(۱۲۹) توبه و استغفار

۲۴۸ـ رسول الله ص مى‌فرماید: «به‌خدا سوگند، من روزانه بیش از هفتاد بار از الله طلب مغفرت مى‌کنم، و به‌سوى او توبه مى‌نمایم» [۲۸۲].

رهنمود حدیث

این حدیث بیانگر جواز سوگند خوردن فرد بدون اینکه کسی او را سوگند دهد می‌باشد حتی اگر شنونده هیچ تردیدی در مورد سخن گوینده به خود راه ندهد آنگونه که صحابه در صداقت سخنان رسول اکرم صکوچکترین تردیدی نداشتند. همچنین این حدیث بیانگر میزان تعظیم و خشیتی می‌باشد که در قلب رسول الله ص نسبت به الله متعال وجود داشته است.

فوائد حدیث

۱- رسول اکرم صبه امتش یاد داد که استغفار و طلب آمرزش را لحظه‌ای فراموش نکنند چنانکه خود ایشان گرچه همه‌ی گناهانش بخشیده شده بود ولی دایماً استغفار می‌نمود.

۲- استغفار گاهی به‌خاطر رفع درجات و گاهی به‌خاطر بخشش گناهان است.

۳- انسان مسلمان همواره به کوتاهی عملکرد خود در حق پروردگار خویش اعتراف دارد.

۲۴۹ـ و نیز فرمود: اى مردم! توبه کنید و طلب آمرزش نمائید چرا که من روزانه صد بار توبه مى‌کنم [۲۸۳].

رهنمود حدیث

در این حدیث رسول اکرم صامت خویش را به پیروی از خود دعوت به توبه کردن زیاد می‌دهد. همچنین به پیروی از دستور الله که می‌فرماید: ﴿وَتُوبُوٓاْ إِلَى ٱللَّهِ جَمِيعًا أَيُّهَ ٱلۡمُؤۡمِنُونَ لَعَلَّكُمۡ تُفۡلِحُونَ﴾[النور: ٣١]

«ای مؤمنان همگی به‌سوی الله برگردید تا رستگار شوید».

باید دانست که توبه دارای پنج شرط به شرح زیر می‌باشد:

۱- مخلصانه برای الله باشد.

۲- همراه با پشیمانی برگناه باشد.

۳- فوری دست از گناه باید کشید.

۴- عزم جزم بر عدم بازگشت به گناه باید جزم نمود.

۵- توبه قبل از وقتی باشد که توبه پذیرفته نمی‌شود مانند حالت سکرات و...

فوائد حدیث

۱- تعظیم امر توبه، جایگاه رفیع توبه نزد الله متعال را می‌رساند و بیان‌گر اینست که توبه، عملی دوست داشتنی نزد وی می‌باشد.

۲- توبه‌ی نصوح آغاز راه بندگی است که نهایت آن به فضل الهی رسیدن به بهشت است.

۲۵۰- همچنین مى‌فرماید: هرکس دعاى زیر را بخواند، الله متعال گناهانش را مى‌آمرزد، اگر چه از میدان جهاد گریخته باشد: «أَسْتَغْفِرُ اللهَ الْعَظِيْمَ الَّذِيْ لاَ إِلَهَ إِلاَّ هُوَ الْـحَيُّ الْقَيُّوْمُ وَأَتُوْبُ إِلَيْهِ» [۲۸۴].

«من از معبود بزرگى که معبودى جز او وجود ندارد و زنده و پاینده است، آمرزش مى‌طلبم و به‌سوى او توبه مى‌کنم».

کلمات حدیث

الزحف: جنگ و جهاد.

رهنمود حدیث

این حدیث از یک سو بیانگر جایگاه استغفار است که کفاره‌ی گناهانی همچون فرار از جهاد می‌گردد و از سوی دیگر بزرگ بودن چنین گناهی را می‌رساند چرا که فرار از میدان نبرد باعث کم شدن تعداد مسلمانان و تضعیف روحیه‌ی سربازان اسلام و باعث تقویت صفوف دشمن می‌شود و آنها را در شکست دادن مسلمانان کمک می‌کند. به هر حال حتی اگر کسی چنین گناهی مرتکب شود سپس با صدق و اخلاص توبه نماید، الله متعال از او می‌پذیرد به‌خاطر اینکه توبه‌ی صادقانه باعث نابودی گناهان گذشته می‌شود.

فوائد حدیث

۱- استغفار زبانی باید هماهنگ با پشیمانی قلبی باشد.

۲- در این حدیث تشویق به استغفار به‌صورت عام و با دعای فوق به‌صورت خاص گردیده است.

۲۵۱ـ و رسول الله ص مى‌فرماید: پروردگار، در بخش پایانى شب، از هر زمانِ دیگر به بنده‌اش نزدیک‌تر است، اگر مى‌توانى از کسانى باش که در آن وقت، مشغول ذکر خدایند [۲۸۵].

کلمات حدیث

جوف الیل: یک سوم آخر شب.

رهنمود حدیث

این حدیث به قیام در پیشگاه الله متعال با ذکر، استغفار، دعا و نماز در دل شب تشویق می‌کند که وقت مبارکی است و الله در آن لحظه آنگونه که شایسته‌ی اوست به آسمان دنیا می‌آید و می‌گوید آیا کسی هست که مرا بخواند تا به او پاسخ دهم...

فوائد حدیث

۱- یک سوم آخر شب فرصت بسیار مغتنمی است برای انسان‌های اهل توفیق به امید اینکه ما نیز از آنان باشیم.

۲- چه خوب است که انسان از این خیر بزرگ محروم نشود و برای زنده نگه داشتن این بخش از شب تا می‌تواند سعی و تلاش نماید.

۳- باید با نفس خویش در دستیابی به فضایل و خیرات مبارزه کرد.

۲۵۲ـ رسول الله ص مى‌فرماید: نزدیک‌ترین حالت بنده به پروردگارش، هنگام سجده است، پس [در آن حالت] بسیار دعا کنید [۲۸۶].

رهنمود حدیث

این حدیث بیانگر فضیلت سجده و فروتنی در پیشگاه رب العالمین است چرا که انسان در سجده بهترین اعضای بدن خویش را که چهره باشد در برابر الله بر زمین می‌گذارد و بدینصورت برای کسی‌که او را آفریده و به او شکل و قیافه‌ای متناسب و زیبا بخشیده اعلام بندگی می‌نماید.

سجده جامه عمل پوشانیدن به این دستور الهی است که می‌فرماید: ﴿كَلَّا لَا تُطِعۡهُ وَٱسۡجُدۡۤ وَٱقۡتَرِب۩ ١٩﴾[العلق: ١٩] «چنین نیست (که او می‌پندارد) هرگز او را اطاعت نکن، و سجده کن و (به الله) تقرب جوی».

آری، سجده محل تقرب و جای قبولی دعا و وسیله‌ی برآورده شدن نیازها است.

فوائد حدیث

۱- کثرت سجده باعث همراهی رسول اکرم صدر بهشت می‌شود چنانکه فرمود: با کثرت سجده مرا یاری کن (صحیح مسلم).

۲- گفتن: «سبحان ربي الأعلى» در سجده بیانگر علو ذاتی و صفاتی الله می‌باشد.

۳- سجده دارای طعم و حلاوت و شیرینی است که اهل ایمان و توحید به‌وسیله‌ی آن خود را با الله نزدیک می‌بینند.

۲۵۳ـ همچنین ص فرمود: «إِنَّهُ لَيُغَانُ عَلَى قَلْبِي، وَإِنِّي لَأَسْتَغْفِرُ اللهَ، فِي الْيَوْمِ مِائَةَ مَرَّةٍ». «گاهی فراموشی دلم را فرا مى‌گیرد، لذا روزانه صد بار از خداوند آمرزش مى‌طلبم» [۲۸۷].

کلمات حدیث

لَيُغَانُ: دچار فراموشی می‌شوم یا غم دلم را می‌گیرد.

رهنمود حدیث

این حدیث بیانگر میزان مشغولیت ذهنی پیامبر رحمت در امر امتش می‌باشد که به‌خاطر شفقتی که داشت همواره فکرش مشغول آنها بود بنابراین به استغفار روی می‌آورد تا بدینوسیله از غم و اندوهش کاسته شود در حالی که الله متعال همه گناهان قبلی و بعدی او را بخشیده بود. یا اینکه اگر به‌خاطر رسیدگی به امور مسلمانان لحظه‌ای نمی‌توانست ذکر بکند فوراً بعد از اتمام آن به یاد می‌افتاد و شروع به استغفار می‌کرد که نتوانسته ذکر بکند.

فوائد حدیث

۱- قلب‌های زنده و بیدار وقتی ببیند که امت در کارهایی که عزت آنها در گرو آنست سهل انگاری می‌کنند، نگران می‌شوند.

۲- باید از رسول اکرم صدر زیاد گفتن استغفار پیروی کرد چراکه ایشان الگو و نمونه است چنانکه الله متعال می‌فرماید: ﴿لَّقَدۡ كَانَ لَكُمۡ فِي رَسُولِ ٱللَّهِ أُسۡوَةٌ حَسَنَةٞ﴾[الأحزاب: ۲۱]. «قطعاً براى شما در [اقتدا به‌] رسول خدا سرمشقى نیکوست».

۳- آنچه مطلوب است ابراز نیاز و بندگی و فروتنی دائمی در پیشگاه الله متعال می‌باشد.

[۲۸۲] بخارى مع الفتح (۱۱/۱۰۱). [۲۸۳] مسلم (۴/۲۰۷۶). [۲۸۴] ابوداود (۲/۸۵) و ترمذى (۵/۵۶۹) و حاکم (۱/۵۱۱) آنرا صحیح دانسته است و ذهبی با حاکم موافقت کرده است. و ألبانى آنرا صحیح دانسته است. نگا: صحیح ترمذى (۳/۱۸۲) و جامع الأصول لأحادیث الرسول ص(۴/۳۸۹ ـ۳۹۰) به تحقیق أرناؤوط. [۲۸۵] ترمذى و نسائی (۱/۲۷۹) و حاکم. و نگا: صحیح ترمذى (۳/۱۸۳) و جامع الأصول به تحقیق الأرناؤوط (۴/۱۴۴). [۲۸۶] مسلم (۱/۳۵۰). [۲۸۷] مسلم (۴/۲۰۷۵). ابن أثیر مى‌گوید: «لَيُغَانُ»یعنى: پوشانده مى‌شود و مراد از آن فراموشى است؛ چرا که رسول الله صهمیشه مشغول ذکر و یاد خدا بودند، و گاهى (که به خاطر انجام کارى) دچار فراموشى مى‌شد و آنرا براى خود گناه مى‌دانست، لذا به استغفار مى‌شتافت. نگا: جامع الأصول (۴/۳۸۶).