توحید اسما و صفات

فهرست کتاب

قاعده‌ی هفتم: صفات الله تعالی به دو دسته‌ی: ثبوتیه و سلبیه تقسیم می‌شوند.

قاعده‌ی هفتم: صفات الله تعالی به دو دسته‌ی: ثبوتیه و سلبیه تقسیم می‌شوند.

صفات ثبوتیه: مراد صفاتی است که الله تعالی برای خود اثبات [و برگزیده] و رسولش جآن‌ها را بیان کرده است، تمامی این صفات، کمالیه هستند و هیچ نقص و عجزی در آن‌ها دیده نمی‌شود، از قبیل: حیات، علم، قدرت، استواء، نزول به آسمان دنیا، وجه، یدین و غیره.

لازم است این صفات را آنگونه که شایسته‌ی عظمت الله تعالی است، با دلیل سمع و عقل برای او ثابت دانست [۲۲۱].

دلیل سمع: آیه‌ی زیر بهترین گواه است:

﴿يَٰٓأَيُّهَا ٱلَّذِينَ ءَامَنُوٓاْ ءَامِنُواْ بِٱللَّهِ وَرَسُولِهِۦ وَٱلۡكِتَٰبِ ٱلَّذِي نَزَّلَ عَلَىٰ رَسُولِهِۦ وَٱلۡكِتَٰبِ ٱلَّذِيٓ أَنزَلَ مِن قَبۡلُۚ وَمَن يَكۡفُرۡ بِٱللَّهِ وَمَلَٰٓئِكَتِهِۦ وَكُتُبِهِۦ وَرُسُلِهِۦ وَٱلۡيَوۡمِ ٱلۡأٓخِرِ فَقَدۡ ضَلَّ ضَلَٰلَۢا بَعِيدًا ١٣٦[النساء: ۱۳۶].

«ای کسانی که ایمان آورده‌اید، به الله و پیغمبرش (محمد) و کتابی که بر پیغمبرش نازل کرده است (و قرآن نام دارد) و به کتابهایی که پیشتر (از قرآن) نازل کرده است، ایمان بیاورید و هر کس به الله و فرشتگان و کتابهای الله و روز رستاخیز کافر شود، واقعاً در گمراهی دور و درازی افتاده است...».

دلیل عقل: زیرا الله تعالی از آن صفات در مورد خودش خبر داده و [فرموده من دارای آن صفاتم] و مسلّماً او از دیگران آگاه‌تر و راست‌ گفتارتر است، از این رو لازم است همانگونه که خود از آنها خبر داده، [بدون کم و کاست و یا افزایش] و بدون کمترین شک و تردیدی آنها را ثابت دانست.

صفات سلبیه:

مراد صفاتی است که الله -سبحانه و تعالی- در کتابش آنها را از خود نفی نموده، یا رسولش جپروردگار را از آنها مبرّا دانسته است، چنین صفاتی در حق الله تعالی، صفات نقص به شمار می‌آیند و باید الله تعالی را از اتصاف به آنها پاک و منزه دانست، صفاتی از قبیل: موت (مرگ)، نوم (خوابیدن)، جهل (ندانستن)، نسیان (فراموشی)، عجز (ناتوانی)، تعب (خستگی و درماندگی) و غیره، از این رو لازم است ضمن نفی آنها از الله تعالی، به اثبات متضاد آنها به بهترین شیوه بپردازیم، زیرا نفی یک صفت فقط زمانی کمال محسوب می‌شود که متضمن صفاتی باشد که بر آن کمال دلالت دارند» [۲۲۲].

و مثال بارز آن آیه‌ی زیر است:

﴿وَتَوَكَّلۡ عَلَى ٱلۡحَيِّ ٱلَّذِي لَا يَمُوتُ[الفرقان: ۵۸].

«و بر الله تکیه کن که همیشه زنده است و هرگز نمی‌میرد».

بنابراین نفی مرگ متضمن کمال حیات اوست.

﴿وَلَا يَظۡلِمُ رَبُّكَ أَحَدٗا[الکهف: ۴۹].

«و پروردگار تو به کسی ستم نمی‌کند».

در این آیه نیز نفی ظلم، متضمن کمال عدل و داد اوست.

[۲۲۱] القواعد الـمثلی: ص ۲۱. [۲۲۲] القواعد الـمثلی: ص ۲۳.