(۱۹) دعای سجده
۴۱- «سُبْحَانَ رَبِّيَ الأَعْلَى». [سه مرتبه هنگام سجده]
«منزّه است پروردگار بزرگ و برتر من» [۶۸].
معنی کلمات حدیث:
الأَعْلَى: برتر و بالاتر از همه.
رهنمود حدیث:
انسان مسلمان با سجده‌اش اعتراف به توحید و عبودیت الله می‌نماید به همین مناسبت به بیان پاکی و تسبیح الله می‌پردازد و می‌گوید: «سبحان ربی الأعلی» آری بنده با گذاشتن پیشانی بر خاک به مقام فروتنی و کرنش در مقابل ذاتی که فراتر از عرش و جدا از خلق قرار دارد و علمش همه جا را فرا گرفته در آمده است. گرچه در اینجا سه بار گفتن این ذکر بیان شده ولی طبق روایت دیگری می‌توان بیش از سه بار نیز اذکار رکوع و سجده را تکرار نمود.
فوائد حدیث:
۱- اثبات صفت علو (بالا بودن) الله.
۲- این حدیث، بیانگر این نکته است که الله در بالا و فراتر از آسمان‌ها است نه آنگونه که بعضی می‌گویند الله در همه جا وجود دارد.
۳- بالا بودن علو الهی دارای مفاهیم متعددی است که با یکدیگر متلازم می‌باشند از جمله اینکه:
الف: علو مقام: مقام و جایگاه الله بالاتر از مقام و جایگاه هرکس دیگری است به دلیل اینکه او داری همه صفات کمال و مبرا از هر عیب و نقصی می‌باشد.
ب: علو قهر و غضب: یعنی همه مغلوب قدرت و قهر الهی هستند و کسی نمی‌تواند اراده و امر الله را مغلوب اراده‌ی خویش سازد.
ج: علو فوقیت: یعنی از نظر ذات حقیقتا بالاتر از همه‌ی آفریدگانش بود و از آنها جدا است نه آنگونه که برخی می‌پندارند که نعوذ بالله آمیخته با آفریدگانش است.
۴۲- «سُبْحَانَكَ اَللهم رَبَّنَا وَبِحَمْدِكَ اَللهم اغْفِرْ لِيْ» [۶۹].
«بار الها! تو پاک و منزّهى و تو را ستایش مى‌نمایم. الهى! از تو طلب مغفرت مى‌کنم».
رهنمود حدیث:
قبلا بیان گردید که این ذکر را رسول اکرم صدر حال رکوع خوانده و نیز ثابت است که در حال سجده خوانده است و در برگیرنده‌ی حمد و تسبیح و همچنین طلب آمرزش است به‌ویژه در سجده به‌خاطر اینکه نزدیک‌ترین حالتی که انسان با پروردگار خویش دارد در حالت سجده است. چنانکه این مطلب در حدیثی که مسلم روایت کرده اینگونه آمده است: «أقرب مایکون العبد من ربه وهو ساجد».
فوائد حدیث:
۱- مشروعیت گفتن این ورد در سجده.
۲- کثرت استغفار سبب رفع کدورت رنج و مصایب می‌شود.
۴۳- «سُبُّوْحٌ، قُدُّوسٌ، رَبُّ الْـمَلاَئِكَةِ وَالرُّوْحِ» [۷۰].
«پاک و منزّه است پروردگار فرشتگان و جبرائیل».
معنی کلمات حدیث:
الرُّوْحِ: جبرئیل
سُبُّوْحٌ، قُدُّوسٌ: مبالغه در تعظیم و ستایش الله است.
رهنمود حدیث:
این ذکر نیز از اذکار مشترک رکوع و سجده و در برگیرنده‌ی انواع حمد و ثنای الهی است که او شایسته‌ی حمد و سپاس و ثنا است.
فوائد حدیث:
۱- استجابت ثنا گفتن الله در سجده و مبالغه در آن.
۲- طولانی کردن سجده بیانگر تعظیم الله توسط بنده است.
۴۴- «اَللهم لَكَ سَجَدْتُ، وَبِكَ آمَنْتُ، وَلَكَ أَسْلَمْتُ، سَجَدَ وَجْهِيْ لِلَّذِيْ خَلَقَهُ، وَصَوَّرَهُ وَشَقَّ سَمْعَهُ وَبَصَرَهُ، تَبَارَكَ اللهُ أَحْسَنُ الْـخَالِقِيْنَ» [۷۱].
ترجمه: «الهى! براى تو سجده کردم، و به تو ایمان آوردم، و در مقابل فرمان تو تسلیم شدم، چهره‌ام براى پروردگارى که آن را خلق نمود، و صورت بخشید، و آن را زیبا آفرید، و عضو شنوایى و بینائى در آن قرار داد، سجده کرد. با برکت است آفریدگار که بهترین سازندگان است».
معنی کلمات حدیث:
شَقَّ: شکافت و حس شنوایی و بینایی بخشید.
رهنمود حدیث:
این دعا بیانگر آموزش عملی کیفیت ادای شکر بعضی از نعمت‌های الهی توسط رسول اکرم ص به امت خویش است گرچه نعمت‌های الهی بقدری است که قابل شمارش نیست و بجا آوردن شکر آن نیز از توان انسان خارج است.
فوائد حدیث:
۱- اثبات این امر که الله آفریننده و تصویرگر است.
۲- مظاهر قدرت الله در خلقت انسان و تصویرگری زیبا و ظریف وی.
۳- وقتی فعل خلقت را به الله نسبت می‌دهیم یعنی بوجود آوردن از نیستی و نسبت آن به غیر الله یعنی ترکیب نه انشا و آفرینش.
۴۵- «سُبْحَانَ ذِيْ الْـجَبَرُوْتِ، وَالْـمـَلَكُوْتِ، وَالْكِبْرِيَاءِ، وَالْعَظَمَةِ» [۷۲].
«پاک است پروردگارى که مالک قدرت، فرمانروایى، بزرگى و عظمت است».
قبلا در بحث اذکار رکوع به تفصیل بیان گردید.
۴۶- «اَللهم اغْفِرْلِيْ ذَنْبِيْ كُلَّهُ، دِقَّهُ وَجِلَّهُ، وَأَوَّلَهُ وَآخِرَهُ وَعَلاَنِيَتَهُ وَسِرَّهُ» [۷۳].
«بار الها! همه‌ى گناهان مرا، اعم از کوچک و بزرگ، اول و آخر، آشکار و نهان، ببخشاى».
معنی کلمات حدیث:
دِقَّهُ وَجِلَّهُ: ریز و درشت.
رهنمود حدیث:
در این حدیث تشویق به استمرار در طلب آمرزش مستقیم از الله تعالی شده که او بحق توانایی این کار را دارد و نیاز به واسطه‌گری نیست آنگونه که بعضی از نا بخردان به بهانه‌های پوچی دست بدان می‌زنند همچنین آموزشی است از جانب رسول الله ص به این امت تا از ایشان دراین باره پیروی کنند کسی که الله تعالی گناهان قبلی و بعدی او را آمرزیده است.
فوائد حدیث:
۱- کنترل و شمارش گناهان بندگان توسط الله تعالی چنانکه می‌فرماید: ﴿أَحۡصَىٰهُ ٱللَّهُ وَنَسُوهُ﴾[المجادلة: ۶]. «الله آنها را یادادشت نموده در حالی که خودشان فراموش نموده‌اند».
۲- خداوند همه‌ی گناهان قبلی و آنچه را که در آینده انسان مرتکب می‌شود، می‌داند چرا که او به گذشته و آینده واقف و محیط است.
۴۷- «اَللهم إِنِّيْ أَعُوْذُ بِرِضَاكَ مِنْ سَخَطِكَ، وَبِمُعَافَاتِكَ مِنْ عُقُوْبَتِكَ وَأََعُوْذُ بِكَ مِنْكَ، لاَ أُحْصِيْ ثَنَاءً عَلَيْكَ أَنْتَ كَمَا أَثْنَيْتَ عَلَى نَفْسِكَ» [۷۴].
«بار الها! من از خشمت به خشنودى تو پناه مى‌برم. الهى! از عذابت به عفو تو پناه مى‌برم. الهى! از تو، به تو پناه مى‌برم. پروردگارا! آنچنان که حق ستایش تو است، نمى‌توانم آن‌را بجاى آورم، بدون تردید تو آنچنانى که خود فرموده‌اى».
أََعُوْذُ بِكَ مِنْكَ: از عذابت به خودت پناه می‌برم.
رهنمود حدیث:
این دعا در برگیرنده‌ی مفاهیم بزرگی است چنانکه نووی گفته است در اینجا رسول گرامی اسلام از، هر چیزی به ضد آن پناه جست تا اینکه به چیزی رسید که ضدی نداشت یعنی الله پس از او به خودش پناه جست.
فوائد حدیث:
۱- اثبات صفاتی همچون خرسندی و نارضایتی برای الله به‌صورتی که شایسته‌ی او باشد.
۲- رسول اکرم صرو آوردن به الله را بر متاع دنیا ترجیح داد.
۳- عظمت الله و شیوه‌ی ستایش او کاری است که از توان بشر خارج است و خود الله متعال با علم و کمال خویش صفات جلالش را بهتر می‌داند.
[۶۸] أهل سنن وأحمد و نگا: صحیح ترمذى (۱/۸۳). [۶۹] بخارى و مسلم و تخریج سندش در شماره‌ى (۳۴) ارائه شد. [۷۰] مسلم (۱/۵۳۳) و تخریج آن در شماره‌ى (۳۵) ارائه شد. [۷۱] مسلم (۱/۵۳۴) وغیره. [۷۲] أبوداود (۱/۲۳۰) و نسائی و أحمد ونگا صحیح أبى‌داود (۱/۱۶۶) تألیف ألبانى. [۷۳] مسلم (۱/۳۵۰). [۷۴] مسلم (۱/۳۵۲).