتش کسی را به شراکت بگیرد، یکی از آیاتی که در آن الله تعالی به بیان صفات خود درامر قانونگذاری پرداخته، آیه زیر است:
﴿وَمَا ٱخۡتَلَفۡتُمۡ فِيهِ مِن شَيۡءٖ فَحُكۡمُهُۥٓ إِلَى ٱللَّهِ﴾[الشوری: ۱۰].
«در هر چیزی که اختلاف پیدا کنید، داوری آن به الله واگذار می‌گردد».
سپس در بیان ویژگی‌های آن داوری می‌فرماید:
﴿ذَٰلِكُمُ ٱللَّهُ رَبِّي عَلَيۡهِ تَوَكَّلۡتُ وَإِلَيۡهِ أُنِيبُ ١٠ فَاطِرُ ٱلسَّمَٰوَٰتِ وَٱلۡأَرۡضِۚ جَعَلَ لَكُم مِّنۡ أَنفُسِكُمۡ أَزۡوَٰجٗا وَمِنَ ٱلۡأَنۡعَٰمِ أَزۡوَٰجٗا يَذۡرَؤُكُمۡ فِيهِۚ لَيۡسَ كَمِثۡلِهِۦ شَيۡءٞۖ وَهُوَ ٱلسَّمِيعُ ٱلۡبَصِيرُ ١١ لَهُۥ مَقَالِيدُ ٱلسَّمَٰوَٰتِ وَٱلۡأَرۡضِۖ يَبۡسُطُ ٱلرِّزۡقَ لِمَن يَشَآءُ وَيَقۡدِرُۚ إِنَّهُۥ بِكُلِّ شَيۡءٍ عَلِيمٞ ١٢﴾[الشوری: ۱۰-۱۲].
«چنین داوری الله است که پروردگار من است و من بدو پشت می‌بندم و به او مراجعه می‌کنم* او آفریننده‌ی آسمانها و زمین است، او شما را به صورت مرد و زن و چهارپایان را به شکل نر و ماده درآورده است و بدین وسیله بر آفرینش شما می‌افزاید و هیچ چیزی مانند الله نیست* کلیدهای آسمان و زمین در دست اوست. برای هرکسی که بخواهد روزی را فراوان و یا کم می‌گرداند او از همه چیز کاملاً آگاه است».
از این رو آیا کافران و فاجرانی که در نظام‌های شیطانی به امر قانونگذاری می‌پردازند مستحق آن هستند که در مقام پروردگاری قرار بگیرند و در همه کار به آنان رجوع شود، یا پشت به آنان بست، درحالیکه فقط الله خالق آسمانها و زمین است و اوست که برای انسانها از جنس خودشان همسرانی قرار داده و از هرنوع از چهارپایان هشت جفت آفریده است: [۲۹۵]
﴿ثَمَٰنِيَةَ أَزۡوَٰجٖۖ مِّنَ ٱلضَّأۡنِ ٱثۡنَيۡنِ﴾[الأنعام: ۱۴۳].
[و هیچکس مانند او نیست:] ﴿لَيۡسَ كَمِثۡلِهِۦ شَيۡءٞۖ وَهُوَ ٱلسَّمِيعُ ٱلۡبَصِيرُ﴾[الشوری: ۱۱]. [کلیدهای آسمانها و زمین در دست اوست:]
﴿لَهُۥ مَقَالِيدُ ٱلسَّمَٰوَٰتِ وَٱلۡأَرۡضِۖ يَبۡسُطُ ٱلرِّزۡقَ لِمَن يَشَآءُ وَيَقۡدِرُۚ إِنَّهُۥ بِكُلِّ شَيۡءٍ عَلِيمٞ١٢﴾[الشوری: ۱۲].
«برای هر که بخواهد روزی را گسترده و فراخ یا تنگ می‌گرداند».
﴿يَبۡسُطُ ٱلرِّزۡقَ لِمَن يَشَآءُ وَيَقۡدِرُۚ إِنَّهُۥ بِكُلِّ شَيۡءٍ عَلِيمٞ ١٢﴾[الشوری: ۱۲].
از این رو بر هر مسلمانی واجب است که صفات کسانی را که شایستگی تشریع و قانونگذاری و تحلیل و تحریم را دارند خوب بشناسد و قوانین دینی خود را از کافران سُست عنصر و جاهل نگیرد [۲۹۶].
آیه‌ی زیر از آیاتی است که به وضوح بر این نکته دلالت دارد:
﴿لَهُۥ غَيۡبُ ٱلسَّمَٰوَٰتِ وَٱلۡأَرۡضِۖ أَبۡصِرۡ بِهِۦ وَأَسۡمِعۡۚ مَا لَهُم مِّن دُونِهِۦ مِن وَلِيّٖ وَلَا يُشۡرِكُ فِي حُكۡمِهِۦٓ أَحَدٗا﴾[الکهف: ۲۶].
«تنها اوست که غیب آسمانها و زمین را می‌داند، شگفتا او چه بینا و شنوا است! به جز الله برای‌شان سرپرستی نیست و در فرماندهی و قضاوت خود کسی را انباز نمی‌گرداند».
پس آیا درمیان کافران و فاسقانی که به وضع قوانین بشری می‌پردازند کسی را خواهی یافت که استحقاق صفت آگاهی از غیب آسمانها و زمین را داشته باشد؟ یا آیا نیروی شنوایی و بینایی‌اش آن اندازه است که بر تمام شنیدنی‌ها و دیدنی‌های آسمانها و زمین احاطه داشته باشد؟ [آیا کسی -جز الله- را خواهی یافت که یگانه و یکتا باشد؟] و آیا جز الله ولی، دوست و سرپرستی خواهی یافت؟ الله سبحان دارای مقام و بزرگ است [۲۹۷].
از آیات دیگری که بر قانونگذاری و داوری الله تعالی دلالت می‌کند، آیه‌ی زیر است:
﴿وَلَا تَدۡعُ مَعَ ٱللَّهِ إِلَٰهًا ءَاخَرَۘ لَآ إِلَٰهَ إِلَّا هُوَۚ كُلُّ شَيۡءٍ هَالِكٌ إِلَّا وَجۡهَهُۥۚ لَهُ ٱلۡحُكۡمُ وَإِلَيۡهِ تُرۡجَعُونَ ٨٨﴾[القصص: ۸۸].
«همراه الله معبود دیگری را مپرست و به فریاد مخوان جز او هیچ معبود دیگری وجود ندارد. همه چیز جز ذات او فانی و نابود می‌شود. و فرماندهی از آن اوست و بس و همگی شما به سوی او برگردانده می‌شوید».
و آیا درمیان فاسقان و کافران قانونگذار کسی را خواهی یافت که در الوهیّت و ربوبیّت یگانه و واحد باشد؟ آیا جز ذات او کسی باقی و ماندگار خواهد بود؟ و آیا مخلوقات به سوی او بازگردانده نمی‌شوند؟ بی‌گمان الله تعالی بسی والاتر، بزرگ‌تر و منزّه‌تر از آن است که در یکی از صفاتش به آفریدگانش شباهت داشته باشد، یا مخلوقات به صفات او متّصف شوند [۲۹۸].
آیه‌ی زیر نیز مؤیّد این ادّعاست:
﴿ذَٰلِكُم بِأَنَّهُۥٓ إِذَا دُعِيَ ٱللَّهُ وَحۡدَهُۥ كَفَرۡتُمۡ وَإِن يُشۡرَكۡ بِهِۦ تُؤۡمِنُواْۚ فَٱلۡحُكۡمُ لِلَّهِ ٱلۡعَلِيِّ ٱلۡكَبِيرِ ١٢﴾[غافر: ۱۲].
«این عذاب که در آن هستید بدان خاطر است که شما هنگامی که الله به یگانگی خوانده می‌شد نمی‌پذیرفتید و اگر برای الله انباز قرار داده می‌شد باور می‌داشتید. پس در این صورت فرمانروایی و داوری از آنِ اللهِ والامقام و بزرگوار است».
پروردگارا تو از هرآنچه که شایسته‌ی کمال و جلالت نباشد پاک و منزّهی، زیرا تو والا مقامی!.
و از دیگر آیات این باب:
﴿وَهُوَ ٱللَّهُ لَآ إِلَٰهَ إِلَّا هُوَۖ لَهُ ٱلۡحَمۡدُ فِي ٱلۡأُولَىٰ وَٱلۡأٓخِرَةِۖ وَلَهُ ٱلۡحُكۡمُ وَإِلَيۡهِ تُرۡجَعُونَ ٧٠ قُلۡ أَرَءَيۡتُمۡ إِن جَعَلَ ٱللَّهُ عَلَيۡكُمُ ٱلَّيۡلَ سَرۡمَدًا إِلَىٰ يَوۡمِ ٱلۡقِيَٰمَةِ مَنۡ إِلَٰهٌ غَيۡرُ ٱللَّهِ يَأۡتِيكُم بِضِيَآءٍۚ أَفَلَا تَسۡمَعُونَ ٧١ قُلۡ أَرَءَيۡتُمۡ إِن جَعَلَ ٱللَّهُ عَلَيۡكُمُ ٱلنَّهَارَ سَرۡمَدًا إِلَىٰ يَوۡمِ ٱلۡقِيَٰمَةِ مَنۡ إِلَٰهٌ غَيۡرُ ٱللَّهِ يَأۡتِيكُم بِلَيۡلٖ تَسۡكُنُونَ فِيهِۚ أَفَلَا تُبۡصِرُونَ ٧٢ وَمِن رَّحۡمَتِهِۦ جَعَلَ لَكُمُ ٱلَّيۡلَ وَٱلنَّهَارَ لِتَسۡكُنُواْ فِيهِ وَلِتَبۡتَغُواْ مِن فَضۡلِهِۦ وَلَعَلَّكُمۡ تَشۡكُرُونَ ٧٣﴾[القصص: ۷۰-۷۳].
«پروردگار تو الله است و معبودی جز او نیست و هرگونه سپاس و ستایشی بدو تعلّق دارد چه در این جهان و چه در آن جهان و فرماندهی و داوری از آن اوست و به‌سوی او بازگردانده می‌شوید * بگو: به من بگویید: اگر الله شب را تا روز قیامت همیشه ماندگار کند به جز الله کدام معبودی است که بتواند برای شما روشنایی بیاورد؟ آیا نمی‌شنوید؟ * بگو: مرا خبر دهید اگر الله روز را تا روز قیامت جاودانه و دائمی کند جز الله کدام معبودی است که بتواند برای شما شبی را بیاورد که در آن بیارامید، مگر نمی‌بینید؟ *این از لطف و مرحمت الهی است که شب را و روز را برای شما آفریده است تا در آن بیارامید و فضلِ الله را بجویید و سپاسگزار باشید».
آیا درمیان قانونگذاران دنیوی کسی را شایسته‌ی این خواهی یافت که در دنیا و آخرت مورد حمد، ثنا و ستایش باشد؟ آیا آنکه شب و روز تحت سیطره‌ی اوست و در کمال قدرت به امور بندگانش رسیدگی می‌کند و نعمات عظیمش را همواره به آنان عطا می‌کند، کسی جز خالق آسمانها و زمین است؟ بی‌گمان چنین کسی بسی باشکوه‌تر، والاتر و عظیم‌تر از آن است که در فرمانروایی، داوری، عبودیت، الوهیّت شریک و انباز بگیرد [۲۹۹].
بر هر دعوتگر و مبلّغی که مردم را به تحکیم شریعت الهی فرا می‌خواند لازم است پیش از هر چیز صفات پروردگارشان را به آنان آموزش دهد، زیرا این کار بزرگ‌ترین یاور و دستمایه برای یادآوری عظمت پروردگار و ترغیب به امتثال اوامر و اجتناب از نواهی و خوار شمردن جبّاران و پادشاهانی است که برای خود و ملت‌هایشان قوانینی وضع می‌کنند که الله تعالی بدان امر نفرموده است!، اگر این کار با موفقیّت صورت بگیرد مردم از پذیرش حُکم و قضاوت آنان خودداری می‌کنند و به این اقناع می‌رسند که باید فقط به قضاوت، داوری و حکم الله تعالی راضی و خشنود باشند، حُکم فرمانروا و مالکِ متصرّف و جبّاری که آسمانها و زمین تحت سیطره و قدرت اوست [۳۰۰].
[۲۹۵] نگا: اضواء البیان: با اندکی تصرف ۷/۱۶۳. [۲۹۶] همان: ۷/۱۶۵. [۲۹۷] أضواء البیان، با اندکی تصرف ۷/۱۶۵. [۲۹۸] همان: ۷/۱۶۵. [۲۹۹] أضواء البیان: با اندکی تصرف، ۷/۱۶۶. [۳۰۰] الرد علی من أنکر توحید الأسماء: با اندکی تصرف، شیخ عبد الرحمن عبد الخالق، ص ۲۶.