کتاب توحید

خلاصه‌ی آنچه در این باب بیان شد:

۱- تفسیر آیه‌ی [۲۳ سوره‌ی سبأ]

۲- این آیه، ریشه‌های شرک را در درون قلب می‌خشکاند؛ زیرا در آن، براهین روشنی برای ابطال شرک وجود دارد، به‌ویژه در برابر کسانی که بندگان نیک را به‌فریاد می‌خوانند.

۳- تفسیر آیه‌ی: ﴿قَالُواْ ٱلۡحَقَّۖ وَهُوَ ٱلۡعَلِيُّ ٱلۡكَبِيرُ﴾.

۴- علت سؤال فرشتگان. [۸۹]

۵- آنگاه جبریل ÷پاسخشان را می‌دهد که الله ﻷ چنین و چنان فرمود.

۶- نخستین کسی که سر از سجده برمی‌دارد، جبریل ÷است.

۷- همه‌ی ساکنان آسمان از او سؤال می‌کنند و او، پاسخ همه‌ی آنها را می‌دهد.

۸- همه‌ی ساکنان آسمان، [با شنیدن سخن پروردگار] بی‌هوش می‌شوند.

۹- لرزیدن آسمان‌ها از شنیدن سخن پروردگار.

۱۰- جبرئیل، همان کسی است که وحی الهی را به آنجا که خواست و فرمان الله ﻷ باشد، می‌رساند.

۱۱- استراق سمع توسط شیاطین.

۱۲- چگونگی قرار گرفتن شیاطین بر فراز یکدیگر.

۱۳- تعقیب شیاطین، توسط شهاب‌ها یا سنگ‌های آسمانی.

۱۴- گاهی شهاب‌سنگ به شیطان اصابت می‌کند و سخن به ساحر نمی‌رسد؛ و گاه پیش از اینکه شهاب به او اصابت کند، سخن را به گوش انسان‌ها [= جادوگرانی که از جنس بشر هستند] می‌رساند.

۱۵- کاهن‌ها و مدعیانِ علم غیب گاهی راست می‌گویند.

۱۶- کاهن، آن سخنِ راست [را که از شیاطین دریافت کرده است،] با صد دروغ می‌آمیزد.

۱۷- دروغ‌های کاهن، به سبب همان یک سخن راست که [توسط شیاطین] از آسمان به او رسیده است، تصدیق و تأیید می‌شود!

۱۸- مردم چه‌قدر برای پذیرش باطل آمادگی دارند که دروغ‌های کاهن را در نظر نمی‌گیرند و همان یک سخن راست را مد نظر قرار می‌دهند!

۱۹- آنها یکی پس از دیگری، آن سخن راست را دریافت و حفظ کرده، بدان استدلال می‌کنند.

۲۰- اثبات صفات باری‌تعالی [همچون صفت کلام]، بر خلاف عقیده‌ی اشعری‌های مُعَطِّله.

۲۱- تصریح به اینکه لرزیدن آسمان‌ها و به سجده افتادن ساکنانش، از ترس الله ﻷ می‌باشد.

۲۲- آنها برای الله به سجده می‌افتند.

***

[۸۹] همان‌طور که در حدیث بیان شد، فرشتگان می‌پرسند: «پروردگارتان چه فرمود؟» این پرسش، از ترسِ الله ﻷ می‌باشند، زیرا آنها می‌ترسند که سخن الله ﻷ ، فرمان عذابی طاقت‌ناپذیر باشد!