شرح اسمای حسنی در پرتو قرآن و سنت

الشاکر، الشکور

الله أمی‌فرماید: ﴿وَمَن تَطَوَّعَ خَيۡرٗا فَإِنَّ ٱللَّهَ شَاكِرٌ عَلِيمٌ﴾[البقرة: ۱۵۸]. یعنی: «هرکه به دلخواه کار نیکی انجام دهد، بی‌گمان خدا، سپاسگزار و آگاه است».

و می‌فرماید: ﴿إِن تُقۡرِضُواْ ٱللَّهَ قَرۡضًا حَسَنٗا يُضَٰعِفۡهُ لَكُمۡ وَيَغۡفِرۡ لَكُمۡۚ وَٱللَّهُ شَكُورٌ حَلِيمٌ١٧﴾[التغابن: ۱٧]. یعنی: «اگر به خدا قرض الحسنه‌ای بدهید، آن را برایتان چند برابر می‌سازد و شما را می‌آمرزد؛ خداوند، سپاسگزار و بردبار است».

همچنین می‌فرماید: ﴿وَكَانَ اللَّهُ شَاكِرًا عَلِيمًا﴾[النساء: ۱۴٧]. یعنی: «الله، شکرگزار و آگاه است».

(الشاكر) و (الشكور)، جزو نام‌های خداهستند. بدین معنا که تلاش کسانی را که برای او کار کرده‌اند، بی‌مزد نمی‌گذارد و ضایع نمی‌گرداند. پس خداوند، پاداش کسی را که کار نیک انجام دهد، ضایع نمی‌کند. چنانچه در کتاب خود و سنت پیامبرش خبر داده که یک نیکی را تا ده برابر و تا هفتصد برابر افزایش می‌دهد و این، قدردانی وسپاسگزاری خدا برای بندگانش می‌باشد. از اینرو سختی‌ها و ناگواری‌هایی را که بندگان به خاطر او متحمل می‌شوند، مورد توجه دارد و هر کس برای او کاری انجام دهد، پاداش او را بیش از اندازه کارش می‌دهد و هرکس، چیزی را به خاطر او رها کند، در عوض آن، چیز بهتری به او عنایت می‌نماید؛ اوست که به مؤمنان توفیق می‌دهد تا در جهت رضامندی او گام بردارند و سپس به خاطر این کار، آن‌ها را سپاس می‌گزارد و از خوبی‌ها و نعمت‌هایش به آنها چیزهایی عطا می‌کند که هیچ چشمی آن را ندیده و هیچ گوشی مانند آن را نشنیده و در دل هیچ انسانی تصور آن خطور نکرده است؛ بدون تردید هیچیک از این‌ها، حقی نیست که بر خداوند واجب باشد. بلکه خداوند از روی جود و بزرگواری، آن را بر خود واجب نموده است [٧۱].

قطعاً هیچکس برتر از خداوند نیست که چیزی را بر او لازم نماید. چنانچه می‌فرماید: ﴿لَا يُسۡ‍َٔلُ عَمَّا يَفۡعَلُ وَهُمۡ يُسۡ‍َٔلُونَ٢٣﴾[الأنبیاء: ۲۳]. یعنی: «مورد بازخواست قرار نمی‌گیرد، ولی دیگران مورد بازخواست قرار می‌گیرند».

پس پاداش دادن به فرمانبردار و کیفر دادن گناهکار، بر خداوند واجب نیست؛ بلکه پاداش، فقط فضل و احسان خداست و کیفر دادن، عدالت و حکمت او می‌باشد؛ اما خداوند ﻷهر چیزی را که می‌خواهد بر خود واجب نموده است؛ از اینرو به مقتضای وعده‌اش که خلاف نمی‌شود، هر آنچه را بر خود واجب قرار دهد، بر او واجب می‌گردد؛ همانطور که خداوند متعال، فرموده است: ﴿كَتَبَ رَبُّكُمۡ عَلَىٰ نَفۡسِهِ ٱلرَّحۡمَةَ أَنَّهُۥ مَنۡ عَمِلَ مِنكُمۡ سُوٓءَۢا بِجَهَٰلَةٖ ثُمَّ تَابَ مِنۢ بَعۡدِهِۦ وَأَصۡلَحَ فَأَنَّهُۥ غَفُورٞ رَّحِيمٞ﴾[الأنعام: ۵۴]. یعنی: «بر خویشتن رحمت واجب نموده است که هر کس از شما از روی نادانی دچار لغزشی شد، ولی بعد از آن توبه کرد و اصلاح نمود، (خداوند عذر تقصیر او را می‌پذیرد). چراکه او، آمرزگار مهربان است».

و می‌فرماید: ﴿وَكَانَ حَقًّا عَلَيۡنَا نَصۡرُ ٱلۡمُؤۡمِنِينَ﴾[الروم: ۴٧]. یعنی: «و همواره یاری مؤمنان، بر ما واجب بوده است».

اهل سنت بر این باورند که بندگان، حق واجبی بر خداوند ندارند و هر حقی باشد، خداوند است که آن را بر خود واجب قرار داده؛ از اینرو هرکس، عملی مخلصانه و طبق سنت و شیوه پیامبر جانجام دهد که این دو (یعنی اخلاص و پیروی از پیامبر جدر انجام دادن عمل) برای پذیرفته شدن اعمال شرط هستند [٧۲]، عمل او نزد خداوند، ضایع نمی‌شود.

پس نعمت‌هایی که بندگان از آن برخوردار می‌شوند و بلاهایی که از آنها دور می‌گردد، به فضل و کرم خداست؛ اگر به آنها نعمت بدهد، از فضل و احسان اوست و اگر آنها را عذاب بدهد، بر اساس عدالت و حکمت خویش چنین می‌کند و با این حال همواره ستوده و مورد ستایش می‌باشد [٧۳]. [٧۱] الحق الواضح المبین ص٧۰. [٧۲] شرح النونیة هراس ۲/٩۸ و ن.ک: توضیح المقاصد. [٧۳] الحق الواضح المبین ص٧۲.