(۱۶) دعاهای بعد از تکبیر تحریمه و قبل از خواندن فاتحه

۲۷ـ «اَللهم بَاعِدْ بَيْنِيْ وَبَيْنَ خَطَايَايَ كَمَا بَاعَدْتَّ بَيْنَ الْـمَشْرِقِ وَالْـمَغْرِبِ، اَللهم نَقِّنِيْ مِنْ خَطَايَايَ كَمَا يُنَقَّى الثَّوْبُ الأَبْيَضُ مِنَ الدَّنَسِ، اَللهم اغْسِلْنِيْ مِنْ خَطَايَايَ بِالثَّلْجِ وَالْـمَاِء وَالْبَرَدِ» [۵۶]. «بار الها! بین من و خطاهایم، همانند فاصله اى که بین مشرق و مغرب انداخته‌اى، فاصله بیانداز، و مرا از خطاهایم پاک ساز، همانند لباس سفیدى که از آلودگى پاک مى‌شود. بارالها! خطاهاى مرا با برف و آب و تگرگ بشوى».

معنی کلمات حدیث:

الدَّنَسِ: چرک.

الْبَرَدِ: تگرگ.

رهنمود حدیث:

معمولا رسول اکرم صبعد از تکبیر احرام وقبل از شروع فاتحه: (الحمد لله رب العالـمـين) اندکی مکث می‌نمودند و وقتی که ابوهریره ساز ایشان پرسید: که در این مکث چه می‌فرمایید؟

رسول اکرم صاین دعای فراگیر را که یکی از دعاهایی است که معمولاً رسول الله در آغاز نماز می‌خواند بازگو نمود. سخن از لباس سفید به میان آورد به‌خاطراینکه اثر نظافت در آن بهتر دیده می‌شود.

فوائد حدیث:

۱- از آنجا که گناهان سبب ورود به دوزخ و باعث گرما و آتش می‌شود از خداوند طلب آمرزش نمود و از ایشان خواست تا گناهانش را با یخ، آب و تگر بشوید و این آتش را خاموش سازد.

۲- همچنین این حدیث میزان کنجکاوی یاران رسول اکرم صدرپیروی از سایر حرکات و اعمال ایشان را نشان می‌دهد کسانی که خداوند به‌وسیله‌ی آنها دینش را حفاظت نمود رحمت و رضوان الله، بر آنان باد.

۲۸- «سُبْحَانَكَ اَللهم وَبِحَمْدِكَ، وَتَبَارَكَ اسْمُكَ، وَتَعَالَى جَدُّكَ، وَلاَ إِلَهَ غَيْرُكَ» [۵۷].

«بار الها! پاک و منزهى، و حمد از آنِ توست، و نامت با برکت است و قدرت و شوکت تو بسیار بالاست و هیچ معبودى بجز تو [بحق] وجود ندارد».

معنی کلمات حدیث:

تَعَالَى جَدُّكَ: عظمت تو بر هرکس دیگری برتری یافته است.

رهنمود حدیث:

باید دانست که نماز پل ارتباطی میان بنده و پروردگارش می‌باشد. بنابراین رسول الله ص نمازش را گاهی با این ورد آغاز می‌نمود که در بر گیرنده بیان پاکی الله از هر عیب و نقصی بوده، او را ذاتی با برکت معرفی می‌نماید که دارای برکت فراگیر است. پس می‌طلبد که انسان قبل از قرائت این ورد، به معنی آن بیندیشد تا ضمن فواید دیگری که دارد تفکر و تدبر در آن، باعث ایجاد فروتنی بیشتری در پیشگاه الله تعالی بشود.

فوائد حدیث:

۱- این دعا در بر گیرنده‌ی اعتراف به توحید خالص و نفی شرک، همتا و شبیه برای الله متعال است.

۲- به کمال بندگی رسول الله ص در مقابل پروردگارش دلالت دارد.

ضمنا: رسول اکرم صدر مورد این ورد فرمود: بهترین کلام نزد الله این است که بنده بگوید:«سبحانك اللهم و بحمدك...»(الإرواء:۲/۵۳)

۲۹ـ «وَجَّهْتُ وَجْهِيَ لِلَّذِيْ فَطَرَ السَّمَوَاتِ وَالأَرْضَ حَنِيْفًا وَمَا أَنَا مِنَ الْـمُشْرِكِيْنَ، إِنَّ صَلاَتِيْ، وَنُسُكِيْ، وَمَحْيَايَ، وَمَمَاتِيْ، لِلَّهِ رَبِّ الْعَالَـمِيْنَ، لاَ شَرِيْكَ لَهُ وَبِذَلِكَ أُمِرْتُ وَأَنَا مِنَ الْـمُسْلِمِيْنَ. اَللهم أَنْتَ الْـمَلِكُ لاَ إِلَهَ إِلاَّ أَنْتَ، أَنْتَ رَبِّيْ وَأَنَا عَبْدُكَ، ظَلَمْتُ نَفْسِيْ وَاعْتَرَفْتُ بِذَنْبِيْ فَاغْفِرْ لِـي ذُنُوْبِيْ جَمِيْعًا إِنَّهُ لاَ يَغْفِرُ الذُّنُوْبَ إِلاَّ أَنْتَ. وَاهْدِنِيْ ِلِأَحْسَنِ الأَخْلاَقِ لاَ يَهْدِيْ لِأَحْسَنِهَا إِلاَّ أَنْتَ، وَاصْرِفْ عَنِّيْ سَيِّئَهَا، لاَ يَصْرِفُ عَنِّيْ سَيِّئَهَا إِلاَّ أَنْتَ، لَبَّيْكَ وَسَعْدَيْكَ، وَالـْخَيْرُ كُلُّهُ بِيَدَيْكَ، وَالشَّرُّ لَيْسَ إِلَيْكَ، أَنَا بِكَ وَإِلَيْكَ، تَبَارَكْتَ وَ تَعَالَيْتَ، أَسْتَغْفِرُكَ وَأَتُوْبُ إِلَيْكَ» [مسلم۱/۵۳۴]

«من چهره‌ام را به سوى ذاتى متوجه کرده‌ام که آسمان‌ها و زمین را آفرید، در حالى که من از باطل روى گردان شده و به سوى حق آمده ام، و از مشرکان نیستم. نماز، عبادت، زندگى و مرگم از آنِ پروردگار جهانیان است که شریکى ندارد، دستور یافته ام که چنین کنم، و من از فرمانبرداران مى‌باشم. پروردگارا! توئى پادشاه، جز تو، معبود بحقی وجود ندارد. تو پروردگار من هستى و من بنده‌ى توأم، بر خود ظلم کردم و به گناهم اعتراف نمودم، همه‌ى گناهانم را ببخشاى، همانا جز تو کسى گناهانم را نمى‌آمرزد.

الهى! مرا به نیکوترین اخلاق و خصلت‌ها، رهنمون فرما، همانا جز تو کسى نیست که مرا بسوى آنها هدایت کند. الهى! خصلت‌هاى بد را از من دور بگردان، زیرا جز تو کسى نیست که آن‌ها را از من دور بگرداند. من در بارگاهت حاضرم، و براى اطاعتت آماده‌ام، هرگونه خیر و نیکى در دستان توست، بدى را به‌سوى تو راهى نیست. الهى! من به لطف تو موجودم و به‌سوى تو متوجه‌ام، تو بسیار بابرکت و برتر هستـى، از تو آمـرزش مى‌خواهم، و در بارگاهـت توبه مى‌کنم».

معنی کلمات حدیث:

فَطَرَ السَّمَوَاتِ وَالأَرْضَ: آسمان و زمین را بدون اینکه قبلا الگویی داشته باشد آفرید.

حَنِيْفًا: یکسو از هر دینی و متمایل به اسلام.

نُسُكِيْ: عبادتم.

لَبَّيْكَ وَسَعْدَيْكَ: همواره بندگی خواهم کرد.

وَالشَّرُّ لَيْسَ إِلَيْكَ: شر و بدی سبب رسیدن به تو نمی‌شود.

رهنمود حدیث:

این دعا بیانگر فروتنی بیش از حد رسول اکرم صدر پیشگاه الله تعالی است.

زیرا در حالی که در کمال بندگی بسر می‌برد و پرهیزکارترین بنده الله بود لب به بیان تقصیرات خویش می‌گشاید و می‌گوید: «ظلمت نفسي» «بر خویشتن ستم نمودم» وقبل از طلب آمرزش، اعتراف به تقصیر می‌نماید.که این ادب ایشان در پیشگاه الله را می‌رساند ونیز درسی است در ثناگویی الله چنانکه کارهای نیک و ستودنی را به وی نسبت داد نه کارهای زشت را.

فوائد حدیث:

۱- اشاره به این مطلب است که توحید بزرگترین حق الله متعال بر بندگانش می‌باشد.

و اینکه خالق و آفریننده باید پرستش شود نه کسی دیگر چنانکه به نقل از ابراهیم فرموده است: ﴿ٱلَّذِي خَلَقَنِي فَهُوَ يَهۡدِينِ٧٨﴾[الشعراء: ۷۸]. «آنکه آفرید و هدایت نمود».

۲- شناخت الله با نامها و صفاتش باعث ترس و تقوا می‌گردد.

۳- الله خالق خیر و شر است ولی انسان مؤمن از روی ادب، کارهای زشت را به الله نسبت نمی‌دهد. چنانکه می‌فرماید: ﴿وَأَنَّا لَا نَدۡرِيٓ أَشَرٌّ أُرِيدَ بِمَن فِي ٱلۡأَرۡضِ أَمۡ أَرَادَ بِهِمۡ رَبُّهُمۡ رَشَدٗا﴾[الجن: ١٠]. «که در این آیه از نسبت دادن مستقیم شر به الله پرهیز شده است».

ضمنا:

برخی از علما مانند: حافظ، نووی، صفائی و شوکانی خواندن این دعا را به نماز شب اختصاص داده‌اند که این اختصاص قابل قبول نیست چنانکه شیخ آلبانی در "الکلم الطیب(۵۸)" می‌نویسد: در هیچ یک از سندهای این حدیث، مطلبی که آن‌را به نماز شب اختصاص بدهد نیامده است.

۳۰-«اَللهم رَبَّ جِبْرَائِيْلَ، وَمِيْكَائِيْلَ، وَإِسْرَافِيْلَ فَاطِرَ السَّمَوَاتِ وَالأَرْضِ، عَالِـمَ الْغَيْبِ وَالشَّهَادَةِ، أَنْتَ تَحْكُمُ بَيْنَ عِبَادِكَ فِيْمَا كَانُوْا فِيْهِ يَخْتَلِفُوْنَ، اِهْدِنِيْ لِـمَا اخْتُلِفَ فِيْهِ مِنَ الْـحَقِّ بِإِذْنِكَ، إِنَّكَ تَهْدِيْ مَنْ تَشَاءُ إِلَى صِرَاطٍ مُسْتَقِيْمٍ» [۵۸].

«الهى! پروردگار جبرائیل و میکائیل و اسرافیل، اى مبدع آسمان‌ها و زمین، و آگاه از دنیاى پنهان از دیدگان، و مطلّع از جهان عیان، تـو در بین بندگانت در آنچـه که در آن اختـلاف مى‌ورزند، حاکمى؛ مرا به آنچه که از حقّ در آن اختلاف شده است، با اراده‌ات هدایت کن، چرا که تو هرکس را که بخواهى به راه راست هدایت مى‌کنى».

معنی کلمات حدیث:

اِهْدِنِيْ لِـمَـا اخْتُلِفَ فِيْهِ مِنَ الْـحَقِّ: به من توفیق شناخت حق و ثبات بر آن را عطا کن.

رهنمود حدیث:

نام بردن از چند فرشته فقط در حالی که الله پروردگارِ همه‌ی انسان‌ها، جن‌ها و فرشتگان، مؤمنان و کفار است. به‌خاطر عظمت و جایگاه این سه فرشته است چرا که جبرئیل، امین وحی است که وحی باعث حیات قلبها است و میکائیل، امین باران که باعث حیات زمین است و اسرافیل مامور دمیدن در صور است که باعث زنده شدن دوباره‌ی انسان‌ها جهت حضور در پیشگاه رب العالمین برای پس دادن حساب می‌باشد.

فوائد حدیث:

۱- از نشانه‌های رهیاب شدن انسان مسلمان درخواست همیشگی توفیق و استقامت بر راه حق تا هنگام مرگ است.

۲- خداوند با فضل و بزگواری خویش هر کس را بخواهد هدایت می‌کند و از روی عدل و پاداش هر که را بخواهد گمراه می‌سازد.

۳- غیب را کسی جز الله نمی‌داند نه فرشته‌ی مقربی و نه پیامبر بزگواری.

ضمنا: در حدیث بیان شده که رسول الله ص این دعا را در نماز شب می‌خواند.

۳۱- «اللهُ أَكْبَرُ كَبِيْرًا، اللهُ أَكْبَرُ كَبِيْرًا، اللهُ أَكْبَرُ كَبِيْرًا، وَالْـحَمْدُ لِلَّهِ كَثِيْرًا، وَالْـحَمْدُ لِلَّهِ كَثِيْرًا، وَالْـحَمْدُ لِلَّهِ كَثِيْرًا، وَسُبْحَانَ اللهِ بُكْرَةً وَأَصِيْلاً» ثلاثاً«أَعُوْذُ بِاللهِ مِنَ الشَّيْطَانِ، مِنْ نَفْخِهِ، وَنَفْثِهِ، وَهَمْزِهِ» [۵۹].

«الله، برترین و بزرگترین است، همه‌ى ستایش‌ها به کـثرت مخـصـوص اوست، من صبـح و شـام او را تسبیـح مى‌گویم) [سه بار] (به الله پناه مى‌برم از غرور، سحر و وسوسۀ شیطان».

معنی کلمات حدیث:

نفخ: تکبر.

نفث: (دم) شعر زشت.

هَمْزِ: نفوذ و وسوسه.

رهنمود حدیث:

شیطان دشمن آشکار انسان است بنابراین، می‌کوشد انسان را وادار سازد تا در عبادات با خالق خویش شریک و همتا قایل شود و جزو پیروان شیطان و دوزخیان گردد بنابراین رسول الله ص به ما آموزش داده تا از شر شیطان و نقشه‌هایش به الله پناه ببریم و این دعا اشاره به این آیه قرآن دارد که می‌فرماید: ﴿وَقُل رَّبِّ أَعُوذُ بِكَ مِنۡ هَمَزَٰتِ ٱلشَّيَٰطِينِ٩٧ وَأَعُوذُ بِكَ رَبِّ أَن يَحۡضُرُونِ٩٨﴾[المؤمنون: ۹۷-۹۸]. «و بگو: پروردگارا! من از وسوسه‌های شیطان به تو پناه می‌برم * و پروردگارا! از اینکه آنان نزد من حاضر شوند، به تو پناه می‌برم».

فوائد حدیث:

۱- این حدیث بیانگر میزان دشمنی شیطان با انسان و میزان تلاش وی برای گمراه نمودن انسان است.

۲- شعر زشت و وسوسه غالبا در اثر القاء شیطان است.

ضمنا: به‌خاطر اهمیت موضوع، مراجعه به سخنان شیخ آلبانی پیرامون طرق این حدیث توصیه می‌شود. (نگا: الإرواء ۲/۵۴)

۳۲- «اَللهم لَكَ الْـحَمْدُ أَنْتَ نُوْرُ السَّمَوَاتِ وَالأَرْضِ وَمَنْ فِيْهِنَّ، وَلَكَ الْـحَمْدُ أَنْتَ قَيِّمُ السَّمَوَاتِ وَالأَرْضِ وَمَنْ فِيْهِنَّ، [وَلَكَ الْـحَمْدُ أَنْتَ رَبُّ السَّموَاتِ وَالأَرْضِ وَمَنْ فِيْهِنَّ] [وَلَكَ الْـحَمْدُ، لَكَ مُلْكُ السَّمَوَاتِ وَالأَرْضِ وَمَنْ فِيْهِنَّ] [وَلَكَ الْـحَمْدُ اَنتَ مَلِكُ السَّمَوَاتِ وَالأَرْضِ] [وَلَكَ الْـحَمْدُ أَنْتَ الْـحَقُّ وَوَعْدُكَ الْـحَقُّ، وَقَوْلُكَ الْـحَقُّ وَلِقَاؤُكَ الْـحَقُّ، وَالْـجَنَّةُ حَقٌّ وَالنَّارُ حَقٌّ، وَالنَّبِيُّوْنَ حَقٌّ، وَمُحَمَّدٌ ص حَقٌّ وَالسَّاعَةُ حَقٌّ] [اَللهم لَكَ أَسْلَمْتُ، وَعَلَيْكَ تَوَكَّلْتُ وَبِكَ آمَنْتُ، وَإِلَيْكَ أَنَبْتُ، وَبِكَ خَاصَمْتُ، وَإِلَيْكَ حَاكَمْتُ، فَاغْفِرْ لِـي مَا قَدَّمْتُ، وَمَا أَخَّرْتُ، وَمَا أَسْرَرْتُ، وَمَا أَعْلَنْتُ] [أَنْتَ الْـمُقَدِّمُ، وَأَنْتَ الْـمُؤَخِّرُ لاَ إِلَهَ إِلاَّ أَنْتَ] [ أَنْتَ إِلَـهِيْ لاَ إِلَهَ إِلَّا أَنْتَ]» [۶۰].

«بار الها! حمد از آنِ تو است، تو نور آسمان‌ها و زمین، و آنچه که در میان آنهاست، هستى. حمد از آنِ تو است، تو سرپرست آسمان‌ها و زمینى، و آنچه که در بین آنهاست. [و حمد از آنِ تو است، تو پروردگار آسمان‌ها و زمین و آنچه که در بین آنهاست، هستى]. [و حمد از آنِ تو است، تو پادشاه آسمان‌ها و زمین هستى]. [و حمد از آنِ توست] [تو حقّى، وعده، گفتار، لقاء، بهشت، آتش، پیامبران، محمد ص، و روز قیامت حقّ هستند] [پروردگارا! من تسلیم تواَم، و بر تو توکل نمودم، و به تو ایمان آوردم، و به‌سوى تو برگشتم، و به‌خاطر تو دشمنى ورزیدم، و حاکمیت از آنِ تو است، و گناهانى را که پیش از این انجام دادم و آن کرداری را که به تأخیر انداختم، و آنچه را که پنهان نموده‌ام، و آنچه را که آشکار ساخته‌ام، ببخشاى، تقدیم و تأخیر بدست تو است، و هیچ معبودى بجز تو «بحق» وجود ندارد]».

معنی کلمات حدیث:

قَيِّمُ: سرپرست و تدبیر کننده‌ی امور همه‌ی مخلوقات.

الْـحَقُّ: نامی از نام‌های الله است.

أَنَبْتُ: به تو بازگشتم و تدبیر امورم را به تو می‌سپردم.

وَبِكَ خَاصَمْتُ: به‌وسیله‌ی حجت‌های تو با خصم روبرو می‌شوم.

إِلَيْكَ حَاكَمْتُ: تو را حَکم قرار می‌دهم نه کسی دیگر را.

رهنمود حدیث:

این دعای مبارک جزو سخنان جامع رسول گرامی است چرا که ضمن کلمات کوتاه آن، در برگیرنده‌ی مفاهیم گسترده‌ای پیرامون ستایش الله متعال می‌باشد همچنین درآن به نبوت رسول الله ص و نیز پاداش و ثواب و عقاب اخروی اشاره شده و سخن از اسلام، ایمان، توکل، انابت، ترس و فروتنی نیز به‌میان آورده است. همچنین میزان تعظیم پروردگار توسط رسول الله و ترس ایشان از الله و امیدش به وی به خوبی آشکار است.

فوائد حدیث:

۱- تاکید اقرار به زنده شدن دوباره جهت پس‌دادن حساب.

۲- اثبات این مطلب که بهشت و دوزخ هم اکنون وجود خارجی دارند و این باور، عقیده اهل سنت و جماعت.

۳- فقط باید الله را حَکم و داور قرار داد نه دیگران را آنگونه که در دوران جاهلیت رواج داشت.

۴- اثبات ایمان به همه‌ی انبیا به‌صورتی که کفر ورزیدن به یکی از آنها مستلزم کفر به همه‌ی آنها است چنانکه خداوند درباره قوم نوح فرموده است: ﴿كَذَّبَتۡ قَوۡمُ نُوحٍ ٱلۡمُرۡسَلِينَ ١٠٥﴾‌ [الشعراء: ۱۰۵]. «قوم نوح پیامبران را تکذیب نمود» در حالی که نوح اولین پیامبر الهی است ولی با تکذیب وی گویا همه‌ی پیامبران بعدی را نیز تکذیب نمودند.

[۵۶] بخارى (۱/۱۸۱) ومسلم (۱/۴۱۹). [۵۷] سنن أربعه، ونگا: صحیح ترمذ (۱/۷۷) و صحیح ابن ماجه (۱/۱۳۵). [۵۸] مسلم (۱/۵۳۴). [۵۹] أبوداود (۱/۲۰۳) وابن ماجه (۱/۲۶۵) و أحمد (۴/۸۵) و مسلم از ابن عمر سدر ضمن قصه‌اى روایت کرده که با رسول خدا صنماز خواندیم که در اثنای نماز یکی این اذکار را بر زبان آورد: الله اکبر کبیر ...رسول اکرم صبعد از نماز پرسیدند: چه کسی این اذکار را خواند؟ مرد جواب داد: من بودم. رسول اکرم صفرمود: تعجب کردم که درهای آسمان بخاطر آن باز شدند. [۶۰] بخاری مع الفتح (۳/۳ و۱۱/۱۱۶ و ۱۳/ ۳۷۱، ۴۲۳، ۴۶۵) ومسلم (۱/۵۳۲) همانند آن به صورت اختصار روایت نموده است.