ب- تکرار واژۀ «بِر» در قرآن کریم
این کلمه به طور فراوان و با صیغه‌های مختلف و در عبارات متنوّعی بیان شده است؛ به عنوان نمونه:
١. به معنای صله آمده است: الله متعال می‌فرماید:
﴿وَلَا تَجۡعَلُواْ ٱللَّهَ عُرۡضَةٗ لِّأَيۡمَٰنِكُمۡ أَن تَبَرُّواْ وَتَتَّقُواْ وَتُصۡلِحُواْ بَيۡنَ ٱلنَّاسِ﴾[البقرة:٢٢٤]
«و الله را دستاویز سوگند‌‌‌های خود قرار ندهید برای اینکه نیکی [و بخشش] کنید و تقوا پیشه سازید و در میان مردم آشتی دهید [قسم یاد نکنید].»
﴿لَّا يَنۡهَىٰكُمُ ٱللَّهُ عَنِ ٱلَّذِينَ لَمۡ يُقَٰتِلُوكُمۡ فِي ٱلدِّينِ وَلَمۡ يُخۡرِجُوكُم مِّن دِيَٰرِكُمۡ أَن تَبَرُّوهُمۡ وَتُقۡسِطُوٓاْ إِلَيۡهِمۡۚ﴾[الممتحنة: ٨]
«الله شما را از نیکی‌کردن و رعایت عدالت نسبت به کسانی که در [امر] دین با شما نجنگیده‌اند و شما را از دیارتان بیرون نکرده‌اند، نهی نمی‌کند.»
٢. در مفهوم اطاعت آمده: از جمله:
﴿وَبَرَّۢا بِوَٰلِدَيۡهِ﴾[مريم: ١٤]
«و [او] نسبت به پدر و مادرش نیکوکار [و مطیع] بود.»
﴿وَبَرَّۢا بِوَٰلِدَتِي﴾[مريم: ٣٢]
«و [مرا] نسبت به مادرم نیکوکار [ و فرمانبردار قرار داده] است.»
٣. به معنای انجام طاعات آمده: همچون:
﴿وَتَعَاوَنُواْ عَلَى ٱلۡبِرِّ وَٱلتَّقۡوَىٰۖ﴾[المائدة: ٢]
«و در [راه] نیکوکاری و پرهیزگاری، با یکدیگر همکاری کنید.»
اگر بِرّ به همراه تقوا بیان گردد، بِرّ به معنای انجام طاعات و تقوا به معنای ترک محرّمات است.
٤. به معنای تقوا آمده: وقتی بِر به طور مطلق بیان شود، به مفهوم تقواست؛ مانند:
﴿لَن تَنَالُواْ ٱلۡبِرَّ حَتَّىٰ تُنفِقُواْ مِمَّا تُحِبُّونَۚ﴾[آل‌عمران: ٩٢]
«هرگز به نیکوکاری [تقوا] نمی‌رسید تا از آنچه دوست دارید، انفاق کنید.»
﴿۞لَّيۡسَ ٱلۡبِرَّ أَن تُوَلُّواْ وُجُوهَكُمۡ قِبَلَ ٱلۡمَشۡرِقِ وَٱلۡمَغۡرِبِ وَلَٰكِنَّ ٱلۡبِرَّ مَنۡ ءَامَنَ بِٱللَّهِ﴾[البقرة: ١٧٧]
«نیکی این نیست که روی خود را به سمت مشرق و مغرب کنید، بلکه نیکی [و نیکوکار]کسی است که به الله [و ...] ایمان آورد.»
﴿۞أَتَأۡمُرُونَ ٱلنَّاسَ بِٱلۡبِرِّ وَتَنسَوۡنَ أَنفُسَكُمۡ﴾[البقرة: ٤٤]
«آیا مردم را به نیکی فرمان می‌دهید و خودتان را فراموش می‌کنید؟!»[٣٦]
[٣٦]- نک: الوجوه والنّظائر، هارون بن موسی، ص ٤٢٩؛ الوجوه والنّظائر، دامغانی، ص ٦٧؛ نزهة الأعین النّواظر، ابن جوزی، ج ١، ص ٩٥؛ الوجوه والنّظائر، قرعاوی، صص ٢١٥- ٢١٧؛ المجموعة الکاملة لمؤلّفات الشّیخ السّعدي؛ المجموعة الخامسة، ج ١، ص ٥٢٩.