مبحث دوم: پیوند میان صفات و افعال
نزد اهل سنت ثابت است که افعال الله -سبحانه و تعالی- تابع حکمت او هستند که هیچ بخلی در آنها نیست و پایان و سرانجام نیکی در تمامی آنها نهفته است، زیرا:
﴿لَا يُسَۡٔلُ عَمَّا يَفۡعَلُ وَهُمۡ يُسَۡٔلُونَ ٢٣﴾[الأنبیاء: ۲۳].
«الله -تعالی- در برابر کارهایی که می‌کند، مورد بازخواست قرار نمی‌گیرد، ولی دیگران مورد بازخواست و پرسش قرار می‌گیرند».
زیرا تمامی کارهایش سنجیده و بجاست، از این رو بر عملکرد او أنمی‌توان رخنه گرفت و در آنها هیچ خلل و نقصی نمی‌توان یافت، چرا که او از بیهوده‌کاری به دور است و هرچه اراده کند انجامش می‌دهد و [کسی او را بازخواست نمی‌کند]، زیرا فقط مخلوقاتند که مورد بازخواست و سوال قرار می‌گیرند و کاری انجام نمی‌دهد مگر قطعاً تمام کارهایش خیر، مصلحت، رحمت و حکمت است و هرگز به شرّ، فساد، تباهی، ظلم و ستم و کاری که خلاف مقتضای حکمت اوست روی نمی‌آورد به خاطر کمال اسماء و صفاتش و او بی‌نیاز و ستوده و آگاه و کاربجاست [۲۵۰].
وقتی می‌گوییم الله -سبحانه و تعالی- ﴿فَعَّالٞ لِّمَا يُرِيدُ﴾است، یعنی همه چیز به اراده‌ی او صورت می‌پذیرد و هیچ چیز در جهان هستی خارج از خواست و مشیّت او نیست و همه بر تقدیر و تدبیر او صورت خارجی به خود می‌گیرند و از قدر او گریزی نیست و از آنچه در لوح محفوظ مقدر شده، تجاوز نمی‌شود، مخلوقات و مردمان هرچه انجام دهند به اراده‌ی اوست و اگر اراده کند هیچکس و هیچ چیز را توان مخالفت با او نیست و اگر بخواهد همه مطیع او می‌شوند، او خالق انسان‌ها و خالق روزی‌شان است و مرگ و میر همه به دست اوست و هرکه را بخواهد با حکمتش هدایت می‌کند: [۲۵۱]
﴿إِنَّا كُلَّ شَيۡءٍ خَلَقۡنَٰهُ بِقَدَرٖ ٤٩﴾[القمر: ۴۹].
«ما هر چیزی را به اندازه‌ی لازم و از روی حساب و نظام آفریده‌ایم».
﴿وَخَلَقَ كُلَّ شَيۡءٖ فَقَدَّرَهُۥ تَقۡدِيرٗا﴾[الفرقان: ۲].
«و همه چیز را آفریده است و آن را دقیقاً اندازه‌گیری و کاملاً برآورد کرده است».
﴿ مَآ أَصَابَ مِن مُّصِيبَةٖ فِي ٱلۡأَرۡضِ وَلَا فِيٓ أَنفُسِكُمۡ إِلَّا فِي كِتَٰبٖ مِّن قَبۡلِ أَن نَّبۡرَأَهَآ﴾[الحدید: ۲۲].
«هیچ رخدادی در زمین به وقوع نمی‌پیوندد، یا به شما دست نمی‌دهد، مگر اینکه پیش از آفرینش زمین و خود شما، در کتاب بزرگ و مهمی (به نام لوح محفوظ ثبت و ضبط بوده است)».
[۲۵۰] طریق الهجرتین: امام ابن قیّم/، ص ۴۱۴. [۲۵۱] لـمعة الاعتقاد، ابن قدامه، ص ۸۹.