المولی
مولی کلمه ایست که بر افراد زیادی اطلاق می‌شود؛ مولا یعنی: پروردگار، مالک، و سرور و آقا، نعمت دهنده، آزادکننده، یاری کننده، دوستدار، پیرو، همسایه، پسرعمو، هم پیمان، داماد، بنده و مورد انعام قرار گرفته؛ بیشتر این مفاهیم در احادیث آمده‌اند و هر یک به معنای مناسب خود، در حدیث بکار رفته است.
هر کس، کاری انجام دهد یا انجام آن را بر عهده بگیرد، مولا و سرپرست آن کار است. مصادر این نام‌ها فرق می‌کند؛ وَلایت ـ به فتح واوـ یعنی ولایت در نسب و یاری کردن و آزادکننده، و ولایت - به کسر واو- به معنی امارت بکار می‌رود و ولاء در مفهوم آزادشده کاربرد دارد و مولا به کسی گفته می‌شود که با گروهی دوستی کند [۱۶۵].
خداوند ﻷ، مولياست؛ ﴿لَيۡسَ كَمِثۡلِهِۦ شَيۡءٞۖ وَهُوَ ٱلسَّمِيعُ ٱلۡبَصِيرُ﴾[الشورى: ۱۱]. یعنی: «هیچ چیزی همانند خدا نیست و او، شنوای بیناست».
پس الله أ، مولا، پروردگار، فرمانروا و سرور است و به او، امید یاری و کمک بسته می‌شود. چون او، صاحب هر چیزی است و او، ذاتی است که این اسم را بر خود نهاده است. چنانچه خدای متعال، در سوره حج می‌فرماید: ﴿وَٱعۡتَصِمُواْ بِٱللَّهِ هُوَ مَوۡلَىٰكُمۡۖ فَنِعۡمَ ٱلۡمَوۡلَىٰ وَنِعۡمَ ٱلنَّصِيرُ﴾[الحج: ٧۸]. یعنی: «و به خدا پناه ببرید و بر او توکل نمایید که حافظ و یاور شما، اوست و چه سرور و یاور نیک و چه مددکار و یاریگرخوبی است»!.
و می‌فرماید: ﴿وَإِن تَوَلَّوۡاْ فَٱعۡلَمُوٓاْ أَنَّ ٱللَّهَ مَوۡلَىٰكُمۡۚ نِعۡمَ ٱلۡمَوۡلَىٰ وَنِعۡمَ ٱلنَّصِيرُ٤٠﴾[الأنفال: ۴۰]. یعنی: «و اگر پشت کردند، پس بدانید که الله، مولی و یاور شما است و او، بهترین حافظ و یاور و بهترین مددکار و یاریگر است».
و می‌فرماید: ﴿ذَٰلِكَ بِأَنَّ ٱللَّهَ مَوۡلَى ٱلَّذِينَ ءَامَنُواْ وَأَنَّ ٱلۡكَٰفِرِينَ لَا مَوۡلَىٰ لَهُمۡ١١﴾[محمد: ۱۱]. یعنی: «این، بدان خاطر است که خداوند، مولا و یاور مؤمنان است و لیکن کافران، هیچ مولا و یاوری ندارند».
خداوند متعال، مولای مؤمنان و سرور و یاور آنهاست که آنان را بر دشمنانشان یاری می‌کند؛ پس چه سرور و یاور نیکی است [۱۶۶].
لذا تنها خداوند است که بندگان مؤمن خود را یاری می‌نماید و منافع آنها را به آنان می‌رساند و منافع دینی و دنیویشان را برای آنها آسان و فراهم می‌نماید؛ او، بهترین یاور است؛ آنها را یاری می‌کند و از آنها مکر و توطئه فاسقان و هجوم اشرار را دور می‌نماید. بدیهی است که هرکس، خدا، یاور و سرپرست او باشد، ترسی بر او نیست و هر کس، خدا، علیه او باشد، عزت و قدرتی نخواهد داشت که بر آن استوار باشد [۱۶٧]. پس الله أ، مولا و یاور مؤمنان است که به تدبیر امور آنها می‌پردازد و هرکس که خدا، سرپرست او باشد، به تمام خواسته‌هایش دست می‌یابد و خداوند، برای او بهترین سرپرست است. آری! خداوند، بهترین یاور برای کسی است که از او یاری بخواهد؛ خدای متعال، بدی را از چنین بنده‌ای دور می‌نماید. چنانچه می‌فرماید: ﴿بَلِ ٱللَّهُ مَوۡلَىٰكُمۡۖ وَهُوَ خَيۡرُ ٱلنَّٰصِرِينَ١٥٠﴾[آل عمران: ۱۵۰]. یعنی: «بلکه خدا، یاور شماست و او، بهترین یاوران است».
از جمله دعاهایی که مؤمنان، با آن پروردگارشان را می‌خوانند، دعایی است که خداوند، از آن خبر داده است: ﴿أَنتَ مَوۡلَىٰنَا فَٱنصُرۡنَا عَلَى ٱلۡقَوۡمِ ٱلۡكَٰفِرِينَ﴾[البقرة: ۲۸۶]. یعنی: «تو، یاور و سرور ما هستی؛ پس ما را بر جمعیت کافران پیروز بگردان».
یعنی تو، سرپرست و یاور ما هستی؛ بر تو توکل می‌کنیم؛ تنها از تو یاری جسته می‌شود و هیچ کاری جز با یاری تو انجام نمی‌گیرد [۱۶۸]. خداوند ﻷمی‌فرماید: ﴿فَإِنَّ ٱللَّهَ هُوَ مَوۡلَىٰهُ وَجِبۡرِيلُ وَصَٰلِحُ ٱلۡمُؤۡمِنِينَۖ وَٱلۡمَلَٰٓئِكَةُ بَعۡدَ ذَٰلِكَ ظَهِيرٌ﴾[التحریم: ۴]. یعنی: «خدا، یاور پیامبر است و علاوه از خدا جبرئیل، و مؤمنان خوب و شایسته و فرشتگان، پشتیبان او هستند».
و می‌فرماید: ﴿وَٱللَّهُ مَوۡلَىٰكُمۡۖ وَهُوَ ٱلۡعَلِيمُ ٱلۡحَكِيمُ﴾[التحریم: ۲]. یعنی: «و خدا، یاور و سرور شماست و او، بس آگاه و کاربجا می‌باشد».
هنگامی که ابوسفیان پس از پایان جنگ احد، خطاب به مسلمانان گفت: ما، عزی داریم و شما، عزی ندارید؛ پیامبر جبه یارانش فرمود که در پاسخش بگویند: «الله مولانا ولا مولي لكم» [۱۶٩]یعنی: «خداوند، مولا وياور ماست وشما، مولايي نداريد». [۱۶۵] النهایة فی غریب الحدیث ۵/۲۲۸، القاموس المحیط ص ۱٧۸۲ و المعجم الوسیط ص ۱۰۵۸ و المصباح المنیر۲/۶٧۲. [۱۶۶] ن.ک تفسیر ابن کثیر ۴/۳۱۰. [۱۶٧] تفسیر سعدی (۳/۱۶۸ و ۵/۳۳۱)؛ تفسیر ابن کثیر ۴۱/۳۱۰، ۲/۲۳۸، ۱/۳۴۴). [۱۶۸] تفسیر ابن کثیر ۱/۳۴۴. [۱۶٩] فتح الباری ۳/۲۰ کتاب المغازی باب غزوة احد به روایت براء س.