(۲۵) اذکار بعد از سلام نماز

۶۶- «أَسْتَغْفِرُ اللهَ [سه مرتبه] اَللهم أَنْتَ السَّلاَمُ وَمِنْكَ السَّلاَمُ، تَبَارَكْتَ يَا ذَا الْـجَلاَلِ وَالْإِكْرَامِ». [مسلم۱/۴۱۴]

«از الله طلب آمرزش مى‌کنم الهى! تو سلامى، و سلامتى از جانب تو است، تو بسیار بابرکتى، اى صاحب عظمت و بزرگى».

معنی کلمات حدیث:

ذَاالْـجَلاَلِ وَالْإِكْرَامِ: دارای عظمت و بزرگواری.

رهنمود حدیث:

این حدیث بیانگر میزان ترس و امید رسول اکرم ص است تا جایی که بعد از نماز کامل و با خشوعی که می‌خواند، استغفار می‌گفت و از الله طلب آمرزش می‌نمود و به اینصورت به امتش یاد داد تا همیشه بعد از انجام عبادت‌ها و کارهای نیک، استغفار و طلب آمرزش نمایند تا اگر در انجام آن عبادات نقصی بوده، برطرف گردد.

فوائد حدیث:

۱- ترس از الله، هراس و خشیت از وی جزو صفات پرهیزکاران است.

۲- کارهای نیکی که انسان انجام می‌دهد نباید او را دچار کبر و غرور سازد بلکه همواره پس از آن استغفار کند.

۳- هر عمل نیک باعث پدید آمدن اعمال نیک دیگری می‌شود و گناه نیز زمینه‌ی گناهان دیگری را فراهم می‌سازد.

۴- بنده همواره باید به کوتاهی خود اعتراف نماید و اینکه هر چند بندگی کند، حق بندگی را ادا ننموده است.

۶۷- «لاَ إِلَهَ إِلاَّ اللهُ وَحْدَهُ لاَ شَرِيْكَ لَهُ، لَهُ الْـمُلْكُ وَلَهُ الْـحَمْدُ وَهُوَ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ قَدِيْرٌ، اَللهم لاَ مَانِعَ لِـمَا أَعْطَيْتَ، وَلاَ مُعْطِيَ لِـمَا مَنَعْتَ، وَلاَ يَنْفَعُ ذَا الْـجَدِّ مِنْكَ الْـجَدُّ» [۹۷].

ترجمه: «معبود بحقی جز الله، وجود ندارد. شریکى ندارد، پادشاهى از آنِ اوست، ستایش شایسته‌ى اوست و او بر هر چیزى توانا است. الهى! آن چه تـو بـدهى، هیچ کس مانع آن نمى‌گردد، و آنچه تو منع کنى، هیچ کس نمى‌تواند آن‌را بدهد. توانگر را، ثروتش از عذاب تو نجات نمى‌دهد (یا طبق تفسیری: هیچ کس را نَسَبش از عذاب تو نجات نمی‌دهد».

معنی کلمات حدیث:

الْـجَدِّ: ثروت، بهره.

رهنمود حدیث:

این حدیث بیانگر میزان شیفتگی گذشتگان نیک نسبت به یادگیری سنت‌های رسول اکرم ص و پخش و نشر آن میان مردم می‌باشد چنانکه در ذیل این حدیث بیان شده که معاویه سبه مغیره بن شعبه که در آن زمان امیر کوفه بود نوشت: دعاهایی را که رسول اکرم ص بعد از نماز می‌خواند برای من بنویس. مغیره در جواب همین دعا را نوشت و فرستاد معاویه آن‌را در میان مردم پخش کرد و دستور داد تا همه آن‌را از بر کنند.

فوائد حدیث:

۱- گفتن این ورد متصل بعد از نمازهای فرض مستحب است و نه بعد از نوافل.

۲- بخشیدن چیزی و پس گرفتن آن فقط در دست الله است.

چنانکه می‌فرماید: ﴿مَّا يَفۡتَحِ ٱللَّهُ لِلنَّاسِ مِن رَّحۡمَةٖ فَلَا مُمۡسِكَ لَهَاۖ وَمَا يُمۡسِكۡ فَلَا مُرۡسِلَ لَهُۥ مِنۢ بَعۡدِهِۦۚ﴾[فاطر: ۲].

«در رحمتی را که الله بر بندگانش بگشاید کسی جلوی آن‌را نتوان گرفت و آنچه را که او نخواهد کسی نتواند گشود».

۶۸- «لاَ إِلَهَ إِلاَّ اللهُ وَحْدَهُ لاَ شَرِيْكَ لَهُ، لَهُ الْـمُلْكُ، وَلَهُ الْـحَمْدُ وَهُوَ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ قَدِيْرٌ. لاَ حَوْلَ وَلاَ قُوَّةَ إِلاَّ بِاللهِ، لاَ إِلَهَ إِلاَّ اللهُ، وَلاَ نَعْبُدُ إِلاَّ إِيَّاهُ، لَهُ النِّعْمَةُ وَلَهُ الْفَضْلُ وَلَهُ الثَّنَاءُ الْـحَسَنُ، لاَ إِلَهَ إِلاَّ اللهُ مُخْلِصِيْنَ لَهُ الدِّيْنَ وَلَوْ كَرِهَ الْكَافِرُوْنَ» [۹۸].

ترجمه: «معبود بحقی جز الله وجود ندارد، یگانه است و شریکى ندارد، پادشاهى از آنِ اوست و ستایش مخصوص اوست، و او بر هر چیز توانا است. هیچ نیروى بازدارنده از گناهان و توفیق دهنده به نیکى، به جز الله وجود ندارد. هیچ معبود بحقى جز او نـیست. جز او کسـى دیگر را عبادت نمى‌کنیم، نعمت و فضل از آنِ اوست، ستایش نیکو مخصوص اوست، معبود بحقی جز او وجود ندارد، همه‌ى ما با اخلاص او را بندگى مى‌کنیم، هر چند کافران دوست نداشته باشند».

کلمات حدیث:

الثَّنَاءُ الْـحَسَنُ: ستایش و ذکر نیک.

رهنمود حدیث:

رسول الله همواره به یاد الله بود و با اذکار مختلف او را ستایش می‌نمود. یگانگی الله را بیان می‌داشت و او را مالک و گرداننده‌ی امور مخلوقات می‌دانست و فقط او را معبود بحق و همه معبودان دیگر را باطل می‌دانست.

فوائد حدیث:

۱- تدوام ذکر الله باعث حیات و طراوت قلب و قدرت جسم خواهد بود.

۲- دیانت بدون اخلاص و پیروی از رسول الله محقق نخواهد شد.

۳- همه اذکاری که از رسول اکرم ص به ثبوت رسیده‌اند هر از گاهی باید خوانده شوند و به یکی اکتفا نشود البته در صورت امکان خواندن همه‌ی آنها بهتر است.

۶۹- «سُبْحَانَ اللهِ، وَالْـحَمْدُ لِلَّهِ، وَاللهُ أَكْبَرُ [۳۳ بار سپس] لاَ إِلَهَ إِلاَّ اللهُ وَحْدَهُ لاَ شَرِيْكَ لَهُ، لَهُ الْـمُلْكُ وَلَهُ الْـحَمْدُ، وَهُوَ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ قَدِيْرٌ» [۹۹].

«بجز الله یگانه، معبود بحقی نیست، شریکى ندارد، پادشاهى از آنِ اوست، ستایش شایسته اوست و او بر هر چیزی تواناست».

رهنمود حدیث:

در این حدیث رسول اکرم ص فضیلت تسبیح، حمد، تکبیر گفتن و توحید را برای امت خویش بیان نموده فقط او شایسته چنین حمد و ستایشی است و مژده‌ی بزرگی برای کسانی که این ورد را بعد از هر نماز بخوانند بیان فرمود و آن اینکه گناهانش گرچه به اندازه‌ی کف دریاها باشند بخشیده خواهد شد و این فضل و بخشش بزرگی از جانب الله متعال است و هدف از گناهان در اینجا، احتمالاً گناهان کوچک هستند چرا که گناهان بزرگ نیاز به توبه و استغفار دادند.

فوائد حدیث:

۱- بیان میزان فضل و بخشش الله متعال در حق این امت.

۲- عمل فردی نیز باعث جلب پاداش فراوان می‌شود برخلاف پندار برخی که می‌گویند فقط عمل اجتماعی باعث اجر فراوان است.

۳- اعداد و ارقامی که در مورد برخی از اذکار بیان شده نباید برآن افزود چرا که کمیت مهم نیست بلکه مهم پیروی از سنت و متابعت از رسول الله است چنانکه خداوند می‌فرماید: «لیبلوکم أیکم أحسن عملا (تا شما را بیازماید که کدامتان عمل بهتری انجام می‌دهید) ونه فرمود: عمل بیشتری.

۷۰- ﴿بِسۡمِ ٱللَّهِ ٱلرَّحۡمَٰنِ ٱلرَّحِيمِ﴾

﴿قُلۡ هُوَ ٱللَّهُ أَحَدٌ١ ٱللَّهُ ٱلصَّمَدُ٢ لَمۡ يَلِدۡ وَلَمۡ يُولَدۡ٣ وَلَمۡ يَكُن لَّهُۥ كُفُوًا أَحَدُۢ٤﴾[الإخلاص: ۱-۴].

ترجمه: «به نام الله بخشنده‌ى مهربان. بگو: الله یگانه است، الله، بى‌نیاز است، نه زاده، و نه زاده شده است، و نه همتایى دارد».

بِسۡمِ ٱللَّهِ ٱلرَّحۡمَٰنِ ٱلرَّحِيمِ

﴿قُلۡ أَعُوذُ بِرَبِّ ٱلۡفَلَقِ١ مِن شَرِّ مَا خَلَقَ٢ وَمِن شَرِّ غَاسِقٍ إِذَا وَقَبَ٣ وَمِن شَرِّ ٱلنَّفَّٰثَٰتِ فِي ٱلۡعُقَدِ٤ وَمِن شَرِّ حَاسِدٍ إِذَا حَسَدَ٥﴾[الفلق: ۱-۵].

ترجمه: «به نام الله بخشنده‌ى مهربان (بگو پناه مى‌برم به پروردگار سپیده دم. از شرّ آنچه آفریده است و از شرّ شب بدانگاه که کاملاً فرامى رسد و از شرّ کسانى که در گره‌ها مى‌دمند و از شرّ حسود بدانگاه که حسد مى‌ورزد».

بِسۡمِ ٱللَّهِ ٱلرَّحۡمَٰنِ ٱلرَّحِيمِ

﴿قُلۡ أَعُوذُ بِرَبِّ ٱلنَّاسِ١ مَلِكِ ٱلنَّاسِ٢ إِلَٰهِ ٱلنَّاسِ٣ مِن شَرِّ ٱلۡوَسۡوَاسِ ٱلۡخَنَّاسِ٤ ٱلَّذِي يُوَسۡوِسُ فِي صُدُورِ ٱلنَّاسِ٥ مِنَ ٱلۡجِنَّةِ وَٱلنَّاسِ٦﴾ [۱۰۰][الناس:۱-۶].

ترجمه: «به نام الله بخشنده‌ى مهربان، «(ای پیامبر) بگو: پناه مى‌برم به پروردگار مردمان، به مالِک و حاکم [واقعىِ] مردم، به معبودِ [به حقِ] مـردم، از شرّ وسوسه‌گر پنهان شونده [و بازگردنده‌ به هنگام ذکر خدا]، همان که در دل‌های مردم وسوسه می‌کند. از جنیان (باشد) و (یا از) آدمیان».

بعد از هر نماز خوانده شوند.

کلمات حدیث:

۱- لَمۡ يَلِدۡ:کسی از او متولد نشده، نه زاده بنابراین فنا ناپذیر و همیشگی است.

۲- وَلَمۡ يُولَدۡ:از کسی زاده نشده پس نوزاد و جدید نیست.

۳- وَلَمۡ يَكُن لَّهُۥ كُفُوًا أَحَدُۢ:شبیه، نظیر و همتا ندارد.

۴- ٱلۡفَلَقِ:سپیده دم.

۵- غَاسِقٍ إِذَا وَقَبَ:شب وقتی تاریک کند.

۶- ٱلنَّفَّٰثَٰتِ:زنان جادوگر، دمنده.

۷- ٱلۡعُقَدِ:گره‌ها.

۸- ٱلۡوَسۡوَاسِ:شیطان وسوسه‌گر.

۹- ٱلۡخَنَّاسِ:با شنیدن ذکر الله مخفی می‌شود.

۱۰- مِنَ ٱلۡجِنَّةِ وَٱلنَّاسِ:شیاطین انس و جن.

رهنمود حدیث:

این حدیث بیانگر میزان خیر خواهی رسول اکرم ص در حق امت خویش می‌باشد زیرا که این سه سوره شامل مفاهیم بزرگی هستند مانند تثبیت توحید و یگانگی الله در دل‌های مؤمنان و پناه جستن به الله از شر انسانها، جنها و حیوانات و حشرات چرا که فقط او قادر به چنین کاری است

۷۱- ﴿ٱللَّهُ لَآ إِلَٰهَ إِلَّا هُوَ ٱلۡحَيُّ ٱلۡقَيُّومُۚ لَا تَأۡخُذُهُۥ سِنَةٞ وَلَا نَوۡمٞۚ لَّهُۥ مَا فِي ٱلسَّمَٰوَٰتِ وَمَا فِي ٱلۡأَرۡضِۗ مَن ذَا ٱلَّذِي يَشۡفَعُ عِندَهُۥٓ إِلَّا بِإِذۡنِهِۦۚ يَعۡلَمُ مَا بَيۡنَ أَيۡدِيهِمۡ وَمَا خَلۡفَهُمۡۖ وَلَا يُحِيطُونَ بِشَيۡءٖ مِّنۡ عِلۡمِهِۦٓ إِلَّا بِمَا شَآءَۚ وَسِعَ كُرۡسِيُّهُ ٱلسَّمَٰوَٰتِ وَٱلۡأَرۡضَۖ وَلَا يَ‍ُٔودُهُۥ حِفۡظُهُمَاۚ وَهُوَ ٱلۡعَلِيُّ ٱلۡعَظِيمُ٢٥٥﴾ [۱۰۱][البقرة: ۲۵۵]. بعد از هر نماز خوانده شود.

ترجمه: «الله که، هیچ معبود بحقی جز او نیست، خداوندى که زنده و قائم به ذات خویش است، هیچ‌گاه خواب سبک و سنگین او را فرا نمى‌گیرد، براى اوست آنچه در آسمان‌ها و زمین است، کیست که نزد او جز به فرمانش شفاعت کند، آنچه را پیش روى آنها (بندگان) و پشت سر آن‌هاست مى‌داند و از گذشته و آینده‌ى آنان آگاه است، آنها جز به مقدارى که او بخواهد احاطه به علم او ندارند، کرسى او آسمان‌ها و زمین را دربرگرفته و حفظ و نگهدارى آسمان و زمین براى او گران نیست و او بلند مرتبه و باعظمت است».

معنی کلمات حدیث:

وَلَا يَ‍ُٔودُهُۥ: خسته‌اش نمی‌کند، سنگینی نمی‌کند.

رهنمود حدیث:

رسول اکرم ص خواندن آیة الکرسی را برای ما بعد ازهر نماز سنت قرار داده، فرموده است هر کس آن‌را بعد از هر نماز بخواند در میان او وبهشت فقط مرگ وجود دارد یعنی با مردن وارد بهشت خواهد شد و این منت بزرگی از جانب الله متعال است. این آیه مفاهیم بزرگی را در بر دارد چنانکه در آن الوهیت فقط برای الله اختصاص داده شده و در حق دیگران باطل اعلام گردیده است همچنین تمامی صفات کمال و عظمت برای الله بیان شد. پس او زنده و دارای حیات کاملی است که هرگز مرگ به سراغش نمی‌آید و قیوم یعنی پایدار که از قبل بوده و خواهد بود و به کسی نیازی ندارد و همه به او نیازمند می‌باشند. نه خواب سبک و نه خواب عمیق به سراغش می‌رود چرا که خواب علامت ضعف است و کسی‌که دارای ضعف و ناتوانی باشد چگونه می‌تواند به امور همه‌ی مخلوقات، روزی تدبیر کارها و حفاظت آنها رسیدگی کند همچنین در این آیه شفاعت به او اختصاص داده شده یعنی شفاعت فقط با اجازه و رضایت او خواهد بود علاوه بر اینها در مورد کرسی و مسایل دیگری سخن به‌میان آمده که نمی‌توان به همه آنها در اینجا پرداخت پس او بزرگ و مقدس است.

۷۲- «لاَ إِلَهَ إِلاَّ اللهُ وَحْدَهُ لاَ شَرِيْكَ لَهُ، لَهُ الْـمُلْكُ وَلَهُ الْـحَمْدُ يُحْيِيْ وَ يُمِيْتُ وَهُوَ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ قَدِيْرٌ» [۱۰۲].

«معبود بحقی جز الله یگانه نیست، شریکى ندارد، پادشاهى از آنِ اوسـت و سـتایـش برای اوست، زنـده مى‌کـند و مى‌میراند، و او بر هر چیزی تواناست».

معنی کلمات حدیث:

يُحْيِيْ: زنده می‌کند.

يُمِيْتُ: می‌میراند.

رهنمود حدیث:

در فضیلت این ورد، رسول اکرم ص فرمود: هر کسی‌که آن‌را بخواند گویا برده‌ای از فرزندان اسماعیل پیامبر را آزاده نموده است و علاوه بر آن، در دفتر نیکی‌هایش ده نیکی نوشته می‌شود و ده گناه از گناهانش بخشید و ده درجه به مقامش افزوده خواهد شد و اگر هنگام صبح خواند تا شامگاه و اگر در وقت شام بخواند تا صبح از گزند شیطان در امان خواهد ماند.

فوائد حدیث:

۱- کثرت راه‌های بخشیده شدن گناهان.

۲- عمل نیک مخلصانه باعث رفع درجات صاحب خویش در بهشت می‌شود.

۳- ذکر الله همانند قلعه‌ای است که انسان مسلمان از دشمن خویش که ابلیس و سربازانش هستند در آن پناه می‌برد.

۷۳- «اَللهم إِنِّيْ أَسْأَلُكَ عِلْمًا نَافِعًا، وَ رِزْقًا طَيِّبًا وَعَمَلاً مُتَقَبَّلاً» [۱۰۳]. پس از اتمام نماز صبح خوانده شود.

«الهى! از تـو علم سـودمنـد، روزى پاک و عمل مقبـول را مى‌خواهم».

معنی کلمات حدیث:

رِزْقًا طَيِّبًا: روزی حلال و پاکیزه.

رهنمود حدیث:

این ورد از رسول اکرم ص ثابت است که بعد از نماز فجر می‌خوانده و در آن اشاره به این مطلب است که انسان از آغاز روز در پی چیزی برمی آید که در دنیا و آخرت به نفع او باشد. بنابراین رسول اکرم ص به امت خویش یا داد تا هر روز صبح از الله علم ودانش مفید بخواهد علمی که نتیجه‌اش عمل و دعوت مردم به‌سوی الله باشد همچنین از الله روزی پاک و حلال بخواهد چراکه انسان در مسیر کسب و کار، گاهی با مال مشکوک و یا حرام روبه رو می‌شود که کسب و خوردن آن باعث محرومیت از پذیرفته شدن دعا می‌گردد و در پایان از الله توفیق عمل مقبول، خواست تا اعمالی را که انجام می‌دهد بیهوده و بی‌نتیجه نشود. و قطعا عمل وقتی مفید و مثمر خواهد بود که براساس ایمان به الله و با اخلاص و پیروی از رسول اکرم ص انجام گیرد.

فوائد حدیث:

۱- آغاز نمودن هر روز با نماز، ذکر و دعا باعث جلب خیر و برکت می‌شود.

۲- باید شیفته‌ی کسب علم شرعی بود.

۳- دعا برای کسب روزی حلال سنت پیامبران بود و به‌خاطر پذیرفته شدن دعا‌ها ضروری است.

۴- دعای توفیق عمل نیک و پذیرفته شدن آن تا نتیجه و پاداشش را نزد الله دریافت نماید.

[۹۷] بخارى (۱/۲۵۵) و مسلم (۱/۴۱۴). [۹۸] مسلم (|۱/۴۱۵). [۹۹] مسلم (۱/۴۱۸) «کسى که آنرا بعد از هر نماز بگوید گناهانش بخشوده مى‌شود! هر چند به اندازه‌ى کف دریا باشد». مسلم (۱/۴۱۸). [۱۰۰] ابـوداود (۲ /۸۶) و نسائی (۳/۶۸) و نگا: صحیح تـرمذى (۲/۸). سوره‌های سه‌گانه را معوذات مى‌گویند. نگا: فتح البارى (۹/۶۲). [۱۰۱] هرکس پس از هر نماز آنرا بخواند مانعی از ورود بهشت او نمى‌شود مگر مردنش. نسائی در کتاب: (عمل الیوم واللیلة) شماره‌ى (۱۰۰) وابن السنی شماره‌ى (۱۲۱). و ألبانى در صحیح الجامع (۵/۳۳۹) و سلسلة الأحادیث الصحیحة (۲/۶۹۷) شماره‌ى (۹۷۲) آن را صحیح دانسته است. [۱۰۲] ترمذى (۵/۵۱۵) و أحمد (۴/۲۲۷) و نگا: تخریج آن در کتاب زاد المعاد (۱/۳۰۰). [۱۰۳] ابن ماجه وغیره و نگا: صحیح ابن ماجه ۱/۱۵۲ و مجمع الزوائد ۱۰/۱۱۱.