نماز و حکم تارک آن

اما نماز ظهر و عصر:

در صحیح مسلم([۴۳۰] ) از ابوسعید خدریسروایت است که می گوید: نماز ظهر برپا می‌شد که یکی از ما برای رفع حاجتش به سوی بقیع می‌رفت، پس از اینکه نیازش برطرف می‌شد، به سوی خانواده‌اش آمده و وضو می‌گرفت و درحالی به مسجد بازمی‌گشت که رسول اللهجدر رکعت اول نماز بود.

و از ابوقتادهس روایت است که می گوید: رسول اللهجبر ما نماز می‌گزارد که در دو رکعت اولِ نماز ظهر و عصر، فاتحة الکتاب و سوره‌ای به همراه آن تلاوت می‌کرد که گاهی آیتی از آن را به گوش ما می‌رساند. رکعت اول نماز را طولانی می‌کرد و رکعت دوم را کوتاه می‌گزارد و در دو رکعت آخر تنها فاتحة الکتاب را تلاوت می‌کرد.» و در روایت بخاری آمده است که: «رکعت اول از نماز صبح را طولانی کرده و رکعت دوم را کوتاه می‌گزارد.» و در روایت ابوداود آمده که: «گمان می‌کردیم رسول اللهجقصد آن دارد که مردم رکعت اول را درک کنند([۴۳۱] ).»

و در مسند امام احمد([۴۳۲] ) از عبدالله بن ابی اوفی روایت است که: «رسول اللهجدر رکعت اول از نماز ظهر طوری قیام می‌کردند که صدای پایی شنیده نمی‌شد.» (همه به نماز می رسیدند.)

و سعد بن ابی وقاصسبه عمرسگفت: «من دو رکعت اول را طولانی می‌کنم و دو رکعت آخر را کوتاه می‌گزارم و هرگز از نحوه‌ی نمازی که در آن به رسول اللهجاقتدا کردم، کوتاهی نمی‌کنم.» عمرسگفت: «راست می‌گویی، گمان ما درباره تو نيز همين بود([۴۳۳] ).»

و ابوسعید خدریسمی‌گوید: «ما (صحابه) طول قیام رسول اللهجرا در نماز ظهر و عصر تخمین می‌زدیم چنان که قیام آنحضرتجرا در دو رکعت اول نماز ظهر به اندازه ﴿الٓمٓ ١ تَنزِيلُ﴾سوره‌ی سجده و دو رکعت آخر را به اندازه نصف این مقدار تخمین می‌زدیم و قیامشان در دو رکعت اول نماز عصر را به اندازه نصف این مقدار، تخمین می‌زدیم.» و در روایت دیگری از وی آمده است که: «رسول اللهجدر دو رکعت اول نماز ظهر، در هر رکعت به اندازه‌ی ۳۰ آیه تلاوت می‌کردند و در دو رکعت دوم به اندازه‌ی ۱۵ آیه یا اینکه گفت: نصف این مقدار تلاوت می‌کردند. و در دو رکعت اول نماز عصر در هر رکعت به اندازه ۱۵ آیه و در دو رکعت آخر به اندازه نصف این مقدار، تلاوت می‌کردند([۴۳۴] ).»

کسانی که قرائت سوره را در دو رکعت دوم، پس از فاتحه مستحب می‌دانند، به این حدیث استناد می‌کنند که دلالت آن بر این استدلال ظاهر و آشکار می‌باشد، البته اگر حدیث ابوقتادهسکه بر صحت آن اتفاق می‌باشد، نمی‌بود که وی فرمود: «رسول اللهجدر دو رکعت اول، فاتحه الکتاب را همراه سوره‌ای می‌خواندند و در دو رکعت دوم تنها فاتحة الکتاب را می‌خواندند.» که ذکر سوره در دو رکعت اول و اکتفای به فاتحه در دو رکعت دوم، بر اختصاص مقدار قرائتی که در هر رکعت ذکر شد در آن رکعت، دلالت دارد. (بدین گونه که در دو رکعت اول باید فاتحه به همراه سوره و در دو رکعت دوم تنها فاتحه خوانده می‌شود).

بنابراین اگر ابوقتادهساین مساله را مطرح نمی‌کرد و ابوسعیدسبدان سخن نمی‌گفت، حدیث سعد محتمل می‌بود. و حدیث ابوسعیدسدر قرائت سوره در دو رکعت آخر صریح نیست بلکه تنها تخمین و حدس و گمان است.

جابر بن سمرهسمی‌گوید([۴۳۵] ): «رسول اللهجدر نماز ظهر ﴿وَٱلَّيۡلِ إِذَا يَغۡشَىٰ ١﴾و در نماز عصر سوره‌ای شبیه آن را تلاوت می‌کردند. و در نماز صبح قرائت شان از این طولانی‌تر بود.»

و از وی روایت است که([۴۳۶] ): «رسول اللهجدر نماز ظهر ﴿سَبِّحِ ٱسۡمَ رَبِّكَ ٱلۡأَعۡلَى ١﴾را قرائت می‌کردند و در نماز صبح قرائت شان را از این مقدار طولانی‌تر می‌کردند.»

و از وی روایت است که([۴۳۷] ): «رسول اللهجدر نماز ظهر و عصر ﴿وَٱلسَّمَآءِ ذَاتِ ٱلۡبُرُوجِ ١﴾و ﴿وَٱلسَّمَآءِ وَٱلطَّارِقِ ١﴾و شبیه آن‌ها از سوره‌های دیگر را تلاوت می‌کردند.»

و در سنن نسائی([۴۳۸] ) از براء بن عازبسروایت است که می گوید: «ما پشت سر رسول اللهجنماز ظهر را می‌خواندیم و از ایشان آیه‌ای را بعد از آیاتی از سوره‌ی لقمان و الذاریات می‌شنیدیم.»

و در سنن([۴۳۹] ) از ابن عمرسروایت است که: «رسول اللهجدر نماز ظهر سجده (تلاوت) کرده و سپس ایستاده و رکوع کردند. پس دانستیم که آنحضرتجسوره‌ی {تنزیل} السجده را تلاوت کردند.»

این حدیث دلیلی بر مکروه نبودن قرائتِ (آیه) سجده در نماز سری می‌باشد و هرگاه امام آیه‌ی سجده را خواند و سجده کرد، مقتدیان در اتباع و پیروی از امام و عدم اتباع وی مخیر نمی‌باشند، بلکه بر آن‌ها واجب است که از امام متابعت و پیروی کنند.

و انسسمی‌گوید([۴۴۰] ): «همراه رسول اللهجنماز ظهر را گزاردم که بر ما این دو سوره را تلاوت کردند: ﴿سَبِّحِ ٱسۡمَ رَبِّكَ ٱلۡأَعۡلَى ١﴾و ﴿هَلۡ أَتَىٰكَ حَدِيثُ ٱلۡغَٰشِيَةِ ١﴾.»

صحابه شبر کسی که در طولانی کردن قیام مبالغه کرده و بر کسی که ارکان نماز، خصوصا دو رکن اعتدال را کوتاه کرده و بر کسی که تکبیر را به تمام و کمال انجام نمی‌دهد و بر کسی که نماز را تا آخر وقتش به تاخیر انداخته و بر کسی که از خواندن نماز با جماعت، تخلف می‌ورزد، این اعمال شان را انکار کرده و با آن مخالفت کرده‌اند. و از نماز رسول اللهجخبر دادند که پیوسته آن را می‌گزاردند تا اینکه به رفیق اعلی پیوستند. درحالی که هیچ یک از آن‌ها - به هیچ عنوان - ذکر نکردند که رسول اللهجدر آخر حیات مبارک شان، از نماز خود کاسته‌اند یا اینکه آن نمازی که ایشان می‌خواندند، منسوخ می‌باشد. بلکه خلفای راشدین شبر روش رسول اللهجدر نماز استمرار داشتند، همانطور که بر روش و منهج نبوی در غیر نماز نیز پیوسته جرکت می کردند. چنان که ابوبکر صدیقسنماز صبح را در حالی گزارد که در آن سوره‌ی بقره را به طور کامل تلاوت نمود. وقتی که از نماز فارغ شد، صحابه شگفتند: ای خلیفه رسول اللهج، نزدیک بود خورشید طلوع کند. فرمود: اگر طلوع کند، ما را غافل نمی‌یابد([۴۴۱] ).

و عمرسدر نماز صبح سوره‌ی نحل و یونس و یوسف و هود و مانند این‌ها از سوره‌های دیگر تلاوت می‌کرد([۴۴۲] ).

[۴۳۰] مسلم في الصلاة (۴۵۴). [۴۳۱] البخاري في الأذان (۷۷۶،۷۷۹) ومسلم في الصلاة (۴۵۱) وأبوداود في الصلاة (۸۰۰). [۴۳۲] مسند أحمد (۱۹۱۴۶). [۴۳۳] البخاري في الأذان (۷۵۵) مطولا ومختصرا كما في لفظ المصنف (۷۷۰) ومسلم في الصلاة (۴۵۳). [۴۳۴] مسلم في الصلاة (۴۵۲). [۴۳۵] مسلم (۴۵۹). [۴۳۶] مسلم (۴۶۰). [۴۳۷] مسند أحمد (۲۰۹۸۲) (۲۱۰۱۸) وأبوداود في الصلاة (۸۰۵) والنسائي (۹۷۹) والترمذي في الصلاة (۳۰۷) وقال: حسن صحيح. [۴۳۸] النسائي (۹۷۱). [۴۳۹] أبوداود (۸۰۷) والبيهقي في السنن الصغير (۸۷۰) وفي السنن الكبرى (۳۷۵۹) وفيه مقال. [۴۴۰] النسائي (۹۷۲). [۴۴۱] قراءة الصديق رضي الله عنه للبقرة، أخرجها مالك۱/۸۲. [۴۴۲] في الموطأ قرأ في الصبح (يوسف) و (الحج)۱/۸۲.