شرح اسمای حسنی در پرتو قرآن و سنت

الحَكم

خداوند متعال می‌فرماید: ﴿فَٱصۡبِرُواْ حَتَّىٰ يَحۡكُمَ ٱللَّهُ بَيۡنَنَاۚ وَهُوَ خَيۡرُ ٱلۡحَٰكِمِينَ﴾[الأعراف: ۸٧]. یعنی: «منتظر باشید تا خداوند میان ما داوری کند و او، بهترین داوران است».

و می‌فرماید: ﴿وَتَمَّتۡ كَلِمَتُ رَبِّكَ صِدۡقٗا وَعَدۡلٗاۚ لَّا مُبَدِّلَ لِكَلِمَٰتِهِ﴾[الأنعام: ۱۱۵]. یعنی: «فرمان پروردگارت، صادقانه و دادگرانه انجام می‌پذیرد؛ هیچکس نمی‌تواند فرمان‌های او را دگرگون کند».

و می‌فرماید: ﴿إِنَّ ٱللَّهَ يَأۡمُرُ بِٱلۡعَدۡلِ وَٱلۡإِحۡسَٰنِ﴾[النحل: ٩۰] یعنی: «خداوند به دادگری و نیکوکاری و نیز بخشش به نزدیکان دستور می‌دهد».

و پیامبر جفرموده است: «إنّ الله هو الحكم وإليه الحكم» [۸۶]یعنی: «خداوند، قاضی و داور است و حکم و داوری به او برمی گردد».

خداوند متعال می‌فرماید: ﴿أَفَغَيۡرَ ٱللَّهِ أَبۡتَغِي حَكَمٗا وَهُوَ ٱلَّذِيٓ أَنزَلَ إِلَيۡكُمُ ٱلۡكِتَٰبَ مُفَصَّلٗا﴾[الأنعام: ۱۱۴]. یعنی: «آیا جز خدا را قاضی کنم؟ و حال آنکه اوست که کتاب را برای شما نازل کرده و (حلال و حرام، حق و باطل و هدایت و ضلالت، در آن) مشروح و روشن شده است؟».

خداوند است که در دنیا و آخرت، میان بندگانش به عدالت، داوری می‌نماید؛ او به اندازه ذره‌ای ستم نمی‌کند و بار گناه کسی را بر دوش کسی دیگر نمی‌گذارد و بنده را بیش از میزان گناهش مجازات نمی‌کند و هر حقی را به صاحب آن می‌دهد.

الله أ، در تدبیر و تقدیر خویش، عادل است و کارهایش، دادگرانه می‌باشد و همه کارهای او طبق قوانین عدالت انجام می‌شود و در آن کوچک‌ترین شائبه ستم وجود ندارد. تمام کارهای او، یا فضل و رحمت اویند یا طبق عدالت و حکمت او انجام می‌شوند.

خواری و عذابی که در دنیا و آخرت از سوی خداوند به گناهکاران و تکذیب کنندگانِ وحی می‌رسد، در حقیقت نتیجه اعمال خودشان می‌باشد و آنان، سزاوار چنین خفت و عذابی هستند؛ چراکه خداوند، بنده را به خاطر ارتکاب گناه، کیفر می‌دهد و زمانی بنده به عذاب الهی گرفتار می‌شود که بر او اقامه حجت شده باشد. تمام گفته‌های خداوند، عدالت است؛ پس او بندگان را جز به آنچه که منفعت محض است یا فایده و نفع، در آن بیشتر می‌باشد، فرمان نمی‌دهد و آنها را تنها از کاری باز می‌دارد که زیان خالص است یا زیانش از سود آن بیشتر می‌باشد. همچنین داوری خداوند میان بندگانش در روز قیامت و وزن نمودن کارهایشان، از روی عدالت است و ستمی در آن نیست [۸٧]. چنانچه می‌فرماید: ﴿وَنَضَعُ ٱلۡمَوَٰزِينَ ٱلۡقِسۡطَ لِيَوۡمِ ٱلۡقِيَٰمَةِ فَلَا تُظۡلَمُ نَفۡسٞ شَيۡ‍ٔٗاۖ وَإِن كَانَ مِثۡقَالَ حَبَّةٖ مِّنۡ خَرۡدَلٍ أَتَيۡنَا بِهَاۗ وَكَفَىٰ بِنَا حَٰسِبِينَ٤٧﴾[الأنبیاء: ۴٧]. یعنی: «و ما ترازوی عدل و داد را در روز قیامت خواهیم نهاد، و اصلاً به هیچکس کم‌ترین ستمی نمی‌شود و اگر به اندازه دانه خردلی باشد، آن را حاضر و آماده می‌سازیم و کافی است که ما حسابرس و حسابگر باشیم».

خدای متعال، در وصف، در کار، در گفتار و در حکم خویش، عادل است و این، معنی گفته خداوند است که می‌فرماید: ﴿إِنَّ رَبِّي عَلَىٰ صِرَٰطٖ مُّسۡتَقِيمٖ﴾[هود: ۵۶] یعنی: «بی گمان خدای من، بر صراط مستقیم (جاده عدل و عدالت) قرار دارد».

گفته‌های او، راست است و کارهایش درمیان عدالت و فضل می‌باشد؛ لذا همه کارهایش، درست است و حکم و قضاوت او، درمیان بندگانش در آنچه اختلاف کرده‌اند، عادلانه است که به هیچ صورت در آن ستمی وجود ندارد و همچنین احکام پاداش و کیفر، دادگرانه می‌باشد [۸۸]. [۸۶] ابوداود ۴/۲۸٩ و نسائی ۸/۲۲۶ با سند جید؛ ن.ک: فتح المجید بشرح کتاب التوحید با تحقیق عبدالقادر ارناؤوط، ص۵۱٧. [۸٧] شرح النونیة هراس۲/۱۰۴. [۸۸] الحق الواضح المبین۸.