المبين
مبين، اسم فاعل از (ابان یبین)، است؛ یعنی آشکار و بیان نمود؛ خواه گفته‌ای باشد یا کاری. بینه، یعنی دلالت واضح و روشن؛ خواه این دلالت، عقلی باشد و خواه حسی. بیان یعنی پرده برداشتن و آشکار نمودن چیزی... از این جهت به سخن، بیان گفته می‌شود که مقصود را آشکار می‌سازد؛ مانند اینکه خداوند متعال، می‌فرماید: ﴿هَذَا بَيَانٌ لِلنَّاسِ﴾[آل عمران: ۱۳۸]. یعنی: «این، بیان (روشنگری) است برای مردم».
پس خداوند ﻷ، برای بندگانش راه هدایت را نشان داده و اعمالی را که به خاطر انجام دادن آن سزاوار پاداش می‌شوند و اعمالی را که مستحق کیفر و عذاب می‌گردند، به روشنی بیان نموده است.
همچنین برای بندگان بیان نموده که چه کارهایی بکنند و چه کارهایی نکنند. گفته می‌شود: «ابان الرجل في كلامه ومنطقه». یعنی: «مرد در سخن گفتن، آشکار و روشن سخن گفت». و «بان الكلام» یعنی: «سخن، آشکار گشت» [۱۴۵].
خداوند ﻷ، خودش را مبين نامیده و فرموده است: ﴿يَوۡمَئِذٖ يُوَفِّيهِمُ ٱللَّهُ دِينَهُمُ ٱلۡحَقَّ وَيَعۡلَمُونَ أَنَّ ٱللَّهَ هُوَ ٱلۡحَقُّ ٱلۡمُبِينُ٢٥﴾[النور: ۲۵]. یعنی: «در آن روز خداوند، جزای واقعی آنان را بی‌کم و کاست، بدیشان می‌دهد و آگاه می‌گردند که خداوند، حق آشکار است».
خداست که برای بندگانش راه‌های هدایت را روشن نموده و راه‌های گمراهی را برایشان آشکار کرده و آنها را از راه‌های ضلالت، برحذر داشته است و بدین خاطر پیامبران و کتاب‌ها را فرستاده تا راه هدایت و گمراهی را برای بندگان بیان کنند. خداوند متعال، می‌فرماید: ﴿إِنَّ ٱلَّذِينَ يَكۡتُمُونَ مَآ أَنزَلۡنَا مِنَ ٱلۡبَيِّنَٰتِ وَٱلۡهُدَىٰ مِنۢ بَعۡدِ مَا بَيَّنَّٰهُ لِلنَّاسِ فِي ٱلۡكِتَٰبِ أُوْلَٰٓئِكَ يَلۡعَنُهُمُ ٱللَّهُ وَيَلۡعَنُهُمُ ٱللَّٰعِنُونَ١٥٩﴾[البقرة: ۱۵٩]. یعنی: «بی‌گمان کسانی که پنهان می‌دارند آنچه را که از دلایل روشن و هدایت فرو فرستاده ایم بعد از آنکه آن را برای مردم در کتاب، بیان و روشن نموده‌ایم، خدا و نفرین کنندگان، ایشان را نفرین می‌کنند».
این، وعید سختی است برای کسانی که نشانه‌های روشن پیامبران را پنهان می‌کنند؛ نشانه‌های روشنی که خداوند، در کتاب‌ها بر پیامبران نازل فرموده تا اهداف و مقاصد درست را نمایان کنند و هدایتی را نشان دهند که برای قلب‌ها مفید است.
خداوند ﻷمی‌فرماید: ﴿وَقَالَ ٱلَّذِينَ لَا يَعۡلَمُونَ لَوۡلَا يُكَلِّمُنَا ٱللَّهُ أَوۡ تَأۡتِينَآ ءَايَةٞۗ كَذَٰلِكَ قَالَ ٱلَّذِينَ مِن قَبۡلِهِم مِّثۡلَ قَوۡلِهِمۡۘ تَشَٰبَهَتۡ قُلُوبُهُمۡۗ قَدۡ بَيَّنَّا ٱلۡأٓيَٰتِ لِقَوۡمٖ يُوقِنُونَ١١٨﴾[البقرة: ۱۱۸]. یعنی: «آنان که نمی‌دانند، می‌گویند: چه می‌شود اگر خدا با ما سخن گوید و یا اینکه معجزه‌ای برای ما بیاید؟ کسانی که قبل از آنان نیز بودند، همین سخنان ایشان را می‌گفتند؛ دل‌هایشان، شبیه هم است. ما، آیه‌ها را برای حقیقت جویان آشکار و بیان کرده‌ایم».
﴿كَذَلِكَ يُبَيِّنُ اللَّهُ لَكُمُ الْآيَاتِ لَعَلَّكُمْ تَتَفَكَّرُونَ﴾[البقرة: ۲۶۶]. یعنی: «این چنین خداوند، آیات خود را برایتان بیان و آشکار می‌سازد، شاید بیندیشید».
﴿يُرِيدُ ٱللَّهُ لِيُبَيِّنَ لَكُمۡ وَيَهۡدِيَكُمۡ سُنَنَ ٱلَّذِينَ مِن قَبۡلِكُمۡ وَيَتُوبَ عَلَيۡكُمۡۗ وَٱللَّهُ عَلِيمٌ حَكِيمٞ٢٦﴾[النساء: ۲۶]. یعنی: «خداوند، می‌خواهد برایتان روشن کند و شما را به راه کسانی رهنمود سازد که پیش از شما بوده‌اند و توبه شما را بپذیرد و خداوند، آگاه و حکیم است».
و می‌فرماید: ﴿قَدۡ جَآءَكُمۡ رَسُولُنَا يُبَيِّنُ لَكُمۡ كَثِيرٗا مِّمَّا كُنتُمۡ تُخۡفُونَ مِنَ ٱلۡكِتَٰبِ وَيَعۡفُواْ عَن كَثِيرٖۚ قَدۡ جَآءَكُم مِّنَ ٱللَّهِ نُورٞ وَكِتَٰبٞ مُّبِينٞ١٥ يَهۡدِي بِهِ ٱللَّهُ مَنِ ٱتَّبَعَ رِضۡوَٰنَهُۥ سُبُلَ ٱلسَّلَٰمِ وَيُخۡرِجُهُم مِّنَ ٱلظُّلُمَٰتِ إِلَى ٱلنُّورِ بِإِذۡنِهِۦ وَيَهۡدِيهِمۡ إِلَىٰ صِرَٰطٖ مُّسۡتَقِيمٖ١٦﴾[المائدة: ۱۵-۱۶]. یعنی: «از سوی خدا نور و کتاب روشنگری نزد شما آمده است؛ خداوند، با آن کسانی را به راه‌های امن و امان هدایت می‌کند که جویای خوشنودی او باشند و با مشیت و فرمان خود، آنان را از تاریکی‌ها بیرون می‌آورد و به سوی نور می‌برد و ایشان را به راه راست رهنمود می‌شود».
و می‌فرماید: ﴿ٱنظُرۡ كَيۡفَ نُبَيِّنُ لَهُمُ ٱلۡأٓيَٰتِ ثُمَّ ٱنظُرۡ أَنَّىٰ يُؤۡفَكُونَ﴾[المائدة: ٧۵]. یعنی: «بنگر که چگونه آیات را برای آنان روشن و تبیین می‌کنیم؟ دوباره بنگر که چگونه ایشان بازداشته می‌شوند!».
﴿وَيُبَيِّنُ ٱللَّهُ لَكُمُ ٱلۡأٓيَٰتِۚ وَٱللَّهُ عَلِيمٌ حَكِيمٌ١٨﴾[النور: ۱۸]. یعنی: «خداوند، آیات را برای شما بیان می‌دارد و خدا، بس آگاه و حکیم است».
خداوند ﻷ، احکام شرعی را برای مردم بیان می‌نماید و توضیح می‌دهد و حکم تقدیری را روشن می‌سازد. او، به آنچه به صلاح بندگانش می‌باشد، داناست و در تشریع و تقدیر خویش، باحکمت است [۱۴۶].او، دارای حکمت رسا و حجت قوی است.
خداوند ﻷمی‌فرماید: ﴿كَذَٰلِكَ يُبَيِّنُ ٱللَّهُ لَكُمۡ ءَايَٰتِهِۦ لَعَلَّكُمۡ تَهۡتَدُونَ﴾[آل عمران: ۱۰۳]. یعنی: «خداوند، این چنین برایتان آیات خود را آشکار می‌سازد شاید که هدایت شوید».
و می‌فرماید: ﴿وَمَا كَانَ ٱللَّهُ لِيُضِلَّ قَوۡمَۢا بَعۡدَ إِذۡ هَدَىٰهُمۡ حَتَّىٰ يُبَيِّنَ لَهُم مَّا يَتَّقُونَۚ إِنَّ ٱللَّهَ بِكُلِّ شَيۡءٍ عَلِيمٌ١١٥﴾[التوبة: ۱۱۵]. یعنی: «خداوند، هیچ وقت قومی را که هدایت بخشیده است، گمراه نمی‌سازد مگر زمانی که چیزهایی را که باید از آنها بپرهیزند، روشن و آشکار برای آنان بیان کند؛ بی‌گمان خداوند، آگاه از هر چیزی است».
خداوند ﻷ، از ذات بزرگوار و حکم عادل خود خبر می‌دهد که او، هیچ قومی را گمراه نمی‌سازد مگر بعد از رساندن پیام به آنها تا حجت بر آنان اقامه گردد.
[۱۴۵] ن.ک: مفردات القرآن از اصفهانی ۶۸ و۶۱ و اشتقاق الأسماء از زجاجی۱۸. [۱۴۶] ابن کثیر ۳/۲٧۴.