٥- گواهی تاریخ بر تسامح و مدارای مسلمانان
بدون تردید ذمّیها و دیگران در جوار و پناه دولت اسلامی زندگی کردند بدون اینکه کسی علیه اعتقادات و دیانتشان کاری انجام دهد.
تاریخ طولانی اسلام گواه است که شریعت و مسلمانان برای پیروان ادیانی که در پناه اسلام زندگی میکردند، اجازۀ بقا و حفاظت باورهایشان را دادهاند.
دوست و دشمن میداند که این ویژگی به معنای ضعف دولت اسلامی نیست، بلکه مسألهای مهم و اصلی از دین اسلام بوده حتّی زمانی که در اوج قدرت باشد.[١٠٧١]
شیخ محمّد طاهر بن عاشور / پس از بیان مدارای مسلمانان با دیگران، میگوید: «اگر خواستی به شواهد تاریخ در دورانهایی که تعالیم و احکام واقعی و صحیح و پاک اسلام اجرا میشد، رجوع کن تا مصداق آنچه گفتیم را بیابی.
بدون تردید مسلمانان با ملّتهای مختلفی که در جوار و پناه حکومت اسلامی بودند، زندگی کردند؛ ملّتهایی مانند نصرانیهای عرب، مجوسیهای فارس، قبطیها، صابئیهای عراق و یهودیان اریحاء. آنان با تمامی این گروهها همچون خویشاوند خود رفتار میکردند.»[١٠٧٢]
وی در ادامه چنین میآورد: «تاریخ به یاد نمیآورد که امّتی [غیر از مسلمانان] مردم مخالف با اعتقاد و دین خود را همچون مردم و رعیّت اصلی خویش بداند و با آنان عادلانه برخورد نماید و براساس این اصل و قانون که: با حفظ رسوم و عاداتشان، هرآنچه به نفع یا ضرر ماست، به نفع یا ضرر آنان باشد، و همچون مسلمانان از تمامی امکانات و وسایل زندگی بهرهمند شوند. سزاوار است که این امر را نه تسامح، بلکه عظمت اسلام بنامیم، زیرا زمانی اسلام اصل تسامح و مدارا را از اصول نظام خویش قرار داد که کاملاً مطمئن و قدرتمند و مستقل بود. از ظرف همان برون تراود که در اوست. آیۀ زیر تمامی این موارد را بیان نموده است:
﴿قُلۡ هَٰذِهِۦ سَبِيلِيٓ أَدۡعُوٓاْ إِلَى ٱللَّهِۚ عَلَىٰ بَصِيرَةٍ أَنَا۠ وَمَنِ ٱتَّبَعَنِيۖ ﴾[يوسف: ١٠٨]
«[ای پیامبر!] بگو: این راه من است. من با بصیرت [کامل] به سوی الله دعوت میکنم و کسانی که از من پیروی کردند [نیز چنین میکنند].»[١٠٧٣]
مختصری از تسامح مسلمانان و همزیستی آنان با دیگران آورده شد و در مباحق قبلی نیز مطالبی کوتاه در این زمینه بیان گردید.
در مبحث پیش رو، این موضوع بیشتر مورد بررسی قرار خواهد گرفت و بیان خواهد شد که مدارا و تسامح مسلمانان باعث میشود کسی را وادار به پذیرش اسلام نکنند. همچنین گواهی افراد غیرمسلمان دربارۀ تسامح اسلام آورده خواهد شد.
[١٠٧١]- نک: تلبیس مردود في قضایا حیّة، صص ٣١- ٣٢.
[١٠٧٢]- نک: أصول النّظام الاجتماعي في الإسلام، ص ٢١٩.
[١٠٧٣]- نک: همان.