نتایج فتح بیت المقدس و شخصیت صلاح الدین
می‌توانیم جنگ «حِطین» را مهمترین صحنه‌های تکان‌دهنده و نقاط حساس تمام جنگ‌های صلیبی حتی نبرد «المنصوره» بدانیم؛ زیرا این جنگ راه را برای استرداد بیت المقدس و سقوط مملکت لاتینی صلیبی هموار گردانید، بعد از آنکه نزدیک نود سال در قلب شرق اسلام استقرار داشت، و موجودیت و نظامات و مدنیت آن را تهدید می‌کرد.
وجود این دولت بیگانه، پایگاه نیرومندی برای حملات غرب و مقاصد تجاوزکارانۀ متوالی آن بود. سقوط آن نیز ضربتی برای جبهۀ صلیبی بود که بر اثر آن دیگر قد علم نکرد، و باعث جنبش تازه‌ای از عصبیت و تجاوز در غرب گردید که همین معنی نیز جنگ سوم صلیبی را سازمان داد، ولی جنگ جدید نتوانست موج پیروزی را که نصیب مسلمانان شده بود به یکسوزند، و سپاهیان انگلیس و فرانسه و آلمان که جنگجویان آن‌ها در اراضی مقدسه پیش رفته بودند کاری از پیش نبرد، و توفیق نیافت که بیت المقدس را مسترد دارد و برتری پیشین را به جبهۀ صلیبی‌ها بازگرداند.
اما در جهان اسلام بازپس‌گرفتن بیت المقدس انعکاسی فوق العاده داشت، و با تحسین و شکرگذاری و حق‌شناسی قهرمانی که پیروزی بزرگ به دست او انجام گرفت مقرون بود.
صلاح الدین زندگی خود را وقف جهاد و حفظ اسلام و شرق از تجاوز مسیحیان غرب کرده بود. برنامۀ او برای تحقق‌بخشیدن این آرزوی بزرگ این بود که مشرق اسلامی را یک‌پارچه کند.
صلاح الدین در تحقق این هدف بزرگترین توفیق را یافت. او نه تنها سعی خود را مصروف بازگرداندان امپراطوری مصر به حدود سابق خود نمود، بلکه توانست جامعه‌ی اسلامی را از کوه‌های کردستان و ارتفاعات آسیای صغیر تا صحرای لیبی متحد سازد و به اعتماد کوشش‌های یکپارچۀ خود صلیبی‌ها و تجاوز مسیحی غرب را عقب زند.
بدینگونه بود که سپاهیان صلاح الدین مرکب از مصری‌ها و شامی‌ها و عرب‌ها و کردها و ترکمان‌ها و ترک‌ها و غیره در یک دشت گرد آمدند. همگی یک اندیشه داشتند و برای یک منظور یعنی دفاع از اسلام و اراضی و تمدن آن، کار می‌کردند.
بدون تردید صلاح الدین قهرمان اسلام، بلکه یکی از بزرگترین قهرمانان جهان اسلام است. روح و فکر او سرشار از اندیشۀ اسلامی بود و به جز آن چیزی نمی‌شناخت. هیچ اندیشۀ قومی یا نژادی یا اقلیمی او را از جهادی که در پیش گرفته بود محدود نمی‌ساخت.
اگر تجاوز جنگ‌های صلیبی در ظاهر رنگ دینی به خود گرفته بود و به منظور هجوم به اسلام و نابودی آن و اعلای شعار نصرانیت، انجام می‌گرفت، صلاح الدین ایوبی نیز با اندیشۀ دفاع از اسلام و حفظ اراضی و میراث اسلامی می‌جوشید، و به خوبی می‌دانست که به موازات از میان‌بردن جنگ‌های صلیبی به سرنوشت مطامع استعمار غربی در شرق نیز پایان خواهد داد.
هرگاه ما صفت دیگری غیر از صفت «اسلامیت» را به شخصیت صلاح الدین یا برنامه‌ها و اهداف وی و جهادش در راه خدا بیافزائیم، و هرگاه او را به یکی از انگیزه‌های قومی یا نژادی یا اقلیمی نسبت دهیم در بارۀ این قهرمان بزرگ اسلامی جنایت نموده‌ایم؛ زیرا او را از شگفت‌ترین و بهترین زیبائی‌های قهرمانیش جدا ساخته ایم.
این پیکار بزرگ اسلامی که صلاح الدین آن را شعار زندگی و جهاد خود قرار داده بود، بر متفکران عصر وی پنهان نماند. می‌بینیم که مؤلف «الروضتین» به مناسبت مرگ وی می‌نویسد: «درگذشت صلاح الدین مصیبتی بود که بعد از خلفای راشدین اسلام و مسلمین به مانند آن ندیده بودند. دژها و قلعه‌های نظامی و شهر و ممکلت و دنیای اسلام را چنان وحشتی فرو گرفت که جز خدا نمی‌داند».
دیگری می‌گوید: «شمشیری که پیوسته بر سر دشمنان خدا کارگر بود در غلاف فرو رفت. زمین از کوهی که آن را از نابودی حفظ می‌کرد خالی شد.
اسلام یاور خود را از دست داد و در مرگ آن قهرمان بی‌نظیر سوگوار گردید. بنابراین، اسلام بزرگترین گم‌کرده‌ای بود که بزرگترین گمشدۀ خود را از دست داد».
صلاح الدین در بیست و هفتم ماه صفر سال ۵۸۹ هجری به سن پنجاه و شش سالگی وفات یافت. او دائماً در حرکت و سرگرم جنگ بود. تنها بعد از جنگ «حطین» نزدیک پنج سال این جنگ‌ها به طول انجامید، و همین جنگ‌های مداوم مزاج او را از کار انداخت و قوایش را به تحلیل برد. به طوری که در خلال این سنوات هرچند مدت بیمار بود. با این وصف او هیچگاه دست از تعقیب هدف خود در پیکار با دشمن بر نداشت.
او در موقع جنگ مرتب در بین صف‌ها می‌گردید و لشکرش را به طرف میدان کار زار پیش می‌برد و تشویق به جنگ می‌کرد، و با جرأت و پیشاهنگی خود آتش همت و شجاعت آن‌ها را شعله‌ور می‌ساخت.
صلاح الدین به پاره‌ای از زیباترین صفات پادشاهی و انسانی موصوف بود. بسیار بردبار و متواضع بود، لباس و غذایش ساده و بذل و جودش بی‌اندازه بود، آنچه را به دست می‌آورد صرف جهاد و مصالح مسلمین می‌کرد، چیزی از ذخایر دنیا از قبیل مال و کاخ و غیره نیاندوخت، تا جائی که وقتی درگذشت مال و منالی از خود باقی نگذاشت، و جز یک دینار و چهل و هفت درهم چیزی از طلا و نقره در خزانۀ او به دست نیامد، و همین نیز دلیل خوبی بر زهد و پیراستگی و پاکی و توجه او به حفظ اموال مسلمانان بود.
شهامت و جنگجوئی روشنترین صفات این سلطان بزرگ و پیروزمند بود. صلاح الدین به حق جنگاور اسلام بود، بلکه باید گفت در آن عصر بهترین مصداق جنگاوری و مردانگی بود. بسیاری اتفاق می‌افتاد که همین مردانگی وی را بر آن می‌داشت که دشمنان خود از فرنگیان صلیبی را مورد عفو قرار دهد و آن‌ها را آزاد سازد، و به شرف و پیمان‌های آن‌ها اعتماد کند. ولی آن‌ها گذشت و مردانگی او را با نقض عهد و از سرگرفتن، جبران می‌کردند!
دیدیم که چگونه فرنگیان مدافع بیت المقدس را مورد عفو قرار داد و از ریختن خون آن‌ها خودداری کرد و گفت که می‌توانند با پرداخت مبلغی خود را آزاد سازند. این صفت که مولود شهامت و مردانگی صلاح الدین بود، از بزرگترین صفات برجستۀ وی و روشنترین آن‌ها به معانی انسانیت است.