میزان صحت احادیث وارده در مورد اسماء خداوند
اگر احادیثی که نامهای خداوند را به صراحت بیان می‌کنند، صحیح می‌بودند، کسانی که می‌خواستند آنها را حفظ کنند، بی‌نیاز می‌شدند. اما ناقدان و حافظان حدیث این احادیث را ضعیف دانسته و آنها را از نظر سند و متن مورد نقد قرار داده‌اند.
بله، سند این احادیث به سبب ضعف راویانش، ضعیف می‌باشد. و متن آنها نیز اضطراب و اختلاف دارد.
امام ترمذی بعد از روایت حدیث فوق، می‌گوید: «این، حدیث غریبی است؛ افراد متعددی آنرا از صفوان بن صالح روایت نموده‌اند و ما آن را بجز از طریق صفوان بن صالح نمی‌شناسیم و او هم نزد اهل حدیث، ثقه است.
این حدیث با طرق مختلفی از ابوهریره روایت شده است. ما در هیچ یک از روایات صحیح الاسناد، به جز این حدیث ندیده‌ایم که نامها در آن ذکر شوند» [۴۲].
ابن حجر در تخریج خود می‌گوید: «این حدیث، دارای طرق گوناگونی است؛ ابن خزیمه، ابن حبان، ترمذی و حاکم آن را از طریق ولید از شعیب از ابو زناد از اعرج از ابوهریره روایت کرده‌اند و نامهای خداوند را ذکر نموده‌اند. همچنین آدم بن ابو إیاس این حدیث را با سندی دیگر از ابوهریره روایت کرده و نامهای خداوند را ذکر کرده است. و این حدیث، سند صحیحی ندارد».
ابن حجر می‌گوید: «همچنین این حدیث را ابن ماجه از طریق زهیر بن محمد از موسی بن عقبه از اعرج روایت نموده و اسمهای خداوند را ذکر کرده است. و این روایت در ترتیب ذکر نامها و اضافه و کم کردن آنها با روایت ترمذی اختلاف دارد.
در این روایت، اسمهایی مانند: البار، الراشد، البرهان، الشديد، الواقي، القائم، الحافظ، الفاطر، السامع، الـمعطي، الأبد، الـمنير و التاماضافه بر اسمهای روایت ترمذی آمده‌اند.
و طریقی را که ترمذی بدان اشاره نموده است، حاکم در المستدرک از طریق عبدالعزیز بن حسین از ایوب از هشام بن حسان از محمد بن سیرین از ابوهریره روایت کرده است که در آن نیز کم و زیاد شدن نامها نسبت به روایت ترمذی مشاهده می‌شود.
وی می‌گوید: حدیثی که از ایوب و هشام به صحت رسیده است، بدون ذکر نامها است.
حاکم می‌گوید: عبدالعزیز فردی ثقه است. من می‌گویم: بلکه محدثین بر ضعف او اتفاق نظر دارند. امام بخاری، مسلم و ابن معین او را واهی (بسیار ضعیف) دانسته‌اند. بیهقی می‌گوید: نزد اهل حدیث ضعیف است. بیهقی اضافه می‌کند که: احتمال دارد که ذکر اسمهای خداوند از طرف بعضی از راویان باشد. به همین سبب، امام بخاری و مسلم از آوردن حدیث ولید در صحیحین خودداری نموده‌اند.
قاضی ابوبکر بن العربی می‌گوید: نمی‌دانم که آیا ذکر این نامها در حدیث وجود دارد یا سخن خود راویان است؟!.
ابن حجر می‌گوید: دلیل بر ضعف آن، اختلاف در آن است با اینکه حدیث ولید از لحاظ سند ارجح‌ترین آنها است.
ابو محمد بن حزم می‌گوید: احادیث مضطربی نامهای خداوند را برشمرده‌اند که هیچ یک از آنها صحیح نیستند.
ابن عطیه می‌گوید: حدیث ترمذی، حدیثی متواتر نیست و ذکر برخی از اسمهایی که در این حدیث وارد شده‌اند شاذ است. همچنین در دعای نبی اکرم صیا حنان و یا منان آمده است اما در حدیث ترمذی هیچ یک از این دو نام ذکر نشده است» [۴۳].
حافظ ابن حجر در «فتح الباری» بیشتر به تخریج این حدیث پرداخته است. وی طرق مختلف آن را در کتابهای حدیث بیان نموده و ضعفش را آشکار ساخته است. سپس می‌گوید: «مشکل این حدیث نزد امام بخاری و مسلم تنها متفرد بودن ولید در روایت این حدیث نیست؛ بلکه در این حدیث، اختلاف، اضطراب، و تدلیس نیز وجود دارد و احتمال ادراج نیز منتفی نیست» [۴۴].
یکی از کسانی که به طور قطع، احادیثی را که نود و نه اسم را ذکر کرده‌اند، ضعیف دانسته، امام ابن تمیمه است؛ او می‌گوید: «حدیث صحیحی از رسول الله صدر تعیین نود و نه اسم روایت نشده است» [۴۵].
همچنین وی مانند سایر حافظان حدیث این نظریه را ترجیح داده که نامها را در روایت ترمذی یکی از راویان حدیث بنام ولید بن مسلم از شیوخش نقل نموده است [۴۶].
از جمله دلایل دیگر بر عدم صحت این حدیث، این است که: تعدادی از نامهایی که در قرآن و سنت آمده‌اند مانند رب، خلاق، قدیر و قریب در این حدیث نیامده‌اند. همچنین در این حدیث نامهایی مانند صبور، محصی، رشید و باقی ذکر شده که هیچ نصی دال بر آنها در کتاب و سنت وجود ندارد.
[۴۲] سنن ترمذی (۵/۵۳۰) شماره حدیث (۳۵۰۷). [۴۳] تلخیص الجبیر (۴/۱۷۲). [۴۴] فتح الباری (۱۱/۲۱۵). [۴۵] مجموعه فتاوای ابن تمیمه (۲۲/۴۸۲). [۴۶] مرجع سابق.