باب (۶۰): حکم منکِران تقدیر
ابن‌عمر بفرمود: «سوگند به ذاتی که جانم در دست اوست، اگر کسی به اندازه‌ی کوه احد طلا داشته باشد و همه را در راه الله انفاق کند، تا به تقدیر ایمان نداشته باشد، از او پذیرفته نخواهد شد». سپس به این حدیث استدلال کرد که رسول‌اللهصفرموده است: «الايمان أَنْ تُؤْمِن بِاللَّهِ وملائِكَتِه وكُتُبِهِ ورُسُلِه والْيومِ الآخِر، وتُؤمِنَ بالْقَدَرِ خَيْرِهِ وشَرِّه»؛ [روایت مسلم] [۲۶۱]یعنی: «ایمان، این است که به الله، و فرشتگانش، و کتاب‌هایش، و پیامبرانش و روز قیامت (آخرت) و نیز به خیر و شر تقدیر از سوی الله، ایمان و باور داشته باشی». [۲۶۲]
روایت است که عباده بن صامت سبه فرزندش گفت: ای پسرم! طعم ایمان را نخواهی چشید، مگر اینکه یقین داشته باشی که تقدیری که بر تو رفته است، امکان ندارد که به تو نرسد و آنچه برایت مقدر نشده، ممکن نیست که به تو برسد. من از رسول الله ص، شنیدم که فرمود: «إِنَّ أَوَّلَ مَا خَلَقَ اللَّهُ الْقَلَم،َ فَقَالَ لَهُ: اكْتُبْ، فقَال: رَبِّ وَمَاذَا أَكْتُبُ؟ قَالَ: اكْتُبْ مَقَادِيرَ كُلِّ شَيْءٍ حَتَّى تَقُومَ السَّاعَةُ». [۲۶۳]یعنی: «نخستین چیزی که الله متعال آفرید، قلم بود؛ آنگاه فرمود: تقدیر همه چیز را تا قیامت، بنویس».
عباده بن صامت سافزود: فرزندم! همچنین از رسول‌اللهصشنیدم که فرمود: «مَن ماتَ على غير هذا فَليسَ منّي». [۲۶۴]یعنی: «هرکه بر غیر این عقیده بمیرد، از- پیروان دینِ- من نیست». [۲۶۵]
و در روایت احمد آمده است که رسول الله صفرمود: «إِنَّ أوَّل مَا خلق الله الْقَلَم فَقَالَ لَهُ اكْتُبْ فَجرى فِي تِلْكَ السَّاعَة بِمَا هُوَ كَائِن الى يَوْم الْقِيَامَة»؛ [۲۶۶]یعنی: «هنگامی که الله قلم را آفرید، فرمود: بنویس. و آنگاه هر آنچه باید تا قیامت انجام بگیرد، نوشته شد».
در روایت ابن وهب آمده است که رسول‌اللهصفرمود: «فَمَن لَم يُومن بِالقَدرِ خِيره وشَرِّه اَحرَقهُ الله بِالنَّار». [۲۶۷]یعنی: «هرکس به خیر و شر تقدیر ایمان نیاورد، الله او را در آتش دوزخ بسوزاند».
و در مسند و سنن روایت است که ابن‌دیلمی گوید: نزد ابی بن کعب سرفتم و گفتم: در دلم شبهه‌ای درباره‌ی تقدیر آمده است؛ در این‌باره چیزی بگو تا الله متعال این شبهه را از قبلم بردارد. ابی بن کعب سفرمود: «اگر به اندازه‌ی کوه احد طلا انفاق نمایی، الله از تو نمی‌پذیرد، مگر اینکه به تقدیر ایمان داشته باشی و بدانی و باور کنی که آنچه به تو می‌رسد، مقدر است و امکان ندارد که به تو نرسد؛ و آنچه به تو نمی‌رسد، مقدر و ممکن نیست که به تو برسد. اگر بر عقیده‌ای غیر از این بمیری، از دوزخیان خواهی بود». ابن دیلمی/می‌گوید: سپس نزد عبد الله بن مسعود و حذیفه بن یمان و زید بن ثابت شرفتم؛ آنها نیز برایم از رسول‌اللهص، همان حدیثی را گفتند که ابی بن کعب سگفته بود. [حدیث صحیحی است که حاکم در صحیح خود آورده است.] [۲۶۸]
[۲۶۱] صحیح مسلم، ش: ۸. [۲۶۲] وجه استدلال ابن‌عمرببه این حدیث، این بود که رسول‌الله صدر آن، ایمان به تقدیر خیر و شر را جزو ارکان شش‌گانه‌ی ایمان برشمرد. [۲۶۳] مسند احمد (۵/۳۱۷)؛ سنن أبی داود، ش:۴۷۰۰؛ سنن الترمذي، ش:۳۳۱۹. [۲۶۴] سنن الترمذي، ش:۲۱۵۵؛ سنن أبي داود، ش:۴۷۰۰؛ مسند امام احمد (۵/۳۱۷)؛ آلبانی در ظلال الجنة فی تخریج کتاب "السنة" از ابن أبي عاصم، ش: ۱۰۳ این حدیث را صحیح دانسته است. [۲۶۵] یعنی مسلمان نیست. [۲۶۶] ر.ک: منابع پیشین. [۲۶۷] ر.ک: کتاب «القدر» از ابن وهب، حديث شماره‌ی ۲۶، از طريق عمر بن محمد، از سليمان بن مهران، از عباده بن الصامت؛ اِسنادش بین سليمان بن مهران- که همان اعمش- است و بین عباده بن صامت س، منقطع می‌باشد؛ زیرا اعمش در سال ۶۱ هـ زاده شد و عباده بن صامت سدر سال ۳۴ هـ درگذشت. شایان ذکر است که دکتر عبدالعزيز العثيم در تحقیق کتاب القدر، این حدیث را حسن لغيره دانسته است. [۲۶۸] مسند امام أحمد (۵/۱۸۲-۱۸۳)؛ سنن أبي داود، ش:۴۶۹۹؛ سنن ابن ماجه، ش:۷۷؛ آلبانی در ظلال الجنة فی تخریج کتاب "السنة" از ابن أبي عاصم، ش: ۱۱۱ این حدیث را صحیح دانسته است؛ همچنین ر.ک: السلسلة الصحیحة، ش: ۲۴۳۹.