شرح اسمای حسنی در پرتو قرآن و سنت

البَرّ، الوهّاب

خداوند متعال می‌فرماید: ﴿إِنَّا كُنَّا مِن قَبۡلُ نَدۡعُوهُۖ إِنَّهُۥ هُوَ ٱلۡبَرُّ ٱلرَّحِيمُ٢٨﴾[الطور: ۲۸]. یعنی: «ما پیش از این او را به فریاد می‌خواندیم؛ واقعاً او، نیکوکار و مهربان است».

و می‌فرماید: ﴿رَبَّنَا لَا تُزِغۡ قُلُوبَنَا بَعۡدَ إِذۡ هَدَيۡتَنَا وَهَبۡ لَنَا مِن لَّدُنكَ رَحۡمَةًۚ إِنَّكَ أَنتَ ٱلۡوَهَّابُ٨﴾[آل عمران: ۸]. یعنی: «پروردگارا! دل‌های ما را منحرف مگردان بعد از آنکه ما را راهنمایی نموده‌ای و از جانب خود رحمتی به ما عطا کن؛ بی‌گمان بخشایشگر تویی، تو».

البر الوهاب، جزو نام‌های خدا هستند. بخشش و کرم و نیکوکاری خداوند، تمام جهان هستی را در بر گرفته است. لذا او، همواره احسان و نیکی می‌نماید و بخشش‌های او گسترده و بی‌شمار است؛ نیکوکاری، صفت اوست و آثار این صفت، تمام نعمت‌های ظاهری و باطنی است. از اینرو هیچ مخلوقی، به اندازه یک چشم به هم زدن، نمی‌تواند از احسان و نیکوکاری الله أبی‌نیاز باشد.

احسان او، عام و خاص است:

۱- احسان عام او؛ چنانچه خداوند متعال، می‌فرماید: ﴿وَرَحْمَتِي وَسِعَتْ كُلَّ شَيْءٍ﴾[الأعراف: ۱۵۶]. یعنی: «و رحمت من، همه چیز را در برگرفته است».

﴿رَبَّنَا وَسِعۡتَ كُلَّ شَيۡءٖ رَّحۡمَةٗ وَعِلۡمٗا﴾[غافر: ٧]. یعنی: «پروردگارا! مهربانی و دانش تو، همه چیز را فرا گرفته است».

﴿وَمَا بِكُمْ مِنْ نِعْمَةٍ فَمِنَ اللَّهِ﴾[النحل: ۵۳]. یعنی: «آنچه از نعمت‌ها دارید، همه از سوی خداست».

در احسان عام خدا، نیکوکار و بدکار، مشترکند و اهل آسمان و زمین و مکلفین و ...، همه، از آن برخوردارند.

۲- احسان خاص خداوند، همان رحمت و نعمت او بر پرهیزگاران است؛ چنانچه می‌فرماید: ﴿فَسَأَكۡتُبُهَا لِلَّذِينَ يَتَّقُونَ وَيُؤۡتُونَ ٱلزَّكَوٰةَ وَٱلَّذِينَ هُم بِ‍َٔايَٰتِنَا يُؤۡمِنُونَ١٥٦ ٱلَّذِينَ يَتَّبِعُونَ ٱلرَّسُولَ ٱلنَّبِيَّ ٱلۡأُمِّيَّ﴾[الأعراف: ۱۵۶-۱۵٧]. یعنی: «آن را برای کسانی مقرر خواهم داشت که پرهیزگاری کنند و زکات بدهند و به آیات ما ایمان بیاورند؛ کسانی که پیروی می‌کنند از فرستاده (خدا) پیغمبر امی».

و می‌فرماید: ﴿إِنَّ رَحۡمَتَ ٱللَّهِ قَرِيبٞ مِّنَ ٱلۡمُحۡسِنِينَ﴾[الأعراف: ۵۶] یعنی: «بی گمان رحمت الله، به نیکوکاران نزدیک است».

و در دعای سلیمان نبی ÷آمده است: ﴿وَأَدْخِلْنِي بِرَحْمَتِكَ فِي عِبَادِكَ الصَّالِحِينَ﴾[النمل: ۱٩]. یعنی: «و مرا در پرتو مرحمت خود از زمره بندگان شایسته ات بگردان».

این رحمت ویژه که پیامبران و پیروانشان، آن را می‌جویند، باعث توفیق ایمان آوردن و تحصیل علم و عمل و بهبود اوضاع و سعادت جاودانگی و موفقیت و رستگاری می‌شود؛ این‌ها، بزرگ‌ترین اهداف انسان‌های برگزیده می‌باشند.

و خداوند، دارای صفت جود و بخشش است؛ جود یعنی کثرت فضل و احسان. بخشش و جود خداوند بر دو نوع است:

۱- جود مطلق که همه جهان هستی را در برگرفته و فضل و کرم و نعمت‌های گوناگون او، آن را پر کرده است.

۲- جود خاص که مخصوص کسانی است که با زبان حال یا با اظهار نیازمندی با زبان، آن را می‌خواهند؛ خواه این جویندگان، نیکوکار یا بدکار و کافر یا مسلمان باشند.

پس هرکس، از خداوند چیزی بخواهد، خداوند، خواسته‌اش را برآورده می‌سازد و آنچه را که طلب نموده، به او می‌دهد؛ زیرا خداوند، نیکوکار بخشنده است: ﴿وَمَا بِكُم مِّن نِّعۡمَةٖ فَمِنَ ٱللَّهِۖ ثُمَّ إِذَا مَسَّكُمُ ٱلضُّرُّ فَإِلَيۡهِ تَجۡ‍َٔرُونَ٥٣﴾[النحل: ۵۳]. یعنی: «آنچه از نعمت‌ها دارید، همه از سوی خداست و گذشته از آن، هنگامی که زیانی به شما می‌رسد، او را با ناله و زاری به فریاد می‌خوانید».

این، از جود گسترده و فراوان اوست که در سرای بهشت، نعمت‌هایی برای دوستان خود آماده کرده است که هیچ چشمی، آن را ندیده و هیچ گوشی نشنیده و به دل هیچ انسانی خطور نکرده است [٩۲].

[٩۲] الحق الواضح المبین ص ۶۶- ۶٧ و شرح النونیة هراس ۲/٩۴.