(۱۸) دعای بر خاستن از رکوع

۳۸ ـ «سَمِعَ اللهُ لِـمَنْ حَمِدَهُ» [۶۶].

«الله ستایش کسى را که او را ستایش نمود شنید و قبول کرد».

معنی کلمات حدیث:

سَمِعَ: پاسخ داد. در اینجا سمع را مجازاً بمعنی پاسخ دادن می‌گیریم و نه شنیدن چرا که الله تعالی بدون تردید همه‌ی سخنان و صداها را می‌شنود.

رهنمود حدیث:

این دعا را رسول اکرم صهنگام بلند شدن از رکوع بر زبان می‌آورد گویا پروردگارش را به‌خاطر نعمت‌هائی که به ایشان و امتش ارزانی داشته که نماز از بزرگترین نعمت‌های الهی است سپاس می‌گوید و دستور داد تا نمازگزاران این را بگویند.

فوائد حدیث:

۱- اثبات صفت شنوایی برای الله به‌گونه‌ای که شایسته اوست.

۲- مشروعیت گفتن این ذکر هم برای امام و هم برای مقتدیان.

۳- این ذکر هنگام برخاستن از رکوع گفته می‌شود نه در اعتدال بعد از رکوع.

۳۹- «رَبَّنَا وَلَكَ الْـحَمْدُ، حَمْدًا كَثِيْرًا طَيِّبًا مُبَارَكًا فِيْهِ» [۶۷].

«پروردگارا! حمد و ستایش‌هاى زیاد، خوب و مبارک از آنِ تو است».

معنی کلمات حدیث:

مُبَارَكًا: ستایش دائمی و ماندگار.

رهنمود حدیث:

این ورد دارای فضیلت و پاداش بزرگی است چنانکه راوی حدیث می‌گوید: باری پشت سر رسول الله ص هنگامی که فرمود: «سمع الله لـمــن حمده» گفتم: «ربنا ولك الحمد حمدا کثیرا طیبا مبارکا فیه» رسول اکرم صبعد از نماز پرسید: چه کسی این دعا را خواند؟ گفتم: من بودم. رسول خدا فرمود: حدود سی و اندی فرشته را دیدم که برای نوشتن آن از یکدیگر سبقت می‌گرفتند.

فوائد حدیث:

۱- تایید رسول اکرم صباعث مشروعیت این ورد گردید و چنین چیزی فقط در زمان حیات رسول اکرم صممکن است اما پس از رحلت ایشان کسی حق اختراع هیچ ذکر و عبادتی را ندارد چرا که دروازه وحی با وفات رسول اکرم صمسدود شده است.

۲- حضور فرشتگان در مسجد هنگام خواندن نماز.

۳- جواز خواندن ذکر با صدای بلند به‌شرطی که باعث اختلال در عبادت دیگران نشود.

ضمنا: از رسول اکرم صبعد از «سمع الله لـمن حمده» گفتن «ربنا لك الحمد» (بدون واو) و همچنین گفتن «ربنا ولك الحمد»(با واو) نیز ثابت است.(بخاری)

۴۰- «مِلْءَ السَّمَوَاتِ، وَمِلْءَ الأَرْضِ وَمَا بَيْنَهُمَا، وَمِلْءَ مَا شِئْتَ مِنْ شَيْءٍ بَعْدُ، أَهْلَ الثَّنَاءِ وَالْـمَجْدِ، أَحَقُّ مَا قَالَ الْعَبْدُ، وَكُلُّنَا لَكَ عَبْدٌ اَللهم لاَ مَانِعَ لِـمَا أَعْطَيْتَ، وَلاَ مُعْطِيَ لِـمَا مَنَعْتَ، وَلاَ يَنْفَعُ ذَا الْـجَدِّ مِنْكَ الْـجَدُّ». [مسلم:۱/۳۴۶]

ترجمه: «الهى! حمدى که آسمان‌ها و زمین و میان آن‌ها و هر چه تو بخواهى را پر کند، از آنِ تو است. الهى! تو اهل ستایش و عظمت هستى. الهى! تو شایسته‌ى ستایش بندگان هستى. همگى ما بندگانت هستیم، آن چه تو بفرمائى هیچ کس جلوى آن را نمى‌گیرد، و آنچه جلوى آن را بگیرى، کسى قدرت ندارد آن را عطا نماید. الهى! صاحب ثروت، او را ثروتش از عذاب تو نجات نمى‌دهد و «تمامى شکوه» و ثروت از آنِ تو است».

معنی کلمات حدیث:

أَهْلَ الثَّنَاءِ وَالْـمَجْدِ: ای الله تو شایسته‌ی تعریف و ذکر و ثنای زیبا هستی.

وَلاَ يَنْفَعُ ذَا الْـجَدِّ مِنْكَ الْـجَدُّ: یعنی در قیامت جز عمل نیک هیچ پست و مقام دنیوی به کار نخواهد آمد. یا اینکه مال و مقام و حکومت بدون رعایت اوامر شما مفید نخواهد بود.

رهنمود حدیث:

رسول خدا ص فرمود: این شایسته‌ترین دعایی است که بنده بر زبان می‌آورد. «کلمه بنده در اینجا می‌تواند هم به معنی عام کلمه و شامل همه‌ی بندگان باشد و هم بمعنی خاص یعنی خود رسول اکرم صباشد.» و نیز بیانگر اعتراف به ناتوانی بنده در ادای حق ستایش الهی است هرچند که بنده ستایشگر باشد ضمن اینکه الله تعالی نیازی به ستایش، ستایش‌کنندگان و سپاس، سپاسگویان ندارد و خودش خویشتن را اینگونه ستایش نموده است ﴿ٱلۡحَمۡدُ لِلَّهِ رَبِّ ٱلۡعَٰلَمِينَ٢﴾«همه‌ی ستایش‌ها از آن الله؛ پروردگار جهانیان است».

فوائد حدیث:

۱- فقط اعمال نیک و شایسته در قیامت، سودی به حال بنده خواهد داشت.

چنانکه فرموده است: ﴿يَوۡمَ لَا يَنفَعُ مَالٞ وَلَا بَنُونَ٨٨ إِلَّا مَنۡ أَتَى ٱللَّهَ بِقَلۡبٖ سَلِيمٖ٨٩﴾[الشعراء: ۸۸-۸۹]. «روزی که نه مال و نه فرزندان بکار آیند جز کسی که با خود قلب سالم همراه داشته باشد».

۲- این حدیث، اصلی در اثبات قضا و قدر و تسلیم شدن در برابر الله به‌شمار می‌رود.

۳- ذکر و گفتن حمد و ثنای الله سنت همیشگی رسول اکرم صبود.

[۶۶] بخارى مع الفتح (۲/۲۸۲). [۶۷] بخارى مع الفتح (۲/۲۸۴).