العظيم
خداوند متعال می‌فرماید: ﴿وَلَا ئَُودُهُۥ حِفۡظُهُمَاۚ وَهُوَ ٱلۡعَلِيُّ ٱلۡعَظِيمُ﴾[البقرة: ۲۵۵]. یعنی: «و حفظ آن دو، بر او گران نمی‌آید و او، بلندمرتبه بزرگ است».
خداوند، بزرگ است و دارای هر صفت و مفهومی می‌باشد که تعظیم و بزرگداشت را ایجاب می‌نماید؛ پس هیچ مخلوقی نمی‌تواند او را باید و شاید بستاید؛ بلکه او، همانگونه است که خودش را ستوده و بالاتر از ستایش بندگان می‌باشد.
گفتنی است: آن دسته از مفاهیم تعظیم که برای خداوند یگانه ثابت شده‌اند، دو نوع هستند: یکی اینکه او، به هر صفت کمالی موصوف است و او، از آن مفاهیم کمال، کامل‌ترین و بزرگ‌ترین و گسترده‌ترین آن را داراست. لذا او، دارای علم و دانایی فراگیر و احاطه کننده و قدرت نافذ و بزرگی و برتری است. از عظمت و بزرگی خداوند است که آسمان‌ها و زمین، در کف او کوچک‌تر از دانه ی خردل هستند؛ چنانچه ابن عباس سو دیگران، این را گفته‌اند و خداوند متعال نیز فرموده است: ﴿وَمَا قَدَرُواْ ٱللَّهَ حَقَّ قَدۡرِهِۦ وَٱلۡأَرۡضُ جَمِيعٗا قَبۡضَتُهُۥ يَوۡمَ ٱلۡقِيَٰمَةِ وَٱلسَّمَٰوَٰتُ مَطۡوِيَّٰتُۢ بِيَمِينِهِ﴾[الزمر: ۶٧]. یعنی: «آنان آنگونه که شایسته است خدا را نشناخته‌اند؛ در روز قیامت سراسر کره زمین یکباره در مشت او قرار دارد و آسمان‌ها با دست راست او در هم پیچیده می‌شود».
و می‌فرماید: ﴿إِنَّ ٱللَّهَ يُمۡسِكُ ٱلسَّمَٰوَٰتِ وَٱلۡأَرۡضَ أَن تَزُولَاۚ وَلَئِن زَالَتَآ إِنۡ أَمۡسَكَهُمَا مِنۡ أَحَدٖ مِّنۢ بَعۡدِهِ﴾[فاطر: ۴۱]. یعنی: «خداوند، آسمان‌ها و زمین را نگاه می‌دارد و نمی‌گذارد خارج و نابود شوند؛ هرگاه (هم بخواهند، از مسیر خود) خارج و نابود گردند، جز خدا، هیچکس نمی‌تواند آنها را (در مسیر خود) نگاه و محفوظ بدارد».
و می‌فرماید: ﴿تَكَادُ ٱلسَّمَٰوَٰتُ يَتَفَطَّرۡنَ مِن فَوۡقِهِنَّ﴾[الشورى: ۵]. یعنی: «خدا، به قدری عظیم است که آسمان‌ها (با همه عظمتی که دارند) نزدیک است (در برابر جلال و عظمت او) از بالا در هم بشکافند».
در حدیث صحیح از پیامبر جنقل شده که گفته است: «إنّ الله يقول: الكبرياء ردائي والعظمة إزاري، فمن نازعني واحداً منهما عذّبته» [۴۲]یعنی: «خداوند می‌گوید: بزرگی و تکبر، بالاپوش و ردای من است و عظمت، ازار من می‌باشد. هرکس در آن با من منازعه کند، او را عذاب می‌دهم».
پس عظمت و کبریایی، از آنِ او و دو صفت اویند که هیچکس، قدر و اندازه آنها را نمی‌داند.
نوع دوم مفاهیم عظمت و بزرگی خداوند متعال، اینست که شایسته نیست هیچیک از آفریده‌های الهی، همانند خداوند مورد تعظیم و بزرگداشت قرار بگیرد. پس تنها خداوند سزاوار آن است که بندگانش، با دل‌ها و زبان‌ها و اعضای بدنشان، او را تعظیم نمایند. تلاش برای شناخت خدا، دوست داشتن او، کرنش کردن برای او، تواضع و فروتنی در برابر عظمت او، هراس داشتن از او، حمد و ستایش او با زبان و به‌جای آوردن حمد و سپاس خداوند با اعضا و جوارح، این تعظیم را تحقق می‌بخشد.
برای تعظیم و بزرگداشت خداوند باید بگونه‌ای شایسته تقوای او را رعایت نمود. از اینرو باید از خداوند فرمانبرداری کرد و از فرمانش سرپیچی ننمود؛ باید او را یاد کرد و سپاس او را به‌جای آورد؛ نباید او را از یاد برد و یا ناسپاسیش کرد.
یکی از مصادیق تعظیم و بزرگداشت خداوند، این است که بنده، زمان‌ها و مکان‌هایی را که خداوند، محترم قرار داده، مورد بزرگداشت قرار دهد. چنانچه می‌فرماید: ﴿ذَٰلِكَۖ وَمَن يُعَظِّمۡ شَعَٰٓئِرَ ٱللَّهِ فَإِنَّهَا مِن تَقۡوَى ٱلۡقُلُوبِ٣٢﴾[الحج: ۳۲]. یعنی: «و هرکس، شعایر الهی را بزرگ دارد، بی‌گمان (خدا را تعظیم نموده، چراکه) بزرگداشت آنها، نشانه پرهیزگاری دل‌ها (و تعظیم خدا) است».
و فرموده است: ﴿ذَٰلِكَۖ وَمَن يُعَظِّمۡ حُرُمَٰتِ ٱللَّهِ فَهُوَ خَيۡرٞ لَّهُۥ عِندَ رَبِّهِ﴾[الحج: ۳۰]. یعنی: «و هرکس، اوامر و نواهی خدا را بزرگ و محترم دارد، از نظر خدا چنین کاری برای او بهتر است».
همچنین اعتراض نکردن بر آنچه که خدا آفریده یا مشروع نموده، از مصادیق تعظیم و بزرگداشت اوست [۴۳].
[۴۲] روایت مسلم ( ۴/۲۰۲۳ )؛ ابوداود (۴/۵٩) و ابن ماجه ( ۲/۱۳٩٧ ). [۴۳] الحق الواضح المبین ص ۲٧- ۲۸ و شرح القصیدة النونیة هراس ۲/۶۸ و توضیح المقاصد و تصحیح القواعد فی شرح قصیدة الامام ابن قیم، احمد بن ابراهیم بن عیسی ۲/۲۱۴.