(۵۵) دعا برای میت در نماز جنازه
۱۵۶ـ «اَللهم اغْفِرْ لَهُ وَارْحَمْهُ، وَعَافِهِ، وَاعْفُ عَنْهُ، وَأَكْرِمْ نُزُلَهُ، وَوَسِّعْ مُدْخَلَهُ، وَاغْسِلْهُ بِالْـمَاءِ وَالثَّلْجِ وَالْبَرَدِ، وَنَقِّهِ مِنَ الـْخَطَايَا كَمَا نَقَّيْتَ الثَّوْبَ الأَبْيَضَ مِنَ الدَّنَسِ، وَأَبْدِلْهُ دَارًا خَيْرًا مِنْ دَارِهِ، وَأَهْلاً خَيْرًا مِنْ أَهْلِهِ، وَزَوْجًا خَيْرًا مِنْ زَوْجِهِ، وَأَدْخِلْهُ الـْجَنَّةَ، وَأَعِذْهُ مِنْ عَذَابِ الْقَبْرِ [وَعَذَابِ النَّارِ]» [۱۸۷].
«بار الها! او را ببخش، و بر او رحم کن، و عافیت نصیبش بگردان، و از وى گذشت کن. الهى! میهمانى او را گرامى بدار، و قبرش را وسیع بگردان، و او را با آب و برف و تگرگ بشوى، و از گناهان، چنان پاکش بگردان که لباس سفید را از آلودگى، پاک و تمیز مى‌گردانى. پروردگارا! به او خانه اى بهتر از خانه اش، و خانواده اى بهتر از خانواده اش، و همسرى بهتر از همسرش، عنایت بفرما، و او را وارد بهشت کن، و از عذاب قبر و دوزخ پناهش ده».
معنی کلمات حدیث:
عَافِهِ: از مصیبت‌های بعد از مرگ نجاتش ده.
أَكْرِمْ نُزُلَهُ: با رحمت خویش اورا وارد بهشت ساز.
وَسِّعْ مُدْخَلَهُ: قبرش را وسیع کن.
زَوْجًا خَيْرًا مِنْ زَوْجِهِ: به او همسری بهتر عطا کن یعنی زنی از زنان بهشتی نصیبش کن.
رهنمود حدیث:
این دعا یکی از دعایی‌ها است که رسول اکرم صدر نماز‌های میت و بعد از گفتن تکبیر سوم می‌خوانده است و هر چه تعداد نمازگزاران بیشتر باشد بهتر است چرا که آنها شفاعت کنندگان در حق میت هستند ، به‌ویژه اگر دارای اعتقاد سالم و عمل نیک باشند.
فوائد حدیث:
۱- سودمند شدن دعای انسان‌های نیک برای میت که این از برکات الهی در حق امت توحید است.
۲- نماز بر میت نشانه‌ی همدردی اجتماعی بین مسلمان‌ها است.
۳- در دعا برای میت مرد، کلمات و ضمیر مذکر و برای میت زن کلمات و ضمیر مؤنث بکار برده شود و اگر می‌داند که میت مذکر است یا مونث و از کلمه و ضمیر مونث استفاده کند و هدفش جنازه باشد اشکالی ندارد مثل این‌که بگوید: «اغفرلها...یعنی للجنازة....».
- در پایان این حدیث سخنی از راوی نقل شده که ذکر آن در اینجا خالی از لطف نیست او میگوید: با شنیدن این دعای پر خیر و برکت آنهم از رسول اکرم ص، آرزو کردم من جای آن میت بودم و رسول اکرم صاین دعا را درحق من می‌خواند-.
۱۵۷ـ «اَللهم اغْفِرْ لِـحَيِّنَا وَمَيِّتِنَا، وَشَاهِدِنَا، وَغَائِبِنَا وَصَغِيْرِنَا وَكَبِيْرِنَا، وَذَكَرِنَا وَ اُنْثَانَا. اَللهم مَنْ أَحْيَيْتَهُ مِنَّا فَأَحْيِهِ عَلَى اْلإِسْلاَمِ، وَمَنْ تَوَفَّيْتَهُ مِنَّا فَتَوَفَّهُ عَلَى اْلإِيْمَانِ، اَللهم لاَ تَحْرِمْنَا أَجْرَهُ وَلاَ تُضِلَّنَا بَعْدَهُ» [۱۸۸].
«الهى! زنده و مرده، حاضر و غایب، کوچک و بزرگ، مرد و زن ما را مورد آمرزش قرار دهد، یا الله! هر کسى را از میان ما زنده نگه مى‌دارى، بر اسلام زنده‌اش نگاه دار، و هر کسى را میرانى، بر ایمان بمیران. بار الها! از اجر این متوفّى ما را محروم مگردان، و بعد از وى ما را گمراه نکن».
معنی کلمات حدیث:
لاَ تَحْرِمْنَا أَجْرَهُ: ما را از پاداش خواندن نماز بر او محروم نساز.
رهنمود حدیث:
این حدیث بیان‌گر میزان شفقت و خیرخواهی رسول اکرم صنسبت به امتش می‌باشد. چنان‌که این مطلب از دعای ایشان که مستجاب الدعا بود به خوبی هویدا است. ایشان در دعای خویش فرمود:
زندگی مرا بر اسلام قائم بدار یعنی تسلیم دستورات و ارکان ظاهری دین باشیم واین چیزی است که تا وقتی انسان در قید حیات است باید، پایبند آن باشد سپس فرمود: ما را برایمان بمیران یعنی با باور قلبی و تصدیق باطنی به احکام و فرامین دینی‌ای که در زندگی با آن سر و کار داشته‌ایم و زندگی را با آن سپری نموده‌ایم.
فوائد حدیث:
۱- ثبوت دعاهای متنوع از رسول اکرم صبه‌ویژه در حق اموات.
۲- دعای خالصانه چیزی است که هم میت بدان نیاز دارد و هم خود دعا کننده. زیرا برای میت بمنزله‌ی شفاعت در حق اوست.
۳- استحباب طلب استقامت همیشگی بر دین و ایمان چرا که انسان تا زنده است از شر شیطان و فتنه‌ها در امان نیست.
۱۵۸ـ «اَللهم إِنَّ فُلاَنَ بْنَ فُلاَنٍ فِيْ ذِمَّتِكَ، وَحَبْلِ جِوَارِكَ، فَقِهِ مِنْ فِتْنَةِ الْقَبْرِ وَعَذَابِ النَّارِ، وَأَنْتَ أَهْلُ الْوَفَاءِ وَالْـحَقِّ، فَاغْفِرْ لَهُ وَارْحَمْهُ إِنَّكَ أَنْتَ الْغَفُوْرُ الرَّحِيْمُ» [۱۸۹].
«یا الله! همانا فلان پسر فلان در امان و پناه تو است، پس او را از فتنه‌ى قبر و عذاب دوزخ نجات بده، بدون شک تو اهل وفا و حقّ هستى. الها! او را ببخشاى و بر وى رحم کن، همانا تو بخشاینده و مهربانى».
کلمات حدیث
ذِمَّتِكَ: در حفظ و رعایت تو.
حَبْلِ جِوَارِكَ: یعنی از کسانی که به ریسمان تو (قرآن) چنگ زده‌اند و شاید اشاره به این آیه داشته باشد: ﴿وَٱعۡتَصِمُواْ بِحَبۡلِ ٱللَّهِ جَمِيعٗا﴾[آل عمران: ۱۰۳]. «همگی به ریسمان الهی چنگ بزنید».
[«حَبْلِ جِوَارِک» اشاره به تعهدات فامیلی رایج در میان اعراب دارد وقتی شخص در اماکن در می‌آید کسی حق تعرض به او ندارد در اینجا شخص در امان الله متعال در می‌آید و از آفات و بلا‌ها محفوظ می‌ماند] [۱۹۰].
رهنمود حدیث
در دعا برای میت باید زاری و التماس نمود چراکه میت به ملاقات پروردگارش رفته و نیاز شدید به دعای برادران مخلص و یکتاپرست خود دارد. همچنین الله متعال در این دعا توصیف شده که اهل وفا و پایبند به تعهدات است که این کار با ترحم و بخشش بندگانی که به ندای الله و پیامبرش لبیک گفته، به او ایمان آورده‌اند و بر ایمان از دنیا رفته‌اند تحقق می‌یابد.
فوائد حدیث
۱- مشروعیت دعا برای میت با ذکر نام و نام پدرش، زیرا نسب انسان چه در دنیا و چه در آخرت به پدرش ختم می‌شود و نه به مادرش آن‌گونه که برخی پنداشته‌اند.
۲- گاهی دعا با صدای بلند به‌خاطر آموزش مردم اشکالی ندارد. چنانچه در این روایت روای میگوید: شنیدم که رسول اکرم صچنین دعا می‌کرد.
۱۵۹ ـ «اَللهم عَبْدُكَ وَابْنُ أَمَتِكَ اِحْتَاجَ إِلَى رَحْمَتِكَ، وَأَنْتَ غَنِيٌّ عَنْ عَذَابِهِ، إِنْ كَانَ مُحْسِنًا فَزِدْ فِيْ حَسَنَاتِهِ، وَإِنْ كَانَ مُسِيْئًا فَتَجَاوَزْ عَنْهُ» [۱۹۱].
«اى الله! این شخص بنده‌ى تو و فرزند کنیز تو است که به رحمت تو نیازمند است، و تو از عذاب دادن او بى نیازى، اگر نیکوکار است بر نیکى‌هایش بیفزاى، و اگر بدکار است از او گذشت بفرما».
کلمات حدیث:
َتَجَاوَزْ عَنْهُ: از او بگذر. یعنی او را مورد رحمت و بخشش قرار ده.
رهنمود حدیث
انسان چه مرده و چه زنده از رحمت الله بی‌نیاز نیست. ولی پروردگار عالم نه از اطاعت و بندگی بندگان سودی می‌برد و نه از نافرمانی آنان متضرر می‌شود. چرا که او بی‌نیاز از آفریدگان و همه‌ی آفریدگان به شدت نیازمند به او هستند. از این رو ما در حق مردگانی که دارای اعمال نیک بوده اند دعا می‌کنیم که الله متعال به نیکی‌ها و مقام آنها در بهشت بیفزاید واگر خطا کار و ستم پیشه بوده اند از الله می‌خواهیم که از گناهان و لغزش‌های آنان صرف نظر کند.
فوائد حدیث:
۱- دعا در حق مردگان - اگر الله بخواهد - برای آنان مفید واقع خواهد شد.
۲- همه‌ی کارها در دست الله متعال است بنابراین روا نسیت که جز الله به فریاد خوانده شود نه فرشته‌ی مقربی و نه پیامبری و نه کسی دیگر از اولیاء الهی را.
[۱۸۷] مسلم (۲/۶۶۳). و اگر میت زن باشد از ضمیر مؤنث استفاده مى‌شود یعنی: «اَللهم اغْفِرْ لَهَا وَارْحَمْهَا و...». (مترجم) [۱۸۸] ابن ماجه (۱/۴۸۰) و أحمد (۲/۳۶۸)، و نگا: صحیح ابن ماجه (۱/۲۵۱). [۱۸۹] ابن ماجه، و نگا: صحیح ابن ماجه (۱/۲۵۱)، و ابوداود (۳/۲۱۱). [۱۹۰] شرح حصن المسلم مجدی بن عبدالوهاب احمد. [۱۹۱] حاکم (۱/۳۵۹) و آنرا صحیح دانسته و ذهبی با او موافقت کرده است، و نگا: أحکام الجنائز أثر ألبانی ص (۱۲۵).