١- ترتیب علائم بزرگ قیامت
احادیثی که بیانگر نشانه‌های بزرگ قیامت هستند، آنها را باهم و بدون ترتیب بیان کرده‌اند، زیرا ترتیبشان در گفتار، نشانۀ ترتیب آنها در وقوع نبوده و بهوسیلۀ حرف «و» عطف شده‌اند که مقتضی ترتیب نیست.
ترتیب آنها در برخی متون، برخلاف ترتیبشان در متون دیگر آمده است.[٥٦٨]
اکنون خلاصه‌ای از احادیثی که نشانه‌های قیامت را به طور کلّی یا جزئی بیان کرده‌اند، نقل می‌گردد.
امام مسلم / در صحیح خود، از حذیفه بن أسید غفاری س چنین نقل می‌کند: پیامبر ج نزد ما آمدند درحالی که مشغول گفتگو بودیم. ایشان پرسیدند: «مَا تَذَاكَرُونَ؟»؛ «دربارۀ چه چیزی سخن می‌گویید؟» گفتیم: از قیامت سخن می‌گوییم. رسول الله ج فرمودند: «إنها لَنْ تَقُومَ حَتَّى تَرَوْنَ قَبْلَهَا عَشْرَ آيَاتٍ»؛ «قطعاً قیامت برپا نخواهد شد تا اینکه پیش از آن، ده نشانه ببینید.»
پیامبر ج از دود، دجّال، دابّه، طلوع خورشید از مغرب، نزول عیسی ÷، خروج یأجوج و مأجوج و سه بار فرورفتن [مردم] در زمین؛ یک مرتبه در شرق، باری در غرب و یک بار در جزیرة العرب نام بردند و آخرین نشانه، آتشی است که از سمت یمن خارج می‌شود و مردم را به سمت رستاخیز می‌راند.[٥٦٩]
مسلم / حدیث فوق را از ابوسریحه حذیفه بن أسید س با الفاظی دیگر روایت نموده است؛ او می‌گوید: پیامبر ج در اتاقی بودند و ما پایین‌تر از ایشان بودیم که متوجّه ما شده و فرمودند: «مَا تَذْكُرُونَ؟»؛ «از چه سخن می‌گویید؟» گفتیم: دربارۀ قیامت. رسول الله ج فرمودند: «إِنَّ السَّاعَةَ لَا تَكُونُ حَتَّى تَكُونَ عَشْرُ آيَاتٍ: خَسْفٌ بِالْمَشْرِقِ، وَخَسْفٌ بِالْمَغْرِبِ، وَخَسْفٌ فِي جَزِيرَةِ الْعَرَبِ وَالدُّخَانُ وَالدَّجَّالُ، وَدَابَّةُ الْأَرْضِ، وَيَأْجُوجُ وَمَأْجُوجُ، وَطُلُوعُ الشَّمْسِ مِنْ مَغْرِبِهَا، وَنَارٌ تَخْرُجُ مِنْ قُعْرَةِ عَدَنٍ تَرْحَلُ النَّاسَ»؛ «قطعاً قیامت نخواهد آمد تا اینکه ١٠ نشانه به وقوع پیوندد: فرورفتن [مردم] به زمین در سمت شرق، فرورفتن به زمین در طرف غرب و فرو رفتن به زمین در جزیرة العرب، دود، دجّال، دابّة الأرض، خروج یأجوج و مأجوج، طلوع خورشید از سمت مغرب و آتشی که از گودال [شهر] عدن خارج می‌شود و مردم را کوچ می‌دهد.»
در روایت دیگر، دهمین نشانه، نزول عیسی ÷ بیان شده است.
و بنا بر روایتی، دهمین نشانه بادی است که مردم را به دریا می‌اندازد.[٥٧٠]
مسلم / از ابوهریره س نقل نموده که پیامبر ج فرمودند: «بَادِرُوا بِالْأَعْمَالِ سِتًّا: طُلُوعَ الشَّمْسِ مِنْ مَغْرِبِهَا، أَوِ الدُّخَانَ، أَوِ الدَّجَّالَ، أَوِ الدَّابَّةَ، أَوْ خَاصَّةَ أَحَدِكُمْ أَوْ أَمْرَ الْعَامَّةِ»[٥٧١]؛ «پیش از فرارسیدن ٦ نشانه، برای انجام اعمال [نیک] شتاب کنید: طلوع خورشید از سمت مغرب، دود، ظهور دجّال، دابّه و مرگ هریک از شما یا فرارسیدن قیامت.»
و با لفظی دیگر آمده است که: «بَادِرُوا بِالْأَعْمَالِ سِتًّا: الدَّجَّالَ، وَالدُّخَانَ، وَدَابَّةَ الْأَرْضِ، وَطُلُوعَ الشَّمْسِ مِنْ مَغْرِبِهَا، وَأَمْرَ الْعَامَّةِ، وَخُوَيْصَّةَ أَحَدِكُمْ»[٥٧٢]؛ «پیش از فرارسیدن ٦ نشانه، برای انجام اعمال [نیک] بشتابید: ظهور دجّال، دود، دابّة الأرض، طلوع خورشید از مغرب، فرارسیدن قیامت و مرگ هریک از شما.»
عبدالله بن عمرو ب می‌گوید: حدیثی را از رسول الله ج حفظ نمودم که هرگز آن را فراموش نمی‌کنم؛ از ایشان چنین شنیدم: «إِنَّ أَوَّلَ الْآيَاتِ خُرُوجًا، طُلُوعُ الشَّمْسِ مِنْ مَغْرِبِهَا، وَخُرُوجُ الدَّابَّةِ عَلَى النَّاسِ ضُحًى، وَأَيُّهُمَا مَا كَانَتْ قَبْلَ صَاحِبَتِهَا، فَالْأُخْرَى عَلَى إِثْرِهَا قَرِيبًا»[٥٧٣]؛ «همانا نخستین نشانهای که آشکار می‌گردد، طلوع خورشید از سمت مغرب و خروج دابّه در وقت چاشت [هنگام برآمدن آفتاب] بر مردم است و هریک از این علائم که پیش از دیگری باشد [و ظاهر شود]، نشانۀ دیگر بلافاصله بعد از آن، به وقوع می‌پیوندد.»
با توجّه به احادیث مذکور، می‌توان ترتیب برخی از این نشانه‌ها را بهوسیلۀ وقوع آنها پس از یکدیگر دانست، زیرا ترتیب بعضی از نشانه‌های مذکور با دو لفظ و حرف مختلف بیان شده است؛ گاهی با «أو» و گاهی با «و» عطف شده که هیچ کدام بیانگر ترتیب نیستند.[٥٧٤]
به همین سبب، عالمان در ترتیب نشانه‌های قیامت اختلاف دارند و حافظ ابن‌حجر / ظهور دجّال و طلوع خورشید از سمت مغرب را جلوتر از سایر علائم دانسته و می‌گوید: «با توجّه به مجموع اخبار به نظر می‌رسد که خروج دجّال نخستین نشانۀ بزرگی است که خبر از تغییر شرایط عمومی در بیشتر زمین می‌دهد و با وفات عیسی ÷ به پایان می‌رسد.
و طلوع خورشید از سمت مغرب، اولین نشانۀ بزرگی است که خبر از تغییر عالم بالا می‌دهد و با فرارسیدن قیامت تمام می‌شود.
شاید خروج دابّه در همان روزی باشد که خورشید از سمت مغرب طلوع می‌کند.»
وی در ادامه می‌گوید: «به این دلیل که هنگام طلوع خورشید از طرف مغرب، دروازۀ توبه بسته می‌شود و در نتیجه، دابّه بیرون می‌آید تا مؤمن و کافر را از هم جدا سازد و هدف از بسته‌شدن دروازۀ توبه تکمیل گردد.
و نخستین نشانهای که خبر از فرارسیدن قیامت می‌دهد، آتشی است که مردم را گِرد می‌آورد.»[٥٧٥]
طیّبی / می‌گوید: «علائم مذکور نشانه‌هایی از قیامت است؛ یا دلالت بر نزدیک‌شدن آن و یا نشان از فرارسیدن قیامت دارند.
دجّال، نزول عیسی ÷، ظهور یأجوج و مأجوج و فرورفتن در زمین بیانگر نزدیکی آن هستند.
دخان یا دود، طلوع خورشید از سمت مغرب، خروج دابّه و آتشی که مردم را جمع می‌کند، دلالت بر فرارسیدن قیامت دارند.»[٥٧٦]
تقسیم فوق بسیار زیبا و دقیق است و در مبحث پیش رو، نشانه‌های بزرگ قیامت را براساس همین ترتیبی که طیّبی آورده، بیان خواهیم کرد.
[٥٦٨]- نک: التّذکرة، ص ٧٣٩؛ أشراط السّاعة، ص ٢٣٩.
[٥٦٩]- صحیح مسلم، شمارۀ حدیث: ٢٩٠١.
[٥٧٠]- صحیح مسلم، شمارۀ حدیث: ٢٩٠١.
[٥٧١]- صحیح مسلم، شمارۀ حدیث: ٢٩٤٧.
[٥٧٢]- همان.
[٥٧٣]- صحیح مسلم، شمارۀ حدیث: ٢٩٤١.
[٥٧٤]- نک: أشراط السّاعة، ص ١٤٢.
[٥٧٥]- فتح الباري، ج ١١، ص ٣٥٣.
[٥٧٦]- همان، ص ٣٥٢.