(۲۴) دعای بعد از تشهد آخر و قبل از سلام

۵۵- «اَللهم إِنِّيْ أَعُوْذُ بِكَ مِنْ عَذَابِ الْقَبْرِ، وَمِنْ عَذَابِ جَهَنَّمَ، وَمِنْ فِتْنَةِ الْـمَحْيَا وَالْـمَمَاتِ، وَمِنْ فِتْنَةِ الْـمَسِيْحِ الدَّجَّالِ» [۸۵].

«پروردگارا! از عذاب قبر و عذاب دوزخ، فتنه‌ى زندگى و مرگ، و فتنه‌ى مسیح دجّال به تو پناه مى‌برم».

معنی کلمات حدیث:

فِتْنَةِ الْـمَحْيَا: فتنه‌های زندگی، مادیات و خواهشات نفسانی.

فِتْنَةِ الْـمَمـَاتِ: فتنه‌هایی که هنگام مرگ و پس از مرگ انسان با آنها روبرو می‌شود.

رهنمود حدیث:

از آنجا که فتنه و آزمایش طبق فرموده‌ی رسول اکرم ص قلب انسان را مورد هجوم قرار می‌دهد، سنت است که از آن به الله پناه برده شود زیرا هیچ کسی جز ایشان قادر نخواهد بود که انسان را از چنگ فتنه‌ها و آزمایشات برهاند. فتنه یعنی آزمایش و امتحان و از بین بردن ناخالصی طلا در آتش نیز امتحان گفته میشود چرا که بدینوسیله ناخالصی‌های آن زدوده می‌شود.

الله متعال می‌فرماید:

﴿أَحَسِبَ ٱلنَّاسُ أَن يُتۡرَكُوٓاْ...وَلَيَعۡلَمَنَّ ٱلۡكَٰذِبِينَ﴾[العنکبوت: ۲-۳]. «آیا مردم پنداشتند که رها مى‌شوند.....، و دروغگویان را [نیز] معلوم دارد».

فوائد حدیث:

۱- امتحان و آزمایش از سنت‌های الهی است.

۲- اثبات عذاب قبر و اینکه عذاب و خوشی قبر از مسائل غیبی است که ایمان به آن واجب می‌باشد.

۳- شیطان در صدد فریفتن اهل ایمان با آرستن خواهشات و عرضه‌ی شبهات تا دم مرگ است و استقامت و ایستادگی در مقابل توطئه‌های شیطان فقط با پناه بردن به الله ممکن است. ما نیز از او امان و استقامت می‌طلبیم.

۵۶- «اَللهم إِنِّيْ أَعُوْذُ بِكَ مِنْ عَذَابِ الْقَبْرِ، وَأَعُوْذُ بِكَ مِنْ فِتْنَةِ الْـمـَسِيْحِ الدَّجَالِ، وَأَعُوْذُ بِكَ مِنْ فِتْنَةِ الْـمَحْيَا وَالْـمَمَاتِ، اَللهم إِنِّيْ أَعُوْذُ بِكَ مِنَ الـمَأْثَمِ والـمَغْرَمِ» [۸۶].

«الهى! من از عذاب قبر، و از فتنه‌ى مسیح دجّال، و فتنه‌ى زندگى و مرگ به تو پناه مى‌برم. بار الها! من از گناه و زیان، به تو پناه مى‌آورم».

معنی کلمات حدیث:

مـَسِيْحِ الدَّجَالِ: مراد دجال گمراه کننده است و در اینجا مسیح بمعنی مفعول آن است به‌خاطر اینکه چشم راستش از اوگرفته شده است.

الـمَأْثَمِ: گناه و مصیبت.

الـمَغْرَمِ: وام و قرض.

رهنمود حدیث:

رسول اکرم ص از فتنه‌های یاد شده، به الله پناه می‌جوید و امت خویش را نیز آموزش می‌دهد که با این دعا در تشهد از فتنه‌های یاد شده به الله پناه بجویند. مراد از فتنه و امتحان قبر، پرسش‌های دو فرشته است که هرکس موفق به دادن پاسخ شود به نعمت و شرافت بزرگی دست یافته است. بنابراین عثمان سدر حالی که کنار قبری گریه می‌کرد می‌گفت: «این اولین منزل آخرت است».

یکی دیگر از آزمایشات الهی هنگام نزدیک شدن قیامت، ظهور مسیح دجال است که رسول اکرم ص سخت از آن برای امت خویش بیمناک بود و به ما راه نجات از فتنه‌ی دجال را آموزش داده از جمله خواندن آیات اول و آخر سوره کهف همچین در این دعا از ورشکستگی مالی و مقروض شدن، به پیشگاه الله پناه برده شده است.

فوائد حدیث:

۱- اظهار بندگی، فروتنی و نیازمندی رسول اکرم ص به پیشگاه الله.

۲- تشویق امت خویش به التجا و پناه بردن دائمی به الله که همه‌ی امور در دست اوست.

۳- فتنه‌ها و آزمایشات همراه با عذاب است بنابراین برای ما سنت است تا از فتنه‌ها به الله متعال پناه ببریم.

۴- مقروض بودن و ورشکستگی مالی نیز امر خطرناکی است و انسان را به دروغ گفتن و خلف وعده وادار می‌سازد که سر انجام به آن خو می‌گیرد و در حالی مرگ به سراغش می‌آید که گردنش مدیون و بدهکار مردم است.

۵۷- «اَللهم إِنِّيْ ظَلَمْتُ نَفْسِيْ ظُلْمًا كَثِيْرًا، وَلاَ يَغْفِرُ الذُّنُوْبَ إِلاَّ أَنْتَ، فَاغْفِرْ لِـيْ مَغْفِرَةً مِنْ عِنْدِكَ وَارْحَمْنِيْ إِنَّكَ أَنْتَ الْغَفُوْرُ الرَّحِيْمُ» [۸۷].

«الهى! من بر نفس خود بسیار ظلم کردم، همانا غیر از تو کسى دیگر گناهانم را نمى‌بخشد؛ پس، از جانب خود مرا مورد آمرزش قرار ده و بر من رحم کن، همانا تو بخشنده و مهربانی».

معنی کلمات حدیث:

ظَلَمْتُ نَفْسِيْ: بر خویشتن با ارتکاب آنچه موجب عذاب است ستم نموده‌ام.

رهنمود بر حدیث:

در مورد سبب ورود این حدیث آمده است که ابوبکر صدیق سکه بعد از رسول اکرم ص مؤمن‌ترین فرد این امت محسوب می‌شود به رسول الله گفت: به من دعایی بیاموز تادر نماز بخوانم؟ رسول اکرم ص این دعای جامع را که در برگیرنده‌ی اسباب آمرزش است به ایشان آموزش داد.

فوائد حدیث:

۱- انسان جایز الخطا است گرچه صدیق این امت باشد.

۲- اقرار به وحدانیت الله متعال و اینکه آمرزش گناهان فقط در دست اوست.

۳- استحباب استفاده از دانش انسان دانشمند و میزان شیفتگی ابوبکر صدیق در فراگیری دانش.

۴- مشروعیت خواندن این دعا در سجده و همچنین بعد از تشهد در نماز به دلیل اینکه ابوبکر گفت: به من دعایی بیاموز که در نماز بخوانم.

۵۸- «اَللهم اغْفِرْ لِـيْ مَا قَدَّمْتُ، وَمَا أَخَّرْتُ، وَمَا أَسْرَرْتُ، وَمَا أَعْلَنْتُ، وَمَا أَسْرَفْتُ، وَمَا أَنْتَ أَعْلَمُ بِهِ مِنِّيْ، أَنْتَ الْـمُقَدِّمُ وَأَنْتَ الْـمُؤََخِّرُ لاَ إِلَهَ إِلاَّ أَنْتَ» [۸۸].

«الهى! گناهان قبلى و بعدى ، مخفى و آشکار مرا بیامرز، و زیاده روى‌هاى مرا و آنچه را که تو از من بهتر مى‌دانى ببخش، همانا پیش برنده به جلو و طرد کننده به عقب توئی، معبود بحقی جز تو وجود ندارد».

معنی کلمات حدیث:

الْـمُقَدِّمُ: به جلو پیش می‌بری.

الْـمُؤََخِّرُ: به عقب می‌راند.

رهنمود حدیث:

این دعا به فراگیر بودن علم الهی و اینکه هیچ چیزی بر او پوشیده نمی‌ماند اشاره می‌کند.

انسان گاهی آنچه را انجام داده فراموش میکند ولی خداوند به هیچ وجه فراموش نخواهد کرد چنانکه می‌فرماید: «احصاه الله ونسوه» «الله آنها را برشمرد و خودشان فراموش نمودند» همچنین می‌فرماید: «وما كان ربك نسيا» «پروردگارت فراموش کار نیست». و نیز این دعا بیانگر میزان زاری و ابراز نیاز رسول الله در پیشگاه رب و طلب آمرزش از ایشان است که هم فروتنی وی در مقابل الله متعال را می‌رساند و هم برای آموزش امتش می‌باشد.

فوائد حدیث:

۱- اثبات این مطلب که الله متعال طبق حکمت خویش هرکه را بخواهد به‌وسیله‌ی طاعت خویش عزت می‌بخشد و هر که را بخواهد به‌وسیله مصیبت، خوار و زبون می‌کند.

۲- توبه‌ی، واقعی با ترک گناهان صغیره و کبیره و ترس و حیا در مقابل الله متعال ممکن است.

۵۹- «اَللهم أَعِنِّيْ عَلَى ذِكْرِكَ، وَشُكْرِكَ، وَحُسْنِ عِبَادَتِكَ» [۸۹].

«بار الها! به من توفیق ده تا تو را یاد کنم، و سپاس گویم و به بهترین روش، بندگى نمایم».

معنی کلمات حدیث:

أَعِنِّيْ: کمکم کن و موفقم بدار.

رهنمود حدیث:

معاذ می‌گوید: باری رسول اکرم ص دست مرا گرفت و فرمود: معاذ! من تو را دوست دارم سپس به او وصیت نمود که دعای فوق را بخواند که در آن از الله متعال برای سه چیز یاری طلبیده شده است که عبارت‌اند از یاری بر ذکر الله یعنی بندگی زبان و یاری بر شکر یعنی بندگی قلب و یاری بر نیکو انجام دادن عبادتها که بندگی اعضای جسم است.

فوائد حدیث:

۱- جایگاه معاذ نزد رسول اکرم ص و بیان این مطلب که برای استمرار این محبت، باید ورد بالا را همیشه بخواند.

۲- انسان مسلمان اگر برادر مسلمان خود را دوست دارد بهتر است، که این دوستی آن‌را آشکار کند.

۳- بازگشت راستین به‌سوی الله نشانه‌ی توفیق الهی است.

ضمنا: باید دانست که رسول اکرم صبه معاذ توصیه نمود تا این دعا را در پایان هر نماز بخواند که ممکن است هدف پس از اتمام نماز و خواندن آن بعد از سلام باشد و هم ممکن است مراد پایان نماز قبل از سلام باشد که نظر مؤلف کتاب نیز همین است.

۶۰- «اَللهم إِنِّيْ أَعُوْذُ بِكَ مِنَ الْبُخْلِ، وَأَعُوْذُ بِكَ مِنَ الْـجُبْنِ، وَأَعُوْذُ بِكَ مِنْ أَنْ أُرَدَّ إِلَى أَرْذَلِ العُمُرِ، وَأَعُوْذُ بِكَ مِنْ فِتْنَةِ الدُّنْيَا وَعَذَابِ الْقَبْرِ» [۹۰].

«بار الها! من از بخل و بُزْدلى به تو پناه مى‌برم، و از اینکه به علّت پیرى، سست و درمانده شوم، به تو پناه مى‌برم، و از آزمایش‌هاى سخت دنیا و عذاب قبر به تو پناه مى‌برم».

معنی کلمات حدیث:

أَرْذَلِ العُمُرِ: فرتوت شدن و حواس باختگی.

الْـجُبْنِ: ترس و بزدلی.

رهنمود حدیث:

امام بخاری در کتاب جهاد (۲۸۲۲) بیان نموده که راوی این حدیث سعد بن ابی‌وقاص، دعای فوق را به فرزندانش آموزش می‌داد همانگونه که یک آموزگار به دانش آموزان نوشتن را آموزش می‌دهد. و اما پناه جستن به الله متعال از بخل و بزدلی به‌خاطر اینکه هر دو باعث می‌شودند که انسان در ادای واجبات و انجام وظائف شرعی کوتاهی کند؛ معمولا انسان ترسو و بزدل در یاری دین الله و گفتن سخن حق و انجام عمل حق گرایانه و بخیل در پرداختن حقوق مالی و حق بندگان کوتاهی خواهد کرد.

فوائد حدیث:

۱- این حدیث نشانگر میزان شیفتگی اصحاب رسول اکرم ص درآموزش سنت‌های رسول اکرم ص به فرزندانشان.

۲- عمر طولانی باعث اختلال حواس و ناتوانی در انجام طاعات می‌گردد تا جایی که اخلاق و رفتار انسان، کودکانه می‌شود.

۳- استحباب دعا با جملاتی که باعث سلامتی در دنیا و آخرت گردد.

[این حدیث بیانگر ثبوت عذاب قبر نیز می‌باشد چنانکه عقیده اهل سنت و جماعت در این باره همین است که نخستین مکانی است که انسان در آن مورد باز خواست قرار می‌گیرد و مشمول نعمت یا عذاب می‌گردد. آیه ۲۷ سوره‌ی ابراهیم نیز به همین مطلب اشاره دارد آنجا که می‌فرماید: ﴿يُثَبِّتُ ٱللَّهُ ٱلَّذِينَ ءَامَنُواْ بِٱلۡقَوۡلِ ٱلثَّابِتِ فِي ٱلۡحَيَوٰةِ ٱلدُّنۡيَا وَفِي ٱلۡأٓخِرَةِ﴾[إبراهیم: ۲۷]. «خداوند مؤمنان را در دنیا و آخرت (قبر) بر سخن ثابت (کلمه توحید) تثبیت می‌نماید» [۹۱].

۶۱- «اَللهم إِنِّيْ أَسْأَلُكَ الْـجَنَّةَ وَأَعُوْذُ بِكَ مِنَ النَّارِ» [۹۲].

«بار الها! من از تو خواهان بهشتم، و از آتش به تو پناه مى‌برم».

معنی کلمات حدیث:

أَعُوْذُ: پناه می‌برم.

رهنمود حدیث:

در سبب ورود این دعا داستان جالبی بیان شده و آن اینکه رسول اکرم ص به یکی از یارانش فرمود: در نماز چه می‌خوانی؟ گفت: تشهد می‌خوانم و سپس از الله بهشت می‌طلبم و از عذاب آتش به او پناه می‌برم و نمی‌دانم که زمزمه‌ی شما و معاذ چیست؟ رسول اکرم ص فرمود: زمزمه ما نیز گرد همین‌هاست. یعنی ما نیز از الله بهشت می‌طلبیم و از دوزخ به او پناه می‌بریم. نام معاذ را ذکر کرد به‌خاطر اینکه آن صحابی معمولا پشت سر معاذ نماز می‌خواند.

فوائد حدیث:

۱- بر خورد پدرانه و محبت آمیز رسول اکرم ص با یارانش و آموزش هر کدام از آنها طبق فهم و برادشت خودش.

۲- رستگاری بزرگ با ورود به بهشت و نجات از دوزخ تحقق خواهد یافت.

۳- شیفته بودن اصحاب، به بهشت و طلب نمودن آن از الله متعال.

۶۲- «اَللهم بِعِلْمِكَ الغَيْبَ، وَقُدْرَتِكَ عَلَى الـْخَلْقِ أَحْيِنِيْ مَا عَلِمْتَ الْـحَيَاةَ خَيْرًا لِيْ، وَتَوَفَّنِيْ إِذَا عَلِمْتَ الْوَفَاةَ خَيْرًا لِيْ، اَللهم إِنِّيْ أَسْأَلُكَ خَشْيَتَكَ فِيْ الْغَيْبِ وَالشَّهَادَةِ، وَأَسْأَلُكَ كَلِمَةَ الْـحَقِّ فِي الرِّضَا وَالْغَضَبِ، وَأَسْأَلُكَ الْقَصْدَ فِي الْغِنَى وَالْفَقْرِ، وَأَسْأَلُكَ نَعِيْمًا لاَ يَنْفَدُ، وَأَسْأَلُكَ قُرَّةَ عَيْنٍ لاَ تَنْقَطِعُ، وَأَسْأَلُكَ الرِّضَا بَعْدَ الْقَضَاءِ، وَأَسْأَلُكَ بَرْدَ الْعَيْشِ بَعْدَ الْـمَوْتِ، وَأَسْأَلُكَ لَذَّةَ النَّظَرِ إِلَى وَجْهِكَ وَالشَّوْقَ إِلَى لِقَائِكَ فِيْ غَيْرِ ضَرَّاءَ مُضِرَّةٍ وَلاَ فِتْنَةٍ مُضِلَّةٍ، اَللهم زَيِّنَّا بِزِيْنَةِ الإِيْمَانِ وَاجْعَلْنَا هُدَاةً مُهْتَدِيْنَ» [۹۳].

ترجمه: «بار الها! به علم غیبت و قدرتت بر آفرینش، تا زمانى مرا زنده نگهدار که زندگى برایم خوب باشد، و مرا بمیران زمانى که مردنم را به نفعم مى‌دانى. الهى! من خشوع و ترس از تو را در نهان و آشکار مى‌طلبم. [گفتن] کلمه‌ى حق را در شادى و غضب از تو مى‌خواهم. میانه روى را در ثروت و فقر مسألت مى‌نمایم. نعمتى را که نابود نشود، و نور چشمى را که قطع نگردد، و رضا را بعد از قضا، و راحتى زندگى بعد از مرگ، و لذّت نگاه به چهره‌ات و شوق به ملاقاتت را درخواست مى‌کنم. بدون اینکه گرفتار مصیبتى سخت، یا فتنه‌اى گمراه کننده شوم. پروردگارا! ما را با زیبایى ایمان، زینت بخش و ما را در زمره‌ى هدایت دهندگان و هدایت یافتگان قرار ده».

معنی کلمات حدیث:

الْقَصْدَ: اعتدال، میانه روی

لاَ يَنْفَدُ: تمام نمی‌شود به پایان نمی‌رسد.

بَرْدَ الْعَيْشِ: رفاه، آسایش.

ضَرَّاءَ مُضِرَّةٍ: کارهای آسیب دهنده.

فِتْنَةٍ مُضِلَّةٍ: آزمایش لغزاننده از راه راست.

رهنمود حدیث:

روزی عمار بن یاسر پیشنماز مردم شد و نماز را با اختصار به پایان رسانید. برخی گفتند: نماز را خیلی کوتاه خواندی؟ گفت: من دعاهایی خواندم که از رسول اکرمص شنیده بودم سپس دعای جامع فوق را خواند. این حدیث بیانگر آن است که الله از شیدن دعا و ستایش بنده خسته نمی‌شود مگر اینکه بنده خسته شود.

فوائد حدیث:

۱- گذشتگان نیک چقدر شیفته‌ی اعتدال و آرامش در نماز بودند.

۲- از الله با توسل به نام‌ها و صفاتش، باید درخواست کرد.

۳- اثبات ملاقات و دیدن الله متعال در قیامت.

۴- مؤمن از الله زندگی و عمر به‌خاطر بندگی بیشتر می‌خواهد.

۵- جواز دعا خواستن برای رسیدن مرگ هنگامی که امکان وقوع در فتنه وجود داشته باشد.

۶۳- «اَللهم إِنِّيْ أَسْأَلُكَ يَا اللهُ بِأَنَّكَ الْوَاحِدُ الأَحَدُ الصَّمَدُ الَّذِيْ لَـمْ يَلِدْ وَلَـمْ يُوْلَدْ وَلَـمْ يَكُنْ لَهُ كُفْوًا أَحَدٌ، أَنْ تَغْفِرَ لِيْ ذُنُوْبِيْ إِنَّكَ أَنْتَ الْغَفُوْرُ الرَّحِيْمُ» [۹۴].

«بارالها! من با توسّل به اینکه تو یگانه‌اى و شریکى ندارى و بى‌نیاز هستى، نه زاده‌اى و نه زاده شده‌اى و هیچ همتایى برای خود ندارى، از تو مسألت مى‌نمایم که گناهانم را بیامرزى، همانا که تو آمرزگار و مهربان هستى».

معنی کلمات حدیث:

الصَّمَدُ: سروری که در مشکلات و نیازها به او پناه برده می‌شود.

كُفْوًا: نظیر، همتا و شریک.

رهنمود حدیث:

از آنجا که رسول اکرم ص همواره اقوال و رفتار اصحاب و اطرافیان خود را کنترل می‌نمود روزی وارد مسجد شد. متوجه مردی گردید که در پایان نماز پس از خواندن تشهد و قبل از سلام دعای فوق را خواند. رسول اکرم ص به ایشان تا سه بار این مژده را داد که الله متعال گناهانش را آمرزیده است. گرچه این جریان به همان فرد اختصاص دارد ولی امید می‌رود هر مسلمانی مخلصانه این دعا را بخواند مشمول این نوید گردد.

فوائد حدیث:

۱- استحباب توسل به این صفات الله متعال و تشویق به آن: احد (یگانه) صمد (تکیه‌گاه) «لَـمْ يَلِدْ وَ لَـمْ يُوْلَدْ» «نه کسی از او و نه او از کسی متولد شده» و نه همتا و نذیری دارد.

۲- ابطال دعای غیر الله به دلیل اینکه فقط او در ذات و صفاتش یگانه است و فقط او را باید خواند.

۶۴- «اَللهم إِنِّيْ أَسْأَلُكَ بِأَنَّ لَكَ الْـحَمْدُ لاَ إِلَهَ إِلاَّ أَنْتَ وَحْدَكَ لاَ شَرِيْكَ لَكَ، الْـمَنَّانُ، يَا بَدِيْعَ السَّمَوَاتِ وَالأَرْضِ يَا ذَا الْـجَلاَلِ وَالإِكْرَامِ، يَا حَيُّ يَا قَيُّوْمُ، إِنِّيْ أَسْأَلُكَ الْـجَنَّةَ وَأَعُوْذُ بِكَ مِنَ النَّارِ» [۹۵].

«پروردگارا! من فقط از تو مى‌خواهم؛ چرا که حمد فقط از آنِ توست، هیچ معبود بحقی جز تو وجود ندارد، و یکتایى و شریک ندارى یا منّان! اى بوجود آورنده‌ى آسمان‌ها و زمین! اى صاحب عظمت و بزرگى! اى زنده‌ى پایدار! من بهشت را از تو خواهانم، و از آتش به تو پناه مى‌برم».

فوائد حدیث:

۱- بیان این مطلب که سنت‌های رسول الله دارای انواع فعلی، قولی و تقریری (سکوت و تایید) هستند.

۲- صحابه اهمیت دعا را می‌دانستند و شیفته‌ی آن بودند.

۳- اسم اعظم الله، «یا حی و یا قیوم» است البته در احادیث صحیح دیگری نام‌های دیگری تحت عنوان اسم اعظم بیان شده‌اند و احتمال بیشتر این است که همان کلمه‌ی: «الله» اسم اعظم پروردگار عالم باشد.

۶۵- «اَللهم إِنّيْ أَسْأَلُكَ بِأَنِّيْ أَشْهَدُ أَنَّكَ أَنْتَ اللهُ لاَ إِلَهَ إِلاَّ أَنْتَ، الأَحَدُ الصَّمَدُ الَّذِيْ لَمْ يَلِدْ وَلَمْ يُوْلَدْ وَلَمْ يَكُنْ لَهُ كُفْوًا أَحَدٌ» [۹۶].

«پروردگارا! من تنها از تو [احتیاجاتم را] مى‌خواهم، چرا که شهادت مى‌دهم که تو الله هستى، و هیچ معبود بحقی جز تو وجود ندارد، تو آن یکتا و بى نیازى هستى که نه زاده و نه زائیده شده است، و همتایى ندارد».

معنی کلمات حدیث:

أَشْهَدُ: اعتراف می‌کنم و باور دارم.

رهنمود حدیث:

در جریان این دعا نیز بیان شده که رسول گرامی اسلام دعای فوق را از زبان یکی از یارانش در پایان نماز و قبل از سلام شنید و فرمود: او الله را با اسم اعظمش خواند....که این خود بیانگر اهمیت این دعا و دعا‌های مشابهی است که در آن از الله، نفی زاد و ولد شده است بر خلاف عقیده‌ی یهود و نصارا که می‌گویند: عزیر و مسیح فرزندان خدا هستند و نفی کفو و شبیه و شریک از الله ردی است بر عقاید کسانی که الله را شبیه مخلوقاتش می‌دانند و اما اثبات صفاتی که در قرآن و سنت برای الله بیان شده است با رعایت این قاعده واصل قرآنی که می‌فرماید: ﴿لَيۡسَ كَمِثۡلِهِۦ شَيۡءٞ﴾[الشورى: ۱۱]. «هیچ چیزی شبیه او نیست» اشکالی ندارد و تشبیه و تجسیم نامیده نمی‌شود.

فوائد حدیث:

۱- استحباب دعا با توسل به نام‌ها و صفات الله چنانکه خود فرموده است. ﴿وَلِلَّهِ ٱلۡأَسۡمَآءُ ٱلۡحُسۡنَىٰ فَٱدۡعُوهُ بِهَا﴾[الأعراف: ۱۸۰]. «الله دارای نام‌های نیکی است او را بدانها بخوانید».

۲- توسل به حق یا حرمت فلان پیامبر یا ولی، توسل ناجایز و بدعت‌آمیزی است که باید از آن پرهیز نمود.

[۸۵] بخارى (۲/۱۰۲) ومسلم (۱/۴۱۲) ولفظ حدیث از مسلم است. [۸۶] بخارى (۱/۲۰۲) و مسلم (۱/۴۱۲). [۸۷] بخارى (۸/۱۶۸) و مسلم (۴/۲۰۷۸). [۸۸] مسلم (۱/۵۳۴). [۸۹] ابوداود (۲/۸۶) و نسائی (۳/۵۳) و ألبانى در صحیح ابوداود (۱/۲۸۴) آنرا صحیح دانسته است. [۹۰] بخارى مع الفتح (۶/۳۵). [۹۱] شرح حصن المسلم مجدی ابن عبدالوهاب احمد. [۹۲] ابوداود، ونگا: صحیح ابن ماجه (۲/۳۲۸). [۹۳] نسائی (۴/۵۴،۵۵) و أحمد (۴/۳۶۴) و ألبانى در صحیح نسائی (۱/۲۸۱) آنرا صحیح مى‌داند. [۹۴] نسائی با این لفظ (۳/۵۲) وأحمد (۴/۳۳۸) و ألبانى در صحیح نسائی (۱/۲۸۰) آنرا صحیح دانسته است. [۹۵] اهل سنن و نگا: صحیح ابن ماجه (۲/۳۲۹). [۹۶] أبوداود (۲/۶۲) وترمذى (۵/۵۱۵) وابن ماجه (۲/۱۲۶۷) وأحمد (۵/۳۶۰) و نگا: صحیح ابن ماجه (۲/۳۲۹) و صحیح ترمذى (۳/۱۶۳).