(۱۳۰) فضلیت تسبیح و تحمید، و تهلیل، و تکبیر

۲۵۴ـ و مى‌فرماید: هرکس دعاى زیر را ده بار بخواند مانند کسى است که چهار تن از فرزندان اسماعیل را آزاد کرده است: «لاَ إِلَهَ إِلاَّ اللهُ وَحْدَهُ لاَ شَرِيْكَ لَهُ، لَهُ الْـمُلْكُ وَلَهُ الْـحَمْدُ وَهُوَ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ قَدِيْرٌ» [۲۸۸]. (نگا: ش ۹۴،۹۲)

«هیچ معبود بحقی جز الله وجود ندارد، یکتاست و شریکى ندارد، پادشاهى و ستایش از آنِ او است، و او بر هر چیز تواناست».

۲۵۵ـ رسول الله ص مى‌فرماید: هرکس روزانه صد بار «سُبْحَانَ اللهِ وَبِحَمْدِهِ» بگوید، گناهانش بخشیده مى‌شوند اگر چه به اندازهى کف دریا باشند [۲۸۹]. (نگا: شماره ۹۰).

۲۵۶ـ ابوهریره تمی‌گوید: رسول اکرم صفرمود: «هر کس در صبح و شام صد بار بگوید: سبحان الله وبحمده» در قیامت هیچ کس عملی بهتر از او با خود همراه نخواهد داشت مگر کسی که این ورد را همانند او یا بیشتر خوانده باشد [۲۹۰]. (نگا: شماره ۹۰)

۲۵۷ـ رسول الله ص مى‌فرماید: هرکس دعاى زیر را ده بار بخواند مانند کسى است که چهار تن از فرزندان إسماعیل ÷را آزاد کرده است: «لاَ إِلَهَ إِلاَّ اللهُ وَحْدَهُ لاَ شَرِيْكَ لَهُ، لَهُ الْمُلْكُ وَلَهُ الْحَمْدُ وَهُوَ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ قَدِيْرٌ» [۲۹۱].

«هیچ معبودى به جز الله «به حق» وجود ندارد، یکتاست و شریکى ندارد، پادشاهى و ستایش از آنِ او است، و او بر هر چیز تواناست».

۲۵۸ـ رسول الله ص مى‌فرماید: دو کلمه وجود دارد که راحت به زبان مى‌آیند و در ترازوى اعمال، سنگین‌اند، و نزد خداى رحمان محبوب‌اند: «سُبْحَانَ اللهِ وَبِحَمْدِهِ سُبْحَانَ اللهِ الْعَظِيْمِ» [۲۹۲]. «الله پاک و منزّه است، و او را ستایش مى‌کنم، خداوند عظیم، پاک و منزّه است».

رهنمود حدیث

در این حدیث نیز به ذکر الله متعال تشویق شده چرا که الله چنین عملی را دوست دارد و می‌پسندد و برای آن پاداش بزرگی مهیا ساخته و با ذکر الله، ترازوی عمل سنگین می‌شود روزی که خیلی از پرونده‌ها سبک باراند.

همچنین بیانگر این است که فقط الله دارای کمال مطلق است و او صاحب نعمت‌ها و تقسیم کننده‌ی آن است و این دلیل بر عظمت و ربوبیت وی می‌باشد.

فوائد حدیث

۱- در قیامت حقیقتاً ترازو وجود دارد و اعمال به وزن گذاشته می‌شوند ﴿وَٱلۡوَزۡنُ يَوۡمَئِذٍ ٱلۡحَقُّ﴾[الأعراف: ۸] «ترازو در آنروز حقیقت دارد».

۲- اثبات رحمت فراگیر الله که در مقابل عمل اندک و خالص پاداش بزرگ و چند برابر می‌دهد.

۳- جواز دعای موزون و قافیه دار به‌شرطی که خالی از تکلف باشد.

۴- اثبات صفت محبت برای الله و این محبت شامل کسی می‌شود که رسول اکرم صرا دوست داشته و از او پیروی کرده چنانکه الله متعال فرموده است:

﴿قُلۡ إِن كُنتُمۡ تُحِبُّونَ ٱللَّهَ فَٱتَّبِعُونِي يُحۡبِبۡكُمُ ٱللَّهُ﴾[آل عمران: ۳۱].

«بگو اگر الله را دوست دارید از من پیروی کنید تا الله شما را دوست بدارد».

گفتنی است که امام بخاری کتاب صحیح خود را با بحث توحید به پایان رسانیده و در آخر کتاب همین حدیث را آورده تا این مطلب را برساند که به پاکی بیان کردن الله و بری دانستن وی از شرک، پایه و اساس توحید است.

۲۵۹ـ مى‌فرماید: اگر من «سُبْحَانَ اللهِ، وَالْـحَمْدُ لِلَّهِ، وَلاَ إِلَهَ إِلاَّ اللهُ، وَاللهُ أَكْبَرُ» بگویم، نزد من از آنچه که خورشید بر آن طلوع کرده است (یعنى همهى دنیا) دوست داشتنى‌تر است [۲۹۳].

کلمات حدیث

مـمـا طلعت علیه الـمشس: یعنی دنیا و آنچه در آن وجود دارد.

رهنمود حدیث

برای این ورد با وجود کم بودن الفاظ آن، فضیلت و پاداش بزرگی بیان شده است چرا که شامل همه‌ی مفاهیم بندگی از تسبیح گرفته تا توحید و تهلیل می‌باشد رسول اکرم صاین اذکار را از دنیا و هر آنچه در آن وجود دارد محبوبتر و پسندیده‌تر دانست چرا که دنیا بدون ذکر الله ارزشی ندارد چنانکه رسول اکرم صدر جای دیگری فرموده است: «دنیا و آنچه در آن وجود دارد نفرین شده است جز ذکر الله و آنچه در ردیف آن قرار دارد و انسان دانشمند و دانش پژوه» (صحیح ابن ماجه).

فوائد حدیث

۱- کوچک شمردن دنیا و متاع آن چنانکه رسول اکرم صفرمود: «اگر دنیا نزد الله به اندازه‌ی بال مگسی ارزش ‌داشت، به کافران یک قطره آب نمی‌داد». (صحیح ابن ماجه).

۲- نعمت حقیقی همان نعمت‌های همیشگی بهشت است.

۳- به زیاد گفتن این کلمات تشویق شده است.

۴- ذکر الله متعال نزد پیامبران و نیکان از خوراک لذیذ و آب خنک، گواراتر و لذیذتر بوده است.

۲۶۰ـ و مى‌فرماید: «أَيَعْجِزُ أَحَدُكُمْ أَنْ يَكْسِبَ كُلَّ يَوْمٍ أَلْفَ حَسَنَةٍ؟ فَسَأَلَهُ سَائِلٌ مِنْ جُلَسَائِهِ: كَيْفَ يَكْسِبُ أَحَدُنَا أَلَفَ حَسَنَةٍ؟ قَالَ: «يُسَبِّحُ مِائَةَ تَسْبِيحَةٍ، فَيُكْتَبُ لَهُ أَلْفُ حَسَنَةٍ أَوْ يُحَطُّ عَنْه ُ أَلَفُ خَطِيئَةٍ» [۲۹۴].

«آیا کسى از شما نمى‌تواند روزانه هزار نیکى بدست آورد؟ یکى از کسانى که در جلسه حضور داشت پرسید: چگونه یکى از ما مى‌تواند هزار نیکى بدست آورد؟ فرمود: «هرکس صد بار سبحان الله بگوید برایش هزار نیکى نوشته مى‌شود، یا هزار گناه از او بخشیده مى‌شود».

کلمات حدیث

يُحَطُّ: کاسته می‌شود.

رهنمود حدیث

این حدیث بیانگر وسعت فضل و رحمت الله متعال می‌باشد که به هرکس بخواهد از روی فضل و کرم خویش پاداش چند برابر می‌بخشد. همچنین گناهان را هر چقدر زیاد باشد به‌وسیله‌ی اعمالی که مشروع ساخته و پیامبرش بیان نموده محو و نابود می‌گرداند.

فوائد حدیث

۱- بیان اینکه صحابه سنت‌های رسول اکرم صرا تکرار می‌کردند و شیفته‌ی نشر آن میان سایرین بودند.

۲- زیاد گفتن اذکاری که در شریعت به ثبوت رسیده است باعث جلای قلب و زدودن آثار گناه از دلها و کاهش فاصله بین الله و بنده می‌باشد.

۳- ذکر الله باعث از بین بردن گناهان می‌شود چرا که حسنات، سیئات را از بین می‌برد.

۲۶۱ـ هر کس «سُبْحَانَ اللهِ الْعَظِيمِ وَبِحَمْدِهِ» بگوید: یک درخت خرما برایش در بهشت کاشته مى‌شود [۲۹۵].

کلمات حدیث

غرست: کاشته می‌شود، زده می‌شود.

رهنمود حدیث

باید دانست که، درختکاری بهشت با ذکر الله تحقق می‌پذیرد چنانکه ابراهیم پیامبر در شب معراج به پیامبر اسلام فرمود: «ای محمد ص به امت خویش سلام مرا برسان و بگو: زمین بهشت زمین حاصلخیز و دارای آب شیرین و فراوانی است ولی دشتی است خالی و نهال آن: «سبحان الله، الحمدلله، لا اله الا الله والله اكبر» است.

فوائد حدیث

۱- این است درخت کاری در بهشت که خاکش از مشک و زعفران است و زمینی بهتر از آن وجود ندارد طبیعی است که درختان چنین زمینی چقدر زیبا، تنومند و ثمردار خواهد بود. پس حمد و منت سزاوار اوست.

۲- کثرت راه‌های خیر و فضل فرا روی این امت، نشانه‌ی گرامی داشت نبی این امت توسط الله متعال می‌باشد.

۲۶۲ـ رسول الله ص فرمودند: «يَا عَبْدَ اللهِ بْنِ قَيْسٍ أَلاَ أَدُلُّكَ عَلَى كَنْزٍ مِنْ كُنُوزِ الْـجَنَّةِ؟ فَقُلْتُ: بَلَى يَا رَسُولَ اللهِ، قَالَ: «قُلْ: لاَ حَوْلَ وَلاَ قُوَّةَ إِلاَّ بَاللهِ» [۲۹۶].

ترجمه: «اى عبدالله بن قیس! آیا تو را به گنجى از گنج‌هاى بهشت، راهنمایى نکنم؟ گفتم: بلى یا رسول الله! فرمود: بگو: «لاَ حَوْلَ وَلاَ قُوَّةَ إِلاَّ بَاللهِ»».

کلمات حدیث

كَنْزٍ: گنج (چیزی که برای قیامت ذخیره شود).

رهنمود حدیث

این ورد بیانگر سپردن کامل امور و سرنوشت خود به‌دست الله متعال و تقدیر وی می‌باشد. این کلمه‌ی بزرگ دربرگیرنده‌ی وحدانیت خالق از یک سو و سپردن کار بدست او از سوی دیگر است چرا که بنده مالک هیچ نفع و ضرری نیست و فقط الله متعال بر هر چیزی قادر است.

فوائد حدیث

۱- الله متعال پاداش بزرگی برای کسی‌که با اخلاص این ورد را بخواند در نظر گرفته است.

۲- انسان بدون یاری الله موفق به کار خیر نمی‌شود همانگونه که بدون کمک و پشتیبانی وی از کار بد نمی‌تواند پرهیز کند.

۳- فضیلت ابراز نیاز و بندگی خویش در پیشگاه الله متعال.

۲۶۳ـ و رسول الله ص فرمودند: «أَحَبُّ الْكَلاَمِ إِلَى اللهِ أَرْبَعٌ: سُبْحَانَ اللهِ، وَالْـحَمْدُ لِلَّهِ، وَلاَ إِلَهَ إِلاَّ اللهُ، وَاللهُ أَكْبَرُ، لاَ يَضُرُّكَ بَأَيِّهِنَّ بَدَأْتَ» [۲۹۷].

«چهار کلمه نزد خداوند از همهى کلمات محبوب‌تراند: «سُبْحَانَ اللهِ، وَالْـحَمْدُ لِلَّهِ، وَلاَ إِلَهَ إِلاَّ اللهُ، وَاللهُ أَكْبَرُ»، با هر یک از آنها که شروع کنى اشکالى ندارد».

رهنمود حدیث

این کلمات دارای فضیلت بزرگ و پاداش سترگی هستند و به‌وسیله‌ی آنها الله متعال مورد تعظیم و تمجید قرار می‌گیرد.

چرا که این اذکار در برگیرنده‌ی صفات کمال و عظمت الهی می‌باشند. نکته‌ی دیگر اینکه اذکار شرعی و مسنون، تمرینی جهت تحقق توحید در دل صاحب خویش است توحیدی که او را سرانجام وارد بهشت می‌سازد و هر کس از آن محروم گردد در واقع خیر فراوانی را از دست داده است. ابن مسعود می‌گفت: نزد من گفتن چندبار «سبحان الله» بهتر از همان تعداد دینار است که در راه الله انفاق کنم.

فوائد حدیث

۱- مداومت بر این اذکار با تدبر و یقین باعث طرد شیطان و وسوسه‌های شیطانی می‌شود و انسان را در عبادت رحمان یاری می‌رساند.

۲- رو آوردن به الله با قلب و قالب باعث شادابی و خوشحالی بنده می‌شود چنانکه ابن تیمیه /می‌گوید: در دنیا بهشتی وجود دارد که هر کسی وارد آن نشود وارد بهشت آخرت نخواهد شد.

۳- مکروه بودن انتخاب نام‌های فوق برای فرزندان خود زیرا ممکن است کسی از رباح (نفع) و نجاح (موفقیت) بپرسد؟ شما بگوئید: نیست و این جواب زننده‌ای است و ممکن است کسی آن‌را به فال بد بگیرد.

۲۶۴ـ بادیه نشینى نزد رسول الله ص آمد و گفت: جمله‌اى به من بیاموز تا آن‌را وِرد خود سازم، رسول الله ص فرمود: بگو: «لاَ إِلَهَ إِلاَّ اللهُ وَحْدَهُ لاَ شَرِيْكَ لَهُ، اللهُ أَكْبَرُ كَبِيْرًا، وَالْـحَمْدُ لِلَّهِ كَثِيْرًا، سُبْحَانَ اللهِ رَبِّ الْعَالَمِيْنَ، لاَ حَوْلَ وَلاَ قُوَّةَ إِلاَّ بِاللهِ الْعَزِيْزِ الْـحَكِيْمِ». آن مرد گفت: این جملات از آنِ پروردگار است، براى خود چه بگویم؟ رسول الله ص فرمود: بگو: «اَللهم اغْفِرْ لِيْ، وَارْحَمْنِيْ، وَاهْدِنِيْ، وَارْزُقْنِيْ» [۲۹۸].

یعنى: «بار الها! مرا ببخش، و به من رحم کن، و مرا هدایت کن، و به من روزى عنایت فرما».

کلمات حدیث

اعرابي: بادیه نشین.

رهنمود حدیث

حدیث فوق، بیانگر میزان شیفتگی پیامبر ص در امر آموزش توحید در وحله‌ی اول به امت خویش و صبر در وحله‌ی دوم می‌باشد. همچنین به آن فرد بادیه نشین وقتی که دعایی طلبید دعای جامعی که در برگیرنده‌ی منافع دنیا و آخرت است آموزش داد.

فوائد حدیث

۱- مستحب بودن پرسش از علما در مورد چیزهایی که باعث جلب نفع دنیوی و اخروی می‌باشند.

۲- مستحب بودن گفتن حمد و ثنا قبل از دعا و این طبق فرمایش رسول اکرم صباعث بهتر قبول شدن دعا خواهد بود.

۳- در دعا باید از مهمتر شروع کرد تا به مهم رسید بنابراین شایسته است که دعای طلب هدایت و رحمت و مغفرت بر طلب روزی و امور دنیوی مقدم باشد.

۲۶۵ـ هرگاه فردى مسلمان مى‌شد، رسول الله ص نماز را به او مى‌آموخت، سپس دستور مى‌داد که با این جملات دعا کند:

«اَللهم اغْفِرْ لِيْ، وَارْحَمْنِيْ، وَاهْدِنِيْ، وَعَافِنِي وَارْزُقْنِيْ» [۲۹۹].

«بار الها! مرا ببخش، و به من رحم کن، و مرا هدایت ده، و عافیت بخش، و به من روزى عطا فرما».

رهنمود حدیث

این حدیث اشاره به این مطلب دارد که مهترین عمل بعد از شهادتین، نماز است بنابراین رسول اکرم صشیفته‌ی این بود که روش درست نماز خواندن را به یاران خود بیاموزد از این رو فرمود: «صَلُّوا كَمَا رَأَيْتُمُونِي أُصَلِّي» «آنگونه که من نماز می‌خوانم نماز بخوانید» (صحیح بخاری) و آنگاه که یکی از آنها را به اعتدال و آرامش در نماز فرا می‌خواند فرمود: «اولین چیزی که در قیامت از آن می‌پرسند نماز است اگر درست از آب در آمد همه‌ی اعمال درست خواهد بود وگرنه همه‌ی اعمال نادرست خواهد بود (صحیح الجامع ۲۵۷۳).

فوائد حدیث

۱- برپا داشتن نماز تحقق بندگی در پیشگاه الله و پیوندی میان بنده و پروردگارش می‌باشد.

۲- لازم است که انسان مسلمان شیوه نماز خواندن رسول الله ص را بیاموزد و برای تحقق خشوع در نماز تلاش کند تا نمازش باعث منع وی از کارهای زشت و منکر بشود.

۲۶۶ـ «إِنَّ أَفْضَلَ الدُّعَاءِ اَلْـحَمْدُ لِلَّهِ، وَإِنَّ أَفْضَلَ الذِّكْرِ لاَ إِلَهَ إِلاَّ اللهُ» [۳۰۰].

«بهترین دعا اَلْـحَمْدُ للهِ، و بهترین ذکر لاَ إِلَهَ إِلاَّ اللهُاست».

رهنمود حدیث

حدیث فوق، بیانگر این مطلب است که هیچ گفتاری با کلمه‌ی توحید برابری نمی‌کند چرا که این کلمه جدا کننده‌ی بین کفر و ایمان بوده، باعث رهایی از همیشه ماندن در دوزخ می‌شود. این کلمه باعث تزکیه‌ی وجود مؤمنان و باعث‌ترس و وحشت طواغیت و بت پرستان و مشرکین است. بنابراین می‌طلبد کسی‌که این کلمه را در دل دارد از صمیم قلب الحمدلله بگوید و سپاسگزار باشد و همه‌ی کمالات را مختص الله بداند.

فوائد حدیث

۱- بیان فضیلت کلمه‌ی توحید که مطلقاً با فضیلت‌ترین ذکر می‌باشد.

۲- فقط الله معبودی است که دل‌ها شیفته‌ی او هستند و از روی ترس و امید و انابت و توکل و استمداد از وی او را بندگی می‌کنند و کسی و چیزی را با وی شریک قرار نمی‌دهند.

۲۶۷ـ باقیات صالحات (نیکى‌هاى جاودانه) عبارتند از: «سُبْحَانَ اللهِ، وَالْـحَمْدُ لِلَّهِ، وَلاَ إِلَهَ إِلاَّ اللهُ، وَاللهُ أَكْبَرُ، وَلاَ حَوْلَ وَلاَ قُوَّةَ إِلاَّ بِاللهِ» [۳۰۱].

کلمات حدیث

الباقیات الصالحات: اعمال نیک و ماندگاری که بعد از مرگ برای صاحب خویش مفید باشند.

رهنمود حدیث

این حدیث اشاره به آیه ۷۶ سوره‌ی مریم دارد که می‌فرماید: ﴿وَٱلۡبَٰقِيَٰتُ ٱلصَّٰلِحَٰتُ خَيۡرٌ عِندَ رَبِّكَ ثَوَابٗا وَخَيۡرٞ مَّرَدًّا﴾[مریم: ۷۶].

ترجمه: «الله بر هدایتِ هدایت‌یافتگان می‌افزاید. و نیکی‌های ماندگار، پاداش و بازدهی بهتری نزد پروردگارت دارند».

واقعا چه اندوخته‌ای برای آخرت انسان بهتر از نهال بهشت است؟

آری، ذکر الله باعث پاکیزگی است باید دانست که طهارت قلب با عقیده‌ی پاک و پاکی زبان با سخن پاک و پاکی اعضا با عملکرد، پاک می‌شود بنابراین رسول اکرم صفرمود: «مثال کسی‌که ذکر می‌کند و کسی‌که ذکر نمی‌کند مانند زنده و مرده است» (صحیح بخاری).

فوائد حدیث

۱- فضیلت زیاد این ذکر به‌خاطر اینکه در برگیرنده‌ی مفهوم توحید، ایمان و تقدیر است.

۲- هدف اساسی از ذکر الله پیوند دادن بنده در هر حال با آفریدگارش می‌باشد.

۳- تشویق به انجام اعمال نیک تا اندوخته‌ای برای پس از مرگ باشد.

[۲۸۸] بخارى (۷/۶۷) و مسلم (۴/۲۰۷۱) با همین لفظ. و نگا: فضیلت کسى که روزانه صد بار آنرا مى‌گوید، در همین کتاب. [۲۸۹] بخارى (۷/۱۶۸) و مسلم (۴/۲۰۷۱). و نگا: فضیلت کسى که صبح و شام صد بار استغفار مى‌کند، در همین کتاب. [۲۹۰] مسلم ۴/۲۰۷۱. [۲۹۱] البخاری ۷/۶۷ و مسلم با همین لفظ ۴/۲۰۷۱، و نگا: فضیلت کسى که در هر روز صد بار آن را مى‌گوید، در همین کتاب. [۲۹۲] بخارى (۷/۱۶۸) و مسلم (۴/۲۰۷۲). [۲۹۳] مسلم (۴/۲۰۷۲). [۲۹۴] مسلم ۴/۲۰۷۳. [۲۹۵] ترمذى (۵/۵۱۱) و حاکم (۱/۵۰۱) و آنرا صحیح دانسته، و ذهبی با حاکم موافقت کرده است. و نگا: صحیح الجامع (۵/۵۳۱) و صحیح ترمذى (۳/۱۶۰). [۲۹۶] بخارى مع الفتح (۱۱/۲۱۳) و مسلم (۴/۲۰۷۶). [۲۹۷] مسلم (۳/۱۶۸۵). [۲۹۸] مسلم (۴/۲۰۷۲) و ابوداود (۱/۲۲۰) اضافه کرده که: هنگامى که به صحرانشین این دعا را آموخت و آن مرد بیرون رفت، پیامبر صفرمود: «لَقَدْ مَلَأ يَدَيْهِ مِنَ الـْخَيْرِ» «دستانش را از خیر پر کرد». [۲۹۹] مسلم (۴/۲۰۷۳) و در روایت دیگرِ مسلم: «فَإِنَّ هَؤُلاَءِ تَجْمَعُ لَكَ دُنْيَاكَ وَآخِرَتَكَ». «همانا این کلمات دنیا و آخرت را براى تو جمع مى‌کنند، [و تو از آنها بهره مند مى‌شوى]». [۳۰۰] ترمذى (۵/۴۶۲) و ابن ماجه (۲/۱۲۴۹) و حاکم (۱/۵۰۳) و آن‌را صحیح دانسته و ذهبى با حاکم موافقت کرده است. و نگا: صحیح الجامع (۱/۳۶۲). [۳۰۱] مسند احمد، شماره‌ى (۵۱۳) با ترتیب أحمد شاکر وسندش صحیح است، و نگا: مجمع الزوائد (۱/۲۹۷)، و ابن حجر در کتاب: بلوغ المرام با روایت أبو سعید آنرا به نسائى نسبت داده وگفته: ابن حبان و حاکم آنرا صحیح دانسته‌اند.