(۲۸) اذکار قبل از خواب

۹۹- رسول اکرم صهنگام خوابیدن، دو دستش را همانند دعا کنار هم قرار می‌داد و سوره‌هاى زیر را می‌خواند و در آن می‌دمید، سپس دو دستش را تا جایى که مى‌رسید به بدنش می‌مالید، و این کار را از سر و صورت و قسمت جلوى بدن آغاز می‌نموى و آن‌را سه بار تکرار می‌نمود.

بِسۡمِ ٱللَّهِ ٱلرَّحۡمَٰنِ ٱلرَّحِيمِ﴿قُلۡ هُوَ ٱللَّهُ أَحَدٌ١ ٱللَّهُ ٱلصَّمَدُ٢ لَمۡ يَلِدۡ وَلَمۡ يُولَدۡ٣ وَلَمۡ يَكُن لَّهُۥ كُفُوًا أَحَدُۢ٤﴾[الإخلاص: ۱-۴].

بِسۡمِ ٱللَّهِ ٱلرَّحۡمَٰنِ ٱلرَّحِيمِ﴿قُلۡ أَعُوذُ بِرَبِّ ٱلۡفَلَقِ١ مِن شَرِّ مَا خَلَقَ٢ وَمِن شَرِّ غَاسِقٍ إِذَا وَقَبَ٣ وَمِن شَرِّ ٱلنَّفَّٰثَٰتِ فِي ٱلۡعُقَدِ٤ وَمِن شَرِّ حَاسِدٍ إِذَا حَسَدَ٥﴾[الفلق: ۱-۵].

بِسۡمِ ٱللَّهِ ٱلرَّحۡمَٰنِ ٱلرَّحِيمِ ﴿قُلۡ أَعُوذُ بِرَبِّ ٱلنَّاسِ١ مَلِكِ ٱلنَّاسِ٢ إِلَٰهِ ٱلنَّاسِ٣ مِن شَرِّ ٱلۡوَسۡوَاسِ ٱلۡخَنَّاسِ٤ ٱلَّذِي يُوَسۡوِسُ فِي صُدُورِ ٱلنَّاسِ٥ مِنَ ٱلۡجِنَّةِ وَٱلنَّاسِ٦﴾[الناس: ۱-۶].

توجه: ترجمه‌ى آیات در قسمت ۷۰ بیان شد.

کلمات حدیث: نگا شماره ۷۰.

رهنمود حدیث:

بدون تردید روز رسول اکرم ص با اقرار به توحید و یگانگی الله آغاز می‌شد چنانکه در روایت بخاری آمده که وقتی رسول اکرم ص از خواب بیدار می‌شد می‌فرمود: «الحمدلله الذی أحیانا بعد ما أماتنا وإلیه النشور». «ستایش مر خدایی را که ما را بعد از آنکه میرانده بود زنده کرد و بازگشت نیز به سوی او است».

همچنین در طول روز مردم را به‌سوی یگانگی الله فرا می‌خواند پس بی‌جهت نبود که پایان روزش نیز با بیان یگانگی الله باشد چنان که خواندن سوره‌های اخلاص، فلق و ناس سه بار و با کیفیتی که بیان گردید معمول همیشگی ایشان بود.

این سه سوره شامل مفاهیم عظیمی همچون اخلاص قولی و عملی در پیشگاه رب العالمین هستند. همچنین رسول اکرم صهرگاه دچار بیماری یا سردرد می‌شد این سه سوره را به‌خاطر فواید و خیر و برکتی که در آنها وجود دارد می‌خواند.

فوائد حدیث:

۱- دعوت و فراخواندن به یگانگی الله کلید هر خیر و دوری از هر شری است.

۲- جادو، چشم زخم و حسد بدون اراده الله نه واقع می‌شود و نه رفع می‌گردد.

۳- همه مخلوقات تحت مالکیت الله و پرورش او به سر می‌برند.

﴿ٱللَّهُ لَآ إِلَٰهَ إِلَّا هُوَ ٱلۡحَيُّ ٱلۡقَيُّومُۚ لَا تَأۡخُذُهُۥ سِنَةٞ وَلَا نَوۡمٞۚ لَّهُۥ مَا فِي ٱلسَّمَٰوَٰتِ وَمَا فِي ٱلۡأَرۡضِۗ مَن ذَا ٱلَّذِي يَشۡفَعُ عِندَهُۥٓ إِلَّا بِإِذۡنِهِۦۚ يَعۡلَمُ مَا بَيۡنَ أَيۡدِيهِمۡ وَمَا خَلۡفَهُمۡۖ وَلَا يُحِيطُونَ بِشَيۡءٖ مِّنۡ عِلۡمِهِۦٓ إِلَّا بِمَا شَآءَۚ وَسِعَ كُرۡسِيُّهُ ٱلسَّمَٰوَٰتِ وَٱلۡأَرۡضَۖ وَلَا يَ‍ُٔودُهُۥ حِفۡظُهُمَاۚ وَهُوَ ٱلۡعَلِيُّ ٱلۡعَظِيمُ٢٥٥﴾[البقرة: ۲۵۵]. «خداست که معبودى جز او نیست؛ زنده و برپادارنده است؛ نه خوابى سبک او را فرو مى‌گیرد و نه خوابى گران؛ آنچه در آسمانها و آنچه در زمین است، از آنِ اوست. کیست آن کس که جز به اذن او در پیشگاهش شفاعت کند؟ آنچه در پیش روى آنان و آنچه در پشت سرشان است مى‌داند. و به چیزى از علم او، جز به آنچه بخواهد، احاطه نمى‌یابند. کرسى او آسمانها و زمین را در بر گرفته، و نگهدارى آنها بر او دشوار نیست، و اوست والاى بزرگ».

هرکس این آیه را در بسترش بخواند، محافظى از طرف الله متعال برایش گماشته مى‌شود و شیطان تا صبح به او نزدیک نمى‌شود. [بخارى مع الفتح ۴/۴۸۷].

ترجمه‌ى آیه در قسمت ۷۱ بیان شد.

معنی کلمات حدیث: نگا شماره ۷۱.

رهنمود حدیث:

این حدیث بیان‌گر مشروعیت خواندن این آیه قبل از خواب می‌باشد. و درباره‌ی آن اتفاقی بیان شده که ذکرش خالی از لطف نیست. ابوهریره که از طرف رسول الله نگهبانی اموال زکات را بعهده داشت می‌گوید: فردی شب هنگام می‌آمد و به اموال بیت المال دست‌برد می‌زد. من او را دستگیر کردم و پس از این‌که تعهد می‌داد که دوباره تکرار نکند آزادش نمودم و این کار تا سه شب تکرار شد. شب سوم به ابوهریره گفت: مرا آزاد کن و اگر می‌خواهی از شر من خلاص شوی هنگام خواب آیة الکرسی را بخوان. ابوهریره او را رها کرد و صبح هنگام جریان را برای رسول اکرم ص بیان نمود. ایشان فرمود: او شیطان است راست گفته گر چه بسیار دروغگو است.

فوائد حدیث:

آیه فوق، شامل پنج نام و بیست و شش صفت الله متعال می‌باشد. در این باره به فتح الباری مراجعه شود.

یکی از صفات الله متعال در این آیه «علی» است که بیان‌گر علو و برتری الله بر بندگانش می‌باشد بر خلاف عقیده کسانی که می‌گویند الله (با ذات) همه‌جا است.

۳- خواندن این آیه با فهم و تدبر باعث حفاظت بنده از شر شیطان خواهد بود.

۱۰۱- ﴿ءَامَنَ ٱلرَّسُولُ بِمَآ أُنزِلَ إِلَيۡهِ مِن رَّبِّهِۦ وَٱلۡمُؤۡمِنُونَۚ كُلٌّ ءَامَنَ بِٱللَّهِ وَمَلَٰٓئِكَتِهِۦ وَكُتُبِهِۦ وَرُسُلِهِۦ لَا نُفَرِّقُ بَيۡنَ أَحَدٖ مِّن رُّسُلِهِۦۚ وَقَالُواْ سَمِعۡنَا وَأَطَعۡنَاۖ غُفۡرَانَكَ رَبَّنَا وَإِلَيۡكَ ٱلۡمَصِيرُ٢٨٥ لَا يُكَلِّفُ ٱللَّهُ نَفۡسًا إِلَّا وُسۡعَهَاۚ لَهَا مَا كَسَبَتۡ وَعَلَيۡهَا مَا ٱكۡتَسَبَتۡۗ رَبَّنَا لَا تُؤَاخِذۡنَآ إِن نَّسِينَآ أَوۡ أَخۡطَأۡنَاۚ رَبَّنَا وَلَا تَحۡمِلۡ عَلَيۡنَآ إِصۡرٗا كَمَا حَمَلۡتَهُۥ عَلَى ٱلَّذِينَ مِن قَبۡلِنَاۚ رَبَّنَا وَلَا تُحَمِّلۡنَا مَا لَا طَاقَةَ لَنَا بِهِۦۖ وَٱعۡفُ عَنَّا وَٱغۡفِرۡ لَنَا وَٱرۡحَمۡنَآۚ أَنتَ مَوۡلَىٰنَا فَٱنصُرۡنَا عَلَى ٱلۡقَوۡمِ ٱلۡكَٰفِرِينَ٢٨٦﴾[البقرة: ۲۸۵-۲۸۶]. «پیامبر [خدا] بدانچه از جانب پروردگارش بر او نازل شده است ایمان آورده است، و مؤمنان همگى به خدا و فرشتگان و کتابها و فرستادگانش ایمان آورده‌اند [و گفتند:] «میان هیچ یک از فرستادگانش فرق نمى‌گذاریم» و گفتند: «شنیدیم و گردن نهادیم، پروردگارا، آمرزش تو را [خواستاریم‌] و فرجام به سوى تو است» خداوند هیچ کس را جز به قدر توانایى‌اش تکلیف نمى‌کند. آنچه [از خوبى‌] به دست آورده به سود او، و آنچه [از بدى‌] به دست آورده به زیان اوست. پروردگارا، اگر فراموش کردیم یا به خطا رفتیم بر ما مگیر، پروردگارا، هیچ بار گرانى بر [دوش‌] ما مگذار؛ همچنانکه بر [دوش‌] کسانى که پیش از ما بودند نهادى. پروردگارا، و آنچه تاب آن نداریم بر ما تحمیل مکن؛ و از ما درگذر؛ و ما را ببخشاى و بر ما رحمت آور؛ سرور ما تویى؛ پس ما را بر گروه کافران پیروز کن».

هر کس این دو آیه را در شب قرائت نماید، او را کفایت مى‌کنند. [بخارى مع الفتح ۹/ ۹۴ و مسلم ۱/ ۵۵۴، و هر دو آیه در سوره بقره: ۲۸۵ ـ۲۸۶ مى‌باشد].

معنی کلمات حدیث:

۱- سَمِعۡنَا: این جا مراد از شنیدن، فهم و پیروی است.

۲- وَسِعَ: توان.

۳- كَسَبَتۡ: خیری که کسب کرده.

۴- ٱكۡتَسَبَتۡ: شری که مرتکب شده.

۵- إِصۡرٗا: تکالیف طاقت فرسا.

۶- ٱلَّذِينَ مِن قَبۡلِنَا: یهود و نصارا.

رهنمود حدیث:

در این حدیث رسول اکرم ص به ما یاد داده که هر کس دو آیه‌ی آخر سوره بقره را شب هنگام بخواند برای او کافی خواهد بود. بعضی گفته اند هدف از کافی بودن یعنی از خواندن نماز شب او را بی‌نیاز می‌سازند. و بعضی گفته اند هدف این است که از نظر اعتقادی همین دو آیه برای او کافی است چرا که شامل امور ایمان و اعمال می‌باشند، مطلب دوم اینکه که پیشینیان و اصحاب، از نظر ظاهر و باطن تسلیم اوامر الهی و پیامبرش بودند. چرا که وقتی آیه قبلی نازل شد آنها شدیدا ترسیدند به‌خاطر این که از برخی وسوسه‌ها و خیالات ناخواسته در امان نبودند. آنگاه ارحم الراحمین به آنها تخفیف داد و این دو آیه را نازل نمود.

فوائد حدیث:

۱- خواندن آیات آخر سوره بقره که گنجی از گنج‌های بهشت می‌باشند دارای فضیلت زیادی است.

۲- ایمان به سایر پیامبران قبلی چه نامی از آنها به میان آمده چه نیامده باشد.

۳- ایمان به کتاب‌های قبلی به‌شرطی که دست نخورده باشند لازم است البته باید بدانیم که اسلام ناسخ ادیان قبلی و بهترین جایگزین آنها است.

۴- این امت جایگاه ویژه‌ای نزد الله متعال دارد.

۱۰۲- اگر یکى از شما از بسترش برخاست و دوباره به آن برگشت، جایش را جاروب کند؛ زیرا او نمى‌داند که پس از رفتنش چه چیزى بر سر بسترش آمده است و این دعا را بخواند: «بِاسْمِكَ رَبِّيْ وَضَعْتُ جَنْبِيْ، وَبِكَ أَرْفَعُهُ، فَإِنْ أَمْسَكْتَ نَفْسِيْ فَارْحَمْهَا، وَإِنْ أَرْسَلْتَهَا فَاحْفَظْهَا بِمَا تَحْفَظُ بِهِ عِبَادَكَ الصَّالِـحِيْنَ» [۱۳۸].

«پروردگارا! به نام تو پهلوى خود را بر زمین نهادم، و به کمک تو آن‌را از زمین، بلند مى‌کنم، اگر در حالت خواب روح مرا قبض کردى، آن را ببخشاى، و اگر دوباره به او اجازه‌ى زندگى دادى، از آن محافظت فرما، همچنان که از بندگان نیکت محافظت می‌کنى».

معنی کلمات حدیث:

داخل إزاره: قسمت داخلی ازار

أَمْسَكْتَ: نگهداشتی، میراندی

أَرْسَلْتَ: رها نمودی، به زندگی باز گرداندی.

رهنمود حدیث:

مستحب است انسان قبل از خوابیدن رختخوابش را کنترل نماید و گوشه‌ی ازار و یا ابزار دیگری بر آن بکشد چرا که ممکن است حشره موذی و یا سوزن و چیز دیگری باشد که با چشم دیده نشود و باعث زیان جبران ناپذیر گردد. خود این عمل به‌خاطر پیروی از رسول الله خالی از اجر و پاداش نیست. همچنین خواندن ورد فوق قبل از خواب به گوینده‌ی خود نوعی دلگرمی، طمأنینه و آرامش می‌بخشد.

فوائد حدیث:

۱- دعوت به استفاده از اسباب مباح جهت حفاظت خویش ضمن ایمان به این که هر کاری به اراده و قدرت الله متعال اتفاق خواهد افتاد.

۲- استفاده از اسباب مشروع، با توکل بر الله متعال در تضاد نیست.

۳- ابراز نیازمندی در برابر الله متعال در هر زمان و مکان لازم و ضروری است.

۱۰۳- «اَللهم إِنَّكَ خَلَقْتَ نَفْسِيْ وَأَنْتَ تَوَفَّاهَا، لَكَ مَمَاتُهَا وَمَحْيَاهَا، إِنْ أَحْيَيْتَهَا فَاحْفَظْهَا، وَإِنْ أَمَتَّهَا فَاغْفِرْ لَهَا، اَللهم إِنِّيْ أَسْأَلُكَ الْعَافِيَةَ» [۱۳۹].

«بـارالها! تو جـان مـرا آفـریدى، و تـو آن را دوبـاره پـس مى‌گیرى، مرگ و زندگى‌اش بدست تو است. الهى! اگر زنده‌اش نگهداشتى، از او محافظت کن، و اگر آن را میراندى، پس مورد آمرزش قرار ده. الهى! من از تو عافیت مى‌خواهم».

معنی کلمات حدیث:

الْعَافِيَةَ: سلامت دین و دنیا.

رهنمود حدیث:

این حدیث بیان‌گر آن است که ولی نعمت واقعی فقط الله متعال است. او از نیستی بوجود آورد و همه کارهای ریز و درشت فقط در دست او است و بازگشت و پایان نیز نزد او است. بنابراین شایسته است که انسان مسلمان این ورد را برای ابراز سپاس از حق تعالی، قبل از خواب بر زبان بیاورد.

فوائد حدیث:

۱- اذعان به این مطلب که مرگ و زندگی فقط در دست الله متعال است.

۲- استمرار دعا جزو بزرگترین اسباب موفقیت و عافیت است.

۱۰۴- زمانى که رسول الله ص مى‌خواست بخوابد، دست راستش را زیر گونه‌ی راستش قرار مى‌داد و این دعا را سه بار مى‌خواند:

«اَللهم قِنِيْ عَذَابَكَ يَوْمَ تَبْعَثُ عِبَادَك» [۱۴۰].

«الهى! روزى که بندگانت را حشر مى‌کنى، مرا از عذابت نجادت ده».

معنی کلمات حدیث:

قِنِيْ: نجاتم ده.

تَبْعَثُ: بر می‌انگیزی، دوباره زنده می‌کنی.

رهنمود حدیث:

این دعا انسان مسلمان را به یاد آخرت و صحنه‌های هولناک آن می‌اندازد. تا باشد که انسان قبل از خواب توجه کند و اگر ظلم و ستمی نسبت به کسی روا داشته حلالی بطلبد زیرا ممکن است این خواب آخرش باشد.

فوائد حدیث:

۱- تشویق به ترسیدن از عذاب الله متعال تا شاید انگیزه‌ای برای توبه کردن باشد.

۲- ایمان به زنده شدن پس از مرگ و حساب و کتاب و پاداش، جزو مهمترین مسایل عقیدتی انسان مسلمان به حساب می‌آیند.

۱۰۵- «بِاسْمِكَ اَللهم أَمُوْتُ وَأَحْيَا» [۱۴۱].

«بار الها! با نـام تـو مى‌میرم [مى خوابم] و با نـام تـو زنده مى‌شوم [بیدار مى‌شوم]».

معنی کلمات حدیث:

بِاسْمِكَ: به یاد نامت

رهنمود حدیث:

این ورد بیان‌گر استمرار ذکر الله متعال در هر حال می‌باشد که ترک آن، باعث غفلت و نهایتاً قساوت قلبی می‌شود.

فوائد حدیث:

۱- دائما به فکر مرگ بودن انسان را در راه بندگی الله کمک می‌کند.

۱۰۶- «سُبْحَانَ اللهِ [۳۳] وَالْـحَمْدُ لِلَّهِ [۳۳] وَاللهُ أَكْبَرُ [۳۴]» [۱۴۲].

رهنمود حدیث:

فاطمه لخدمت پدر بزرگوار خویش رسید و ابراز داشت که دست‌هایش در اثر آرد کردن گندم با آسیاب دستی و همچنین بازوهای همسرش علی در اثر آب کشیدن از چاه آسیب دیده است و اطلاع پیدا کرده بودند که نزد رسول اکرم ص اسیرانی آورده اند بنابراین از ایشان خادمی طلب نمود؟ رسول اکرم ص فرمود که این‌ها را برای هزینه‌های اهل صفه که جزو مهاجرین فقیر بودند خواهد فروخت و به آنها (علی و فاطمه) وردی آموزش داد که هنگام خواب بخوانند و خاطر نشان ساخت که نفعش به مراتب از نفع خادم برای آنها بیشتر است. علی هیچ‌گاه قبل از خواب این ورد را ترک ننمود حتی شبی که در میدان صفین مشغول نبرد بود آن‌را از یاد نبرد.

فوائد حدیث:

۱- وضعیت معیشتی‌ای که اصحاب پیامبر عموماً و به‌ویژه نزدیک‌ترین خویشاوندان ایشان داشتند به خوبی نمایان است که با آن دست و پنجه نرم می‌کردند.

۲- اشاره به این نکته است که هر کس هنگام خواب بر این ورد پایبند باشد در کارها هر چند که دشوار باشند یاری داده خواهد شد.

۳- میزان شفقت رسول اکرم ص نسبت به دختر و دامادش.

۴- اشاره به این که دنیا زودگذر است و باید به آنچه نزد الله تعالی وجود دارد چشم دوخت.

۱۰۷- «اَللهم رَبَّ السَّمَوَاتِ السَّبْعِ وَرَبَّ الْعَرْشِ الْعَظِيْمِ، رَبَّنَا وَرَبَّ كُلِّ شَيْءٍ، فَالِقَ الْـحَبِّ وَالنَّوَى، وَمُنْزِلَ التَّوْرَاةِ وَاْلإِنْجِيْلِ وَالْفُرْقَانِ، أَعُوْذُ بِكَ مِنْ شَرِّ كُلِّ شَيْءٍ أَنْتَ آخِذٌ بِنَاصِيَتِهِ. اَللهم أَنْتَ اْلأَوَّلُ فَلَيْسَ قَبْلَكَ شَيْءٌ، وَأَنْتَ الآخِرُ فَلَيْسَ بَعْدَكَ شَيْءٌ، وَأَنْتَ الظَّاهِرُ فَلَيْسَ فَوْقَكَ شَيْءٌ، وَأَنْتَ الْبَاطِنُ فَلَيْسَ دُوْنَكَ شَيْءٌ، اِقْضِ عَنَّا الدَّيْنَ وَأَغْنِنَا مِنَ الْفَقْرِ» [صحیح مسلم ۴/۲۰۸۴].

ترجمه: «الهى! پروردگار آسمان‌ها و زمین، و پروردگار عرش بزرگ، پروردگار ما و همه‌ى چیز، شکافنده‌ى دانه و هسته، و فرود آورنده‌ى تـورات و انجـیل و فـرقان، از شرّ هـر آنچـه که پیشانى‌اش در دست تو است به تو پناه مى‌برم. الهى! توئى اول، قبل از تو چیزى نیست. و توئى آخر، بعد از تو چیزى نیست. تو آشکارى، و هیچ چیز آشکارتر از تو نیست. تو پنهانى، و هیچ چیز پنهان‌تر از تو نیست. الهى! وام‌هاى ما را ادا کن، و ما را از تنگدستى به غنا و توانگرى برسان».

معنی کلمات حدیث:

﴿فَالِقُ ٱلۡحَبِّ وَٱلنَّوَىٰ﴾[الأنعام: ۹۵]. «شکافنده دانه و هسته».

الفرقان: قرآن

رهنمود حدیث:

این دعا جزو دعاهای جامع و فراگیر رسول الله است که مسائل مختلف عقیدتی را در بر دارد در آن به ربوبیت و مالکیت الهی پرداخته شده و این که او نازل کننده کتاب‌های آسمانی است و قطعا فرو فرستادن از بالا به پایین صورت می‌گیرد پس او از همه چیز بالاتر است. همچنین این مطلب خاطر نشان گردیده که الله متعال، اول و آخر و ظاهر و باطن است. اول است بدون ابتدا و آخر است بدون انتها همواره بوده و خواهد بود و هر چه بخواهد همان می‌شود. و در پایان از فقر و تنگدستی به الله متعال پناه برده شده است.

فوائد حدیث:

۱- استحباب خواندن این ذکر بعد از دراز کشیدن به سمت راست.

۲- اثبات این مطلب که علم و دانش الله متعال در برگیرنده‌ی هر ریز و در شت و ظاهر و باطنی است. و او دانای کل است.

۳- استحباب خواندن الله متعال با نام‌ها و صفات نیکش چنان‌که خود فرموده است:

﴿وَلِلَّهِ ٱلۡأَسۡمَآءُ ٱلۡحُسۡنَىٰ فَٱدۡعُوهُ بِهَ﴾[الأعراف: ۱۸۰]. «الله دارای نام‌های نیکی است او را بدانها بخوانید».

۱۰۸- «اَلْـحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِيْ أَطْعَمَنَا وَسَقَانَا، وَكَفَانَا، وَآوَانَا، فَكَمْ مِـمَّنْ لاَكَافِيَ لَهُ وَلاَ مُؤْوِيَ». [صحیح مسلم ۴/۲۰۸۵].

«تمام ستایش‌ها خدائى راست که ما را خورانید و نوشانید، و تمام امور را کفایت کرد و به ما جاى پناه داد، براستى که چقدر از مردم هستند که هیچ گونه مددکار و پناه دهنده‌اى ندارند».

معنی کلمات حدیث:

كَفَانَا: هزینه زندگی ما را تامین کرد.

آوَانَا: ما را پناه داد بر ما ترحم نمود.

رهنمود حدیث:

این دعا بیان‌گر سپاس از الله متعال در برابر نعمت‌های فراوان، ظاهری و باطنی‌اش می‌باشد و این که پی بردن به نعمت‌های الله وقتی بیشتر احساس می‌شود که در مورد دیگران که فاقد این نعمت‌ها بوده، از داشتن نان شب و سر پناه محروم هستند بیندیشیم.

فوائد حدیث:

۱- یکی از اسباب رضایت به قضا، نگریستن به حال و وضع کسانی است که از نظر مادی پایین‌تر از ما هستند و همچنین نگاه به کسانی که از نظر دیانت و تقوا بالاتر از ما هستند.

۲- مراد از کفایت در این جا یا فراهم نمودن راه هدایت به اسلام ویا توفیق شکر نعمت‌ها است.

۳- اعتراف به این که انسان بدون تمسک به الله متعال هیچ راه و چاره‌ای ندارد.

۱۰۹- «اَللهم عَالِـمَ الْغَيْبِ وَالشَّهَادَةِ فَاطِرَ السَّمَوَاتِ وَاْلأَرْضِ، رَبَّ كُلِّ شَيْءٍ وَمَلِيْكَهُ، أَشْهَدُ أَنْ لاَ إِلَهَ إِلاَّ أَنْتَ، أَعُوْذُ بِكَ مِنْ شَرِّ نَفْسِيْ، وَمِنْ شَرِّ الشَّيْطَانِ وَ شَرَكِهِ، وَأَنْ أَقْتَرِفَ عَلَى نَفْسِيْ سُوْءًا، أَوْ أَجُرَّهُ إِلَى مُسْلِمٍ» [۱۴۳]. [ترجمه آن در حدیث ۸۵/۱۱ بیان شد].

رهنمود حدیث:

این از دعاهایی است که در صبح و شام خوانده می‌شود چنان که وقتی ابوبکر صدیق از رسول اکرم ص خواست به او دعایی بیاموزد که در صبح و شام بخواند رسول اکرم ص همین دعا را به ایشان آموزش داد.

۱۱۰- «رسول اکرم صتا سورۀ ﴿الٓمٓ* تَنزِيلُ﴾[یعنی سورۀ سجده] و سورۀ﴿تَبَٰرَكَ ٱلَّذِي بِيَدِهِ ٱلۡمُلۡكُ﴾[یعنی سورۀ ملک] را نمی‌خواند، نمی‌خوابید» [۱۴۴].

معنی کلمات حدیث:

﴿الٓمٓ* تَنزِيلُ﴾: یعنی سوره سجده.

رهنمود حدیث:

خواندن سوره‌های مخصوصی هنگام خواب مستحب است از جمله خواندن سوره سجده و ملک؛ در مورد خواندن سوره ملک در هنگام شب روایات صحیح و ضعیفی وجود دارد علاوه بر آن رسول اکرم صقبل از خواب، سوره‌های فلق، ناس و الکافرون، زمر و اسراء را می‌خواند و همچنین روایت است که تا وقتی سوره‌هایی را که با کلمه «سبح» شروع می‌شوند نمی‌خواند، نمی‌خوابید و می‌فرمود در آنها آیه‌ای وجود دارد که از هزار آیه بهتر است. این‌ها علاوه بر اذکار و اورادی است که قبل از خواب می‌خواند.

فوائد حدیث:

۱- زندگی واقعی، زندگی در سایه عبادت الله متعال است.

۲- جواز اکتفا بر بعضی اذکار گرچه خواندن همه بهتر است.

۳- سنت رسول اکرم صبه گونه‌ای است که در برگیرنده‌ی ابعاد مختلف زندگی شبانه روزی انسان مسلمان می‌شود.

۱۱۱- «اَللهم أَسْلَمْتُ نَفْسِيْ إِلَيْكَ، وَفَوَّضْتُ أَمْرِيْ إِلَيْكَ، وَوَجَّهْتُ وَجْهِيْ إِلَيْكَ، وَأَلْـجَأْتُ ظَهْرِيْ إِلَيْكَ، رَغْبَةً وَرَهْبَةً إِلَيْكَ لاَ مَلْجَأَ وَلاَ مَنْجَا مِنْكَ إِلاَّ إِلَيْكَ، آمَنْتُ بِكِتَابِكَ الَّذِيْ أَنْزَلْتَ وَبِنَبِيِّكَ الَّذِيْ أَرْسَلْتَ» [۱۴۵].

ترجمه: «بار الها! جانم را به تو سپردم، و کار خود را به تو تفویض نمودم، و چهره‌ام را به‌سوى تو گرداندم، و به تو اتّکا کردم، در حالى که به نعمت‌هاى تو امیدوارم و از عذابت بیمناکم، به جز تو پناهگاهى و جاى نجاتى ندارم. الهى! به کتابى که تو نازل فرمودى، و پیامبرى که تو مبعوث کردى، ایمان آوردم».

معنی کلمات حدیث:

أَسْلَمْتُ نَفْسِيْ: خودم را در همه کارها تسلیم تو کردم.

وَجَّهْتُ وَجْهِيْ: چهره ام به سمت تو گرداندم و هدفم فقط تویی.

رَغْبَةً وَرَهْبَةً: به امید نعمت‌هایت و ترس از عذابت.

لاَ مَلْجَأَ وَلاَ مَنْجَا: هیچ پناهگاه و راه نجاتی جز خودت نیست.

رهنمود حدیث:

در این حدیث توصیه مفیدی از طرف رسول اکرم صبرای امتش هست روای می‌گوید: رسول اکرم صفرمود: هر گاه می‌خواهی بخوابی، وضوی کامل بگیر، آنگاه به پهلوی راست بخواب و این دعا را بخوان. باید دانست که خوابیدن با وضو فوائد زیادی دارد از جمله این که انسان اگر در خواب بمیرد با طهارت جسم مرده و قلبش نیز از پاکیزگی برخوردار است همچنین با طهارت خوابیدن در دیدن خواب‌های نیک موثر است.

اما خوابیدن به پهلوی راست نیز فوائدی دارد از جمله این که بیدار شدن از خواب راحت‌تر انجام می‌گیرد و از نظر پزشکی نیز به اثبات رسیده که این نوع خوابیدن برای جسم مفیدتر است.

همچنین انسان در این دعا، همه کارهایش را به الله متعال می‌سپارد و به او پناه می‌برد.

مساله دیگری که در این حدیث جلب توجه می‌کند این که راوی حدیث، براء بن عازب به‌جای کلمه «نبیک» گفت: رسولک، آنگاه رسول اکرم ص سخن او را تصحیح نمود و فرمود: بگو «وبنبیک» در حالی که نبی و رسول از نظر معنی تفاوت زیادی ندارند ولی مهم پیروی از رسول اکرم ص است چرا که ایشان کلمه «نبیک» را فرموده بود. نتیجه می‌گیریم که عبادت و به ویژه اذکار توقیفی اند و باید صد درصد از آنچه رسول اکرم ص فرموده است تبعیت نمود.

[در این حدیث سه سنت مستحب بیان گردیده است: یکی وضو گرفتن هنگام خواب دوم: خوابیدن به پهلوی راست و سوم: به یاد الله متعال بودن با ورد زبان و در پایان حدیث فرمود: اگر بر این حالت بمیری بر فطرت سلیم (یعنی اسلام) مرده‌ای] [۱۴۶].

فوائد حدیث:

۱- مستحب است که این ورد تا قبل از خواب به تاخیر انداخته شود و آخرین ورد باشد.

۲- بیان این که گوینده این ورد بر فطرت سلیم یعنی دین اسلام قرار دارد.

۳- بهتر است کسانی که عادت به خوابیدن بر پهلوی چپ یا بر شکم دارند خود را عادت دهند که به پهلوی راست بخوابند.

۴- وجوب خواندن اذکار با رعایت کلماتی که از رسول اکرم ص به اثبات رسیده است.

[۱۳۸] بخارى (۱۱/۱۲۶) و مسلم (۴/۲۰۸۴). [۱۳۹] مسلم (۴/۲۰۸۳) و أحمد (۲/۷۹) با همان لفظ آورده است. [۱۴۰] ابوداود (۴/۳۱۱) با همان لفظ، و نگا: صحیح ترمذى (۳/۱۴۳). [۱۴۱] بخارى مع الفتح (۱۱/۱۱۳) و مسلم (۴/۲۰۸۳). [۱۴۲] هر کس این تسبیحات را هنگام خوابیدن بخواند، از داشتن خادمى براى او بهتر است. [و در رفع خستگى و کسالت به او کمک مى‌کند]. بخارى مع الفتح (۷/۷۱) و مسلم (۴/۲۰۹۱). [۱۴۳] ابوداود (۴/۳۱۷) و نگا: صحیح سنن ترمذى (۳/۱۴۲). [۱۴۴] ترمذى ونسائی، و نگا: صحیح الجامع (۴/۲۵۵). [۱۴۵] بخارى مع الفتح (۱۱/۱۱۳) و مسلم (۴/۲۰۸۱). [۱۴۶] شرح حصن المسلم مجدی بن عبدالوهاب احمد.