مقدّمۀ نویسنده
الحمد لله والصّلاة والسّلام علی رسول الله نبیّنا محمّد وعلی آله وصحبه ومن والاه، امّا بعد:
اسلام، آخرین و فراگیرترین و جامع‌ترین ادیان است که الله أ آن را کامل نمود و با اسلام، نعمت را بر بندگانش تمام کرد و آن را برای‌شان به عنوان دین برگزید.
بدون تردید سخن دربارۀ اسلام، شاخه‌ها و زمینه‌های بسیاری داشته و پایانی ندارد، زیرا حکم و بیان هر چیزی، در اسلام وجود دارد:
﴿مَّا فَرَّطۡنَا فِي ٱلۡكِتَٰبِ مِن شَيۡءٖ﴾[الأنعام: ٣٨]
«ما در کتاب [لوح محفوظ] هیچ چیز را فروگذار نکردیم.»
اسلام تمامی مسائل کوچک و بزرگ اعتقادی، عملی، قانون‌گذاری و آداب را به طور اجمال یا تفصیل بیان نموده است؛ فرقی نمی‌کند که در مورد عموم مسلمانان باشد یا دربارۀ امور فردی انسان.
پیامبر اسلام؛ محمّد ج درحالی این دنیا را ترک کردند که تمامی مسائل ضروری دین را برای امّت بیان نمودند و رسالت پروردگار را رسانده و حجّت را بر افراد بعد از خود، تمام کردند.
تحقیق پیش‌رو، به دنبال معرّفی ساختار کلّیِ دین اسلام است.
هیچ نویسنده‌ای – هرچند تمامی فنون بلاغت را در اختیار داشته باشد- بازهم نمی‌تواند این کار را آنگونه که شایسته و لازم است، انجام دهد، زیرا – چنان‌که قبلاً بیان شد- این موضوع، شعبه‌های بسیاری داشته و بسیار طولانی است.
سختی کار مزبور، در کمبود و عدم‌دسترسی به منابع و مطالب علمی و تاریخی و امثال آن نیست، بلکه در گستردگی محورهای مورد بحث است که قصد نگارش آنها را به طور واضح و مختصر در یک کتاب داریم.
بدون تردید این خواسته، بسیار سخت و دور از دسترس به شمار می‌رود. علاوه بر این، سختیِ دیگری نیز وجود دارد؛ یعنی شیوۀ بیان و ابراز چهرۀ زیبای دین اسلام، باید به گونه‌ای صورت گیرد که تمامی دوستداران حقیقت به شکل شایسته‌ای آن را بشناسند و خیر بزرگی که دین اسلام برای تمامی بشر دارد را روشن سازد. این کار، توجّه و دقّت زیادی را می‌طلبد.
من مشتاق دستیابی به این آرزوی بزرگ گشتم و تلاش نمودم تا بر موضوع مذکور، تسلّط یابم، امّا دایرۀ بحث، وسیع و گسترده بود، زیرا هریک از محورهایش و حتّی هریک از اجزای این محورها، نیاز به بررسی و تحلیل داشت تا در مباحث خاصّی مطرح و بیان گردد.
بنابراین بسیاری از مباحث را مختصر نمودم تا بدین وسیله، تمامی محورها بیان گردد و متناسب با شرایط زمانه باشد.
در هر حال، این تلاشی اندک خواهد بود و موضوع مذکور، با بیان ساختار تحقیق و کار انجام‌شده در لابلای آن روشن می‌گردد.
ساختار تحقیق: این تحقیق مشتمل بر یک مقدّمه، هشت فصل و یک نتیجه‌گیری کلّی، به ترتیب زیر است:
فصل اول: حقیقت دین اسلام و منابع قانون‌گذاری و ارکان آن؛
فصل دوم: ارکان ایمان؛
فصل سوم: محمّد ج؛ خاتم پیامبران و رسولان علیهم السلام؛
فصل چهارم: مسائلی دربارۀ علم غیب؛
فصل پنجم: مطالبی در مورد گناهان، توبه و دعا؛
فصل ششم: نظام سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و خانوادگی در اسلام؛
فصل هفتم: موضع اسلام دربارۀ برخی از مسائل معاصر؛
فصل هشتم: دلایلی بر اثبات حقیقت اسلام.
موارد فوق، فصل‌های تحقیق پیش‌رو بوده و هریک از آنها دارای چندین بخش و هر بخشی متشکّل از چند مبحث است و بسا اوقات بر حسب نیاز و سیاق، در برخی از بخش‌ها و مباحث، مقدّمه‌ای بیان شده است.
نتیجه‌گیری: چکیده‌ای از آنچه در متن اصلی آمده، در این بخش بیان شده است.
روشِ کار نویسنده: وی در تحقیق حاضر، اموری را رعایت کرده است؛ از جمله:
١. بسیار تلاش نموده تا محورهای پژوهش، مستقل و در عین حال، مرتبط به یکدیگر باشند؛ به عبارتی دیگر، صلاحیت این را دارند که به تنهایی و جدای از هم بیان شوند و تکمیل‌کننده و تأییدکنندۀ یکدیگر نیز هستند، زیرا اسلام دینی استوار بوده و مسائلش مرتبط به هم است.
٢. تلاش نموده تا لحن تحقیق آرام و متناسب با فهم و روحیۀ فرد مسلمان و غیرمسلمان؛ به ویژه افراد غربی باشد و نیز سعی نویسنده بر آن بوده که لحن نوشتارش دور از احساس شکست و تنش‌آفرینی باشد، زیرا این شیوه بیشتر مورد پسند واقع می‌شود.
نویسنده کار مذکور را با یقین به صحّت مطالب و تلاش برای بیان مدلل حق انجام داده است.
همچنین تلاش نموده تا سنّت و مدرنیته را باهم جمع نماید، چون سنّت باعث تقویت پژوهش شده و مدرنیته سبب درک بهتر احوال مخاطبان می‌گردد و در نتیجه سخن بر وفق آن احوال جاری می‌شود.
٣. سعی بر آن بوده که تحقیق حاضر از طریق موارد زیر، در ساختاری نو و شکلی زیبا بیان گردد:
أ. رعایت قوانین پژوهشی؛ از قبیل: نقل مطالب دیگران [با ذکر منبع] و تخریج احادیث و امثال آن؛
ب. تلاش برای صحّت متن و رعایت قواعد املایی و علایم نگارشی؛
ت. توجّه به روش تحقیق و تلاش برای این‌که زبان گفتار نه بسیار عامیانه بوده و نه هم بسیار فنّی باشد، بلکه کاری در بین این دو حالت صورت گیرد؛
ث. مراجعه به منابع اصلی و معتمدِ قدیمی یا معاصر؛
ج. رعایت آنچه باعث علاقه و اشتیاق مخاطبان شود؛ از طریق برخی عناصر و تنوّع در استشهاد و نقل مطالب؛
ح. تلاش شده که تحقیق حاضر، جذّاب و متنوع بوده و از متن‌های خشک و ملال آورِ تحقیقات دانشگاهی متفاوت باشد و موارد دیگری که بر فهم مقصود و رفع خستگی و امکان تقسیم پژوهش و استخراج مباحثی از آن کمک نماید؛
خ. بسیاری از محورهای تحقیق، نزدیک به هم و در هم آمیخته‌اند و جداکردن آنها از یکدیگر، کار مشکلی است، به همین علّت تلاش نمودم تا هریک از آنها، به طور جداگانه مورد بررسی قرار گیرد و مکمل یکدیگر باشند؛
د. سعی شده که این تحقیق متناسب با موضوع «فرهنگ اسلامی» باشد و جهت تدریس در دانشگاه‌ها تعیین شده و خلأهای موجود را برطرف نماید.
این بود خلاصه‌ای از سختی‌های کار و ساختار پژوهش حاضر و آنچه ـ إن شاء الله- بیان خواهد شد. از الله تعالی کمک می‌خواهیم و بر وی توکّل می‌کنیم و درود و سلام او بر پیامبرمان؛ محمّد ج و بر آل و اصحابش باد.
دکتر محمّد بن ابراهیم حَمَد
ص. ب: ٤٦٠
١٥/ ٥/ ١٤٣٣ هـ
دانشگاه قصیم، دانشکدۀ شریعت و مطالعات اسلامی
گروه عقاید و مذاهب معاصر
www.TOISLAM.NET
@M_ALHAMAD