النصیر
نصیر بر وزن فعیل، اسم فاعل یا مفعول است؛ چون هر یک از دو فردی که همدیگر را یاری می‌کنند، یاری کننده و یاری شونده هستند؛ هرگاه شخصی، فرد دیگری را در برابر دشمنش یاری کند، می‌گویند: نَصَرَه [۱٧۰]. یعنی: او را یاری کرد. نصیر (یاور)، کسی است که به او اعتماد شده که دوست خودش را تسلیم دشمن نمی‌کند و خوارش نمی‌گرداند [۱٧۱].
خداوند، نصير(یاور) است و یاری کردن او، مانند یاری کردن مخلوق نیست:
﴿لَيۡسَ كَمِثۡلِهِۦ شَيۡءٞۖ وَهُوَ ٱلسَّمِيعُ ٱلۡبَصِيرُ﴾[الشورى: ۱۱]. یعنی: «هیچ چیزی مانند خدا نیست و او شنوای بیناست».
خداوند، خودش را نصير(یاور) نامیده و فرموده است: ﴿وَكَفَى بِرَبِّكَ هَادِيًا وَنَصِيرًا﴾[الفرقان: ۳۱]. یعنی: «و همین بس که خدای تو، راهنما و یاور باشد».
﴿وَٱللَّهُ أَعۡلَمُ بِأَعۡدَآئِكُمۡۚ وَكَفَىٰ بِٱللَّهِ وَلِيّٗا وَكَفَىٰ بِٱللَّهِ نَصِيرٗا٤٥﴾[النساء: ۴۵]. یعنی: «خداوند، دشمنانتان را بهتر می‌شناسد و کافی است که خدا، یار و سرپرست باشد و کافی است که خدا، یاور (و مددکارتان) باشد».
﴿وَٱعۡتَصِمُواْ بِٱللَّهِ هُوَ مَوۡلَىٰكُمۡۖ فَنِعۡمَ ٱلۡمَوۡلَىٰ وَنِعۡمَ ٱلنَّصِيرُ﴾[الحج: ٧۸]. یعنی: «و به خدا چنگ بزنید که سرپرست و یاور شما، اوست و چه سرور نیک و چه مددکار و کمک کننده خوبی است».
﴿فَٱعۡلَمُوٓاْ أَنَّ ٱللَّهَ مَوۡلَىٰكُمۡۚ نِعۡمَ ٱلۡمَوۡلَىٰ وَنِعۡمَ ٱلنَّصِيرُ﴾[الأنفال: ۴۰]. یعنی: «بدانید که خداوند، یاور و سرپرست شماست و او، بهترین سرپرست و بهترین یاور و مددکار است».
خداوند ﻷ، یاور است و بندگان مؤمن خود را یاری و کمک می‌کند؛ چنانکه می‌فرماید: ﴿إِن يَنصُرۡكُمُ ٱللَّهُ فَلَا غَالِبَ لَكُمۡۖ وَإِن يَخۡذُلۡكُمۡ فَمَن ذَا ٱلَّذِي يَنصُرُكُم مِّنۢ بَعۡدِهِۦۗ وَعَلَى ٱللَّهِ فَلۡيَتَوَكَّلِ ٱلۡمُؤۡمِنُونَ١٦٠﴾[آل عمران: ۱۶۰]. یعنی: «اگر خداوند، شما را یاری کند، هیچ کسی، بر شما چیره نخواهد شد و اگر خوارتان گرداند، کیست که پس از او شما را یاری دهد؟ و مؤمنان باید تنها بر خدا توکل کنند و بس».
و می‌فرماید: ﴿يَٰٓأَيُّهَا ٱلَّذِينَ ءَامَنُوٓاْ إِن تَنصُرُواْ ٱللَّهَ يَنصُرۡكُمۡ وَيُثَبِّتۡ أَقۡدَامَكُمۡ٧﴾[محمد: ٧]. یعنی: «ای مؤمنان! اگر (دین) خدا را یاری کنید، خدا، شما را یاری می‌کند و گام‌هایتان را استوار می‌دارد».
﴿إِنَّا لَنَنصُرُ رُسُلَنَا وَٱلَّذِينَ ءَامَنُواْ فِي ٱلۡحَيَوٰةِ ٱلدُّنۡيَا وَيَوۡمَ يَقُومُ ٱلۡأَشۡهَٰدُ٥١﴾[غافر: ۵۱]. یعنی: «ما، قطعاً پیغمبران خود را و مؤمنان را در زندگی دنیا و در آن روزی که گواهان بپا می‌خیزند، یاری می‌دهیم».
﴿وَيَوۡمَئِذٖ يَفۡرَحُ ٱلۡمُؤۡمِنُونَ٤ بِنَصۡرِ ٱللَّهِۚ يَنصُرُ مَن يَشَآءُۖ وَهُوَ ٱلۡعَزِيزُ ٱلرَّحِيمُ٥﴾[الروم: ۴-۵]. یعنی: «در آن روز مؤمنان، شادمان می‌شوند از یاری خدا؛ خدا، هرکسی را که بخواهد، یاری می‌دهد و او، بس چیره و بسیار مهربان است».
﴿وَلَيَنصُرَنَّ ٱللَّهُ مَن يَنصُرُهُۥٓۚ إِنَّ ٱللَّهَ لَقَوِيٌّ عَزِيزٌ﴾[الحج: ۴۰]. یعنی: «و بطور قطع خدا، یاری می‌دهد کسانی را که او را یاری دهند؛ خداوند نیرومند و چیره است و همواره یاری مؤمنان بر ما واجب بوده است».
﴿مَن كَانَ يَظُنُّ أَن لَّن يَنصُرَهُ ٱللَّهُ فِي ٱلدُّنۡيَا وَٱلۡأٓخِرَةِ فَلۡيَمۡدُدۡ بِسَبَبٍ إِلَى ٱلسَّمَآءِ ثُمَّ لۡيَقۡطَعۡ فَلۡيَنظُرۡ هَلۡ يُذۡهِبَنَّ كَيۡدُهُۥ مَا يَغِيظُ١٥﴾[الحج: ۱۵]. یعنی: «کسی که گمان می‌برد، خدا، پیغمبرش را در دنیا و آخرت یاری نمی‌دهد و پیروز نمی‌گرداند، او، ریسمانی به سقف خانه بیاویزد و سپس (خود را حلق آویز کند و راه نفسش را) قطع نماید و ببیند که آیا (خودکشی و انجام) این کار، (مانع از یاری و پیروزی پیغمبر می‌شود و آیا) خشم او را فرو می‌نشاند؟».
از این آیات و آیات دیگر روشن می‌شود که خداوند، بنده‌اش را یاری می‌کند؛ لذا خدای متعال، هر کس را که بخواهد، یاری می‌نماید.
اما منظور از اینکه بنده، خدا را یاری نماید، این است که بنده، بندگان مؤمن خدا را یاری نماید، حقوق خداوند ﻷرا انجام دهد، پیمان‌های الهی را رعایت کند، به فرامین او گردن نهد و از آنچه خدا بر او حرام نموده، دوری جوید.
بدین ترتیب روشن شد که منظور از اینکه بنده، خدایش را یاری کند، چه می‌باشد. خدای متعال می‌فرماید: ﴿يَٰٓأَيُّهَا ٱلَّذِينَ ءَامَنُوٓاْ إِن تَنصُرُواْ ٱللَّهَ يَنصُرۡكُمۡ﴾[محمد: ٧]. یعنی: «اگر خدا را یاری کنید، شما را یاری می‌کند».
و می‌فرماید: ﴿يَٰٓأَيُّهَا ٱلَّذِينَ ءَامَنُواْ كُونُوٓاْ أَنصَارَ ٱللَّهِ﴾[الصف: ۱۴]. یعنی: «ای مؤمنان! یاران خدا باشید».
و می‌فرماید: ﴿وَأَنزَلۡنَا ٱلۡحَدِيدَ فِيهِ بَأۡسٞ شَدِيدٞ وَمَنَٰفِعُ لِلنَّاسِ وَلِيَعۡلَمَ ٱللَّهُ مَن يَنصُرُهُۥ وَرُسُلَهُۥ بِٱلۡغَيۡبِۚ إِنَّ ٱللَّهَ قَوِيٌّ عَزِيزٞ﴾[الحدید: ۲۵]. یعنی: «و آهن را پدیدار کرده‌ایم که دارای نیروی زیاد و سودهای فراوانی برای مردمان است؛ هدف، این است که خداوند، نشان دهد چه کسانی، خدا و فرستادگانش را در نهان یاری می‌کنند؛ خداوند، نیرومند و چیره است».
هر کس، با اطاعت از خداوند و دوری جستن از نافرمانی خدا، او را یاری نماید، خداوند متعال نیز او را یاری می‌کند [۱٧۲].
الله أ، بندگان مؤمن خود را در برابر دشمنانشان یاری می‌کند و برای آنها مسایلی را که باید در مورد آن احتیاط کنند، روشن می‌سازد و بدین ترتیب به آنان در برابر دشمنانشان یاری می‌رساند. پس ولایت و سرپرستی خداوند باعث دستیابی به خیر و خوبی است و نصرت و یاری او، سبب دور شدن شر و بدی می‌باشد [۱٧۳].
رسول خدا جهنگام جنگ و جهاد می‌گفت: «اللَّهُمَّ أَنْتَ عَضُدِي وَنَصِيرِي بِكَ أَحُولُ وَبِكَ أَصُولُ وَبِكَ أُقَاتِلُ» [۱٧۴]یعنی: «بارخدایا! تو یاریگر و یاورِ من هستی؛ به کمک تو دسیسه دشمن را دفع می‌کنم و به توفیق تو، هجوم می‌برم و به یاری تو می‌جنگم».
خداوند ﻷ، بندگان مؤمن خود را همواره در گذشته و در زمان حاضر یاری نموده و می‌نماید و با دور کردن آنچه موجب رنج و اذیت آنهاست، چشمان آنان را خنک می‌گرداند و شادشان می‌فرماید. در صحیح بخاری روایت شده که خداوند متعال، می‌گوید: «مَنْ عَادَى لِي وَلِيًّا فَقَدْ آذَنْتُهُ بِالْحَرْبِ» یعنی: «هرکس با یکی از دوستانم دشمنی ورزد، با او اعلام جنگ می‌کنم».
بنابراین خداوند، قوم نوح، عاد، ثمود، اصحاب الرس و قوم لوط و اهل مدین و امثال آنها را هلاک کرد. زیرا آنها، پیامبران را تکذیب نمودند و با حق مخالفت کردند؛ البته از میان آنها، مؤمنان را نجات داد و هیچ یک از مؤمنان هلاک نشد و خداوند، کافران را عذاب داد و هیچ یک از آنها نجات نیافت.
همچنین خداوند، پیامبرش محمد مصطفی جو یارانش را در برابر کسانی که آن حضرت جرا تکذیب کردند و با او مخالفت و دشمنی ورزیدند، یاری نمود و کلمه خدا و دینش را برتر نمود و بر تمام ادیان چیره ساخت. از اینرو مردم، گروه گروه وارد دین خدا شدند و دین اسلام در شرق و غرب جهان منتشر گردید [۱٧۵].
خداوند، به هرکسی که خدا را یاری کند، وعده داده که او را یاری خواهد کرد. پس هرکس با انجام دین خدا و دعوت دادن به سوی او و جهاد کردن با دشمنان، خدا را یاری نماید و هدفش، رضای خدا باشد، خداوند، او را یاری می‌کند و او را قوی می‌گرداند. این، وعده خداست و او، بزرگوار می‌باشد و سخنش، از همه راست‌تر است.
آری! پروردگار متعال، وعده داده که هر کس، خدا را با اقوال و افعالش یاری کند، به زودی از سوی مولایش یاری خواهد شد و خدای متعال، اسباب پیروزی از قبیل پایداری و غیره را برای او فراهم خواهد نمود [۱٧۶].
خداوند، علامت و نشانه یاران خود و یاوران دینش را بیان کرده است؛ هرکس، دارای این نشان و صفت نباشد، در ادعایش مبنی بر یاری دین خدا دروغ می‌گوید. خداوند ﻷمی‌فرماید: ﴿وَلَيَنصُرَنَّ ٱللَّهُ مَن يَنصُرُهُۥٓۚ إِنَّ ٱللَّهَ لَقَوِيٌّ عَزِيزٌ٤٠ ٱلَّذِينَ إِن مَّكَّنَّٰهُمۡ فِي ٱلۡأَرۡضِ أَقَامُواْ ٱلصَّلَوٰةَ وَءَاتَوُاْ ٱلزَّكَوٰةَ وَأَمَرُواْ بِٱلۡمَعۡرُوفِ وَنَهَوۡاْ عَنِ ٱلۡمُنكَرِۗ وَلِلَّهِ عَٰقِبَةُ ٱلۡأُمُورِ٤١﴾[الحج: ۴۰-۴۱]. یعنی: «و بطور قطع خدا یاری می‌دهد کسانی را که او را یاری دهند. خداوند، نیرومند و چیره است. (یاوران خدا و دین خدا) کسانی هستند که هرگاه ایشان را در زمین قدرت بخشیم، نماز را برپا می‌دارند و زکات را می‌پردازند و امر به معروف و نهی از منکر می‌نمایند، و سرانجام همه کارها، به خدا برمی گردد».
پس این، علامت کسی است که خدا را یاری می‌کند و خداوند متعال نیز او را یاری می‌نماید [۱٧٧].
خداوند به بندگانش فرمان داده که او را یاری نمایند؛ چنانچه می‌فرماید: ﴿يَٰٓأَيُّهَا ٱلَّذِينَ ءَامَنُواْ كُونُوٓاْ أَنصَارَ ٱللَّهِ﴾[الصف: ۱۴]. یعنی: «ای مؤمنان! یاران خدا باشید».
در واقع، کسی، دین خدا را یاری می‌کند که کتاب خدا و سنت پیامبرش را می‌آموزد و به آن تشویق می‌نماید و امر به معروف و نهی از منکر می‌کند [۱٧۸].
[۱٧۰] النهایة فی غریب الحدیث ابن اثیر ۵/۶۴. [۱٧۱] الاسماء و الصفات بیهقی با تحقیق عمادالدین احمد ۱/۱۲٧- ۱۲۸. [۱٧۲] ن.ک: مفردات اصفهانی ص ۴٩۵. [۱٧۳] تفسیر سعدی ۲/٧۶. [۱٧۴] ابوداود (۲۲۶۲)؛ و ترمذی (۳۵۰۸)؛ نگا: صحیح الترمذی۳/۱۸۳. [۱٧۵] تفسیر ابن کثیر ۴/۸۴. [۱٧۶] تفسیر سعدی ۵/۳۰۲. [۱٧٧] سعدی ۵/۳۰۲. [۱٧۸] مرجع گذشته ص ۳٧۴.