شرح اسمای حسنی در پرتو قرآن و سنت

اللطیف

لطيف، یعنی دارای لطف و مرحمت بسیار، بس دقیق و آگاه.

خداوند متعال می‌فرماید: ﴿ٱللَّهُ لَطِيفُۢ بِعِبَادِهِۦ يَرۡزُقُ مَن يَشَآءُۖ وَهُوَ ٱلۡقَوِيُّ ٱلۡعَزِيزُ١٩﴾[الشورى: ۱٩]. یعنی: «خداوند نسبت به بندگانش بسیار لطف و مرحمت دارد و به هر کس که خود بخواهد، روزی می‌رساند و او نیرومند چیره است».

و می‌فرماید: ﴿لَّا تُدۡرِكُهُ ٱلۡأَبۡصَٰرُ وَهُوَ يُدۡرِكُ ٱلۡأَبۡصَٰرَۖ وَهُوَ ٱللَّطِيفُ ٱلۡخَبِيرُ١٠٣﴾[الأنعام: ۱۰۳]. یعنی: «چشم‌ها، او را در نمی‌یابند و او، چشم‌ها را در می‌یابد و او، بس دقیق و آگاه است».

لطيف از نام‌های نیک خداوند است. لطيف، ذاتی است که نسبت به بنده در امور درونیش که مربوط به خود بنده است و در امور بیرونی، لطف و مرحمت دارد. پس او، بنده را به سوی آنچه که به صلاح و سود اوست، پیش می‌برد؛ بی‌آنکه بنده احساس کند.

این، از آثار علم و کرم و رحمت اوست؛ بنابراین لطیف، دو معنی دارد:

۱) او، آگاه است و علم و آگاهی او، بر رازها، امور پوشیده و پنهان، خفایای دل‌ها و امور غیبی و هر آنچه که دقیق و باریک است، احاطه نموده است.

۲) لطف و مهربانی او نسبت به بنده‌اش؛ بدین سان که احسان خویش را بر بنده کامل می‌گرداند و او را مشمول کرم و بزرگواری خویش قرار می‌دهد و به منازل و مقام‌های بالا ارتقا می‌دهد، او را به سوی آسانی و گشایش سوق می‌دهد و از سختی دور می‌دارد و یا انواع مشکلات و سختی‌های ناگواری که به بنده می‌رساند، همه و همه، صلاح بنده و راهی به سوی سعادت اوست؛ همانگونه که پیامبران را بوسیله اذیت و آزار قومشان و با جهاد در راه خدا آزموده است. چنانچه خداوند متعال، احوال یوسف ÷را شرح داده و بیان نموده که این اوضاع، سرانجام نیکی برای او در دنیا و آخرت به بار آورد.

خداوند متعال، دوستانش را نیز با پیشامدها و مسایل ناگوار می‌آزماید، اما هدف، این است که آنها را از این طریق به آنچه دوست دارند، برساند.

لطف و کرم خداوندی را نمی‌توان درک کرد و در تصور و خیال نمی‌گنجد و چه بسا بنده به ریاست یا مقامی دنیوی چشم می‌دوزد و برای آن می‌کوشد، اما خداوند، او را از آن دور می‌نماید تا این مقام به دین او آسیبی نرساند و این، لطف خداوند نسبت به بنده‌اش می‌باشد. اما بنده از عدم دستیابی به آن مقام غمگین می‌گردد؛ چون نمی‌داند و پروردگارش را نشناخته است و اگر از آنچه که خداوند در عالَم غیب برای او آماده کرده، آگاه بود، ستایش خدا را می‌گفت و شکر او را به‌جای می‌آورد. خداوند، نسبت به بندگانش مهربان است و به دوستانش لطف دارد؛ در دعای پیامبر جآمده است: «اللهم ما رزقتني مـما أحب فاجعله قوة لي فيما تحب وما زويت عني مـما أحب فاجعله فراغاً لي فيما تحب» [۶۶]یعنی: «بار خدایا! آنچه دوست دارم و تو، به من داده‌ای، آن را برایم نیرویی بگردان تا بوسیله آن، عملی انجام دهم که تو دوست داری و آنچه که دوست دارم و تو به من نداده‌ای، نبودِ آن را فرصتی برایم بگردان که از آن در راه آنچه دوست داری، استفاده کنم». [۶۶] ترمذی، روایت کرده و آن را حسن دانسته داده است. عبدالقادر ارناؤوط می گوید: همانطور است که ترمذی گفته؛ ن.ک جامع الاصول ۴/۳۴۱.