استقبال کعبه

هر گاه رسول خدا صقصد گزاردن نماز واجب یا نافله (مستحب) را داشت، رو به قبله می‌ایستاد [۷۵]و به شخصی که نمازش را درست نمی‌گزارد امر کرد که «إذَا قُمْت إلَى الصَّلَاةِ فَأَسْبِغْ الْوُضُوءَ، ثُمَّ اسْتَقْبِلْ الْقِبْلَةَ، فَكَبِّرْ» [۷۶]. «هر گاه خواستی به نماز برخیزی وضو را کامل بگیر، سپس رو به قبله بایست و تکبیر بگو». در سفر نمازهای نافله و وتر را بر مرکبش می‌گزارد، به طوری که مرکب به هر سو شرق و غرب او را می‌برد [۷۷]. خداوند فرمود:

﴿فَأَيْنَمَا تُوَلُّوا فَثَمَّ وَجْهُ اللَّهِ﴾[البقرة: ۱۱۵].

«به هر سو که رو کنید آنجا روی خداست».

گاهی هم که می‌خواست نماز نفل بگزارد و سوار بر شتر بود، سر شتر را به طرف قبله برمی‌گرداند و تکبیر می‌گفت و سپس به هر سو که مرکبش رو می‌کرد نماز می‌گزارد [۷۸]، با اشارۀ سر بر روی مرکبش رکوع و سجود می‌کرد، لیکن درسجود سرش را بیشتر خم می‌نمود [۷۹]. هر گاه قصد گزاردن نماز واجب را داشت، پایین می‌‌آمد و رو به قبله می‌ایستاد [۸۰]. اما در نماز به هنگام خوف شدید، حضرت این سنت را برای امتش وضع کرد که پیاده یا سواره رو به قبله یا غیر آن نماز بگزارند [۸۱]. و فرمود: «إِذَا اخْتَلَطُوا فَإِنَّمَا هُوَ التَّكْبِيرُ وَالإِشَارَةُ بِالرَّأْسِ»«اگر درجنگ با دشمن درآمیختند تنها تکبیر و اشاره با سر کافی است» [۸۲]. و فرمود: «مَا بَيْنَ الْمَشْرِقِ وَالْمَغْرِبِ قِبْلَةٌ» [۸۳]. «ما بین مشرق و مغرب قبله است».

جابر نقل می‌کند که با رسول خداصهم سفر بودیم که ناگاه ابری آسمان را فرا گرفت؛ به جستجوی قبله پرداختیم؛ در تعیین سمت و سوی قبله اختلاف پیدا کردیم. لذا هرکدام از ما جداگانه نماز گزارد. هر یک از ما جلو خود خطی برای تعیین جهت کشید، چون صبح شد و آفتاب سر زد به آن نگاه کردیم متوجه شدیم که به طرف قبله نماز نگزارده‌ایم. موضوع را با پیامبر مطرح کردیم ما را به اعادۀ نماز امر نکرد و فرمود: «قَدْ أَجْزَأَتْ صَلاَتُكُمْ» [۸۴]. «همین نمازتان کفایت می‌کند». پیش از آنکه آیۀ تغییر قبله:

﴿قَدْ نَرَى تَقَلُّبَ وَجْهِكَ فِي السَّمَاءِ فَلَنُوَلِّيَنَّكَ قِبْلَةً تَرْضَاهَا فَوَلِّ وَجْهَكَ شَطْرَ الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ﴾[البقرة: ۱۴۴].

«هر آینه دیدیم گردش روی تو را به سوی آسمان‌ها، همانا خواهیم گردانید تو را به سوی قبله‌ای که از آن راضی باشی پس بگردان رویت را به سوی مسجد الحرام».

نازل شود، پیامبر اسلام رو به بیت‌المقدس نماز می‌گزارد و از آن به بعد رو به کعبه نماز می‌خواند. مردم در مسجد قبا به نماز صبح ایستاده بودند که ناگهان مردی نزد آنان آمد و خبر داد که امشب بر پیامبر آیه‌ای نازل شده که امر به استقبال کعبه کرده است. پس به کعبه رو کنید آنان هم در حالی که رو به بیت المقدس داشتند به طرف کعبه چرخیدند. [امامشان نیز با آن‌ها به طرف کعبه چرخید] [۸۵].

[۷۵] این نکته مطلبی است که به خاطر تواترش قطعی است. لذا نیازی به تحقیق و بررسی منابع آن نبود. [۷۶] بخاری و مسلم و سراج آن را آورده‌اند و در «الإرواء» (۲۸۹ و ۵۸۸) هم تحقیق شده است. [۷۷] بخاری و مسلم و سراج آن را آورده‌اند و در «الإرواء» (۲۸۹ و ۵۸۸) هم تحقیق شده است. [۷۸] ابوداود و ابن حبان در «الثقات» (۱/۱۲) و ضیاء در «المختاره» با سند حسن آن را آورده‌اند و ابن السکن آ نرا صحیح دانسته و ابن ملقن در «خلاصة البدر المنیر» (۲۲/۱) و پیش از ایشان عبدالحق اشبیلی در «أحکام» (شماره ۱۳۹۴ با تصحیح و تحقیق نگارنده) آن را آورده‌اند. احمد نیز طبق آنچه ابن هانی از وی «در مسائلش» (۱/۶۷) نقل کرده همین را گفته است. [۷۹] احمد و ترمذی روایت کرده‌اند و ترمذی صحیحش دانسته است. [۸۰] بخاری و احمد. [۸۱] بخاری و مسلم. [۸۲] بیهقی آن را با سند صحیحین نقل کرده است. [۸۳] ترمذی و حاکم روایت کرده و صحیح دانسته‌اند. [۸۴] دار قطنی، حاکم، بیهقی، ترمذی، ابن ماجه و طبرانی آن را روایت کرده‌اند و در «الإرواء» (۲۹۶) هم تخریج و تحقیق شده است. [۸۵] بخاری، مسلم، احمد، سراج و طبرانی (۳/۱۰۸/۲) و ابن سعد (۱/۲۴۳) آن را آورده‌اند. در «الإرواء» (۲۹۰) هم تحقیق شده است.