(۱۷) دعای رکوع
۳۳«سُبْحَانَ رَبِّيَ الْعَظِيْمِ» [۶۱].
«پروردگار بزرگم پاک و منزّه است»، [سه بار هنگام رکوع].
معنی کلمات حدیث:
الْعَظِيْمِ: دارای عظمت و بزرگی است.
رهنمود حدیث:
از آنجا که سوره فاتحه شامل حمد و ستایش پرودگار و در برگیرنده‌ی توحید با اقسام سه‌گانه «توحید ربوبیت، الوهیت و اسمـاء و صفات الـهی» است و همچنین آیات متعدد و دلایل قاطع قرآن بیانگر معبود بحق بودن ایشان می‌باشد، زیبنده است که انسان مسلمان بعد از قیام (که در آن سوره فاتحه و آیات قرآنی تلاوت گردیده)در رکوع نیز با گفتن«سبحان ربی العظیم» به عظمت الله اعتراف نمایید.
فوائد حدیث:
۱- به عظمت الله اعتراف شده و کبریائی و عظمت به او اختصاص داده شده و اگر کسی ادعای کبریائی کند، الله متعال او را ذلیل و زبون خواهد ساخت.
۲- رکوع و خم شدن فقط در برابر الله متعال جایز است نه کسی دیگر.
۳- الله متعال از هر نوع عیب و نقصی پاک و مبرا و دارای تمامی صفات کمال و جلال است.
۳۴. ـ «سُبْحَانَكَ اَللهم رَبَّنَا وَبِحَمْدِكَ، اَللهم اغْفِرْ لِيْ» [۶۲].
«پروردگارا! تو پاک و منـزّهى، خدایـا تـو را ستـایـش مى‌نمایم، الهى، مرا ببخشاى»
معنی کلمات حدیث:
سُبْحَانَكَ: تو را از هر نوع عیب و نقصی مبرا می‌دانم و به پاکی یاد می‌کنم.
رهنمود حدیث:
ام المؤمنین عایشه لگوید: رسول اکرم صبعد از نازل شدن سوره نصر که طبق برداشت رسول الله ص، اشاره به نزدیک شدن اجل ایشان داشت همواره در رکوع این دعا را می‌خواند و به دستور الله که می‌فرماید: ﴿فَسَبِّحۡ بِحَمۡدِ رَبِّكَ وَٱسۡتَغۡفِرۡهُ...﴾[النصر: ۳]. «پروردگارت را به پاکی یاد کن و از او طلب آمرزش نما». جامه عمل می‌پوشاند و در بعضی طرق این روایت ذکر شده که رسول الله ص در نماز و بیرون نماز پایبند این ذکر بود.
فوائد حدیث:
۱- جواز دعا نمودن در حال رکوع و اولویت آن در حال سجده.
۲- کثرت استغفار رسول الله ص به‌خاطر آموزش امت و بیانگر تواضع ایشان در مقابل الله متعال است وگرنه گناهان گذشته و آینده ایشان بخشیده شده بود.
۳۵- «سُبُّوحٌ، قُدُّوْسٌ، رَبُّ الْـمَلاَئِكَةِ وَالرُّوْحِ» [۶۳].
«بسیار پاک و منزّه است پروردگار فرشتگان و جبرئیل».
معنی کلمات حدیث:
سُبُّوحٌ: بری از هر عیب و نقص و شریک.
قُدُّوْسٌ: پاکیزه از هر آنچه که شایسته‌ی خالق عز و جل نیست.
رهنمودحدیث:
این دعا شامل بیان پاکی الله تعالی و اینکه او پروردگار فرشتگان است می‌باشد کسانی که شب و روز و به‌صورت خستگی ناپذیر در تسبیح، رکوع و سجده‌ی الله مشغول هستند و هنگامی که در قیامت سر از رکوع و سجده بر می‌دارند می‌گویند: خدایا تو پاکی و ما نتوانستیم آنگونه که شایسته است تو را بندگی کنیم.
مراد از «روح» در اینجا جبرئیل است. پس الله پروردگار همه‌ی مخلوقات از جمله فرشتگان و جبرئیل است.
فوائد حدیث:
۱- گفتن اذکار مختلفی از رسول اکرم صدر حال رکوع به اثبات رسیده و مستحب است که همه‌ی آنها یا برخی هنگام رکوع گفته شود.
۲- تدبر و اندیشه در این اذکار باعث ترس و خشوع قلب نمازگزار می‌شود و، به او در نماز آرامش بیشتری می‌بخشد.
۳۶- «اَللهم لَكَ رَكَعْتُ، وَبِكَ آمَنْتُ، وَلَكَ أَسْلَمْتُ خَشَعَ لَكَ سَمْعِيْ وَبَصَرِيْ، وَ مُـخِّيْ، وَعَظْمِيْ، وَعَصَبِيْ، وَمَا اسْتَقَلَّ بِهِ قَدَمِيْ» [۶۴].
«پروردگارا! براى تو رکوع کردم، به تو ایمان آوردم، و در مقابل تو تسلیم شدم. گوش، چشم، مخ، استخوان، پِى و رگم و تمام اعضاى بدنم براى تو خشوع و فروتنى نمودند».
معنی کلمات حدیث:
خَشَعَ: فروتن شد.
ما استقلت به قدمی: آنچه را که قدم‌هایم بر دوش گرفته‌اند (کنایه از تمامی جسم است).
رهنمود حدیث:
در این حدیث اعتراف به نعمت‌های الهی شده که غیر قابل شمارش هستند. بدون تردید شکر باعث حفاظت و نگهداری نعمت‌ها می‌شود همانگونه که صبر باعث توقیف و کنترل بلا و مصیبت می‌گردد.
رسول اکرم صدر این حدیث دو تا از مراتب مهم اسلام را که مرتبه‌ی ایمان و اسلام نام دارند در کنار هم بیان داشته، پس سپاس و ستایش مخصوص الله است.
فوائد حدیث:
۱- عمل نیک را خالصانه برای الله انجام دادن نشانه‌ی یگانگی و توحید الله است.
۲- حفظ و نگهداری از نعمت‌ها فقط با استفاده آنها در راه اطاعت الله ممکن است.
۳- انسان مسلمان باید به‌صورت مداوم بندگی و شکر نعمت‌های الهی را بجا آورد.
۳۷- «سُبْحَانَ ذِيْ الْـجَبَرُوْتِ، وَالْـمَلَكُوْتِ، وَالْكِبْرِيَاءِ، وَالْعَظَمَةِ» [۶۵].
«پاک است پروردگارى که مالک قدرت، فرمانروایى، بزرگى و عظمت است».
معنی کلمات حدیث:
الْـجَبَرُوْتِ: جبر و قهر فراوان.
الْـمَلَكُوْتِ: مالکیت و تصرف مطلق.
رهنمود حدیث:
این دعا بیانگر معرفت و شناخت والای رسول اکرم صدر مورد پروردگارش و ابراز خواری به‌سوی او است او به حق بر بندگان چیره است.
او عزیز و حکیم است. پاک است کسی که آسمان‌های هفت گانه با هرچه بر آن سایه انداخته‌اند و زمین هفت گانه با هر چه روی آنها قرار دارد از آن اوست.
این دعا از جمله دعاهایی بود که معمولا رسول اکرم صدر نمازهای شب هنگامی که ستارگان می‌درخشیدند و مردم در خواب بسر می‌بردند در مناجات و راز و نیاز با پروردگار جهانیان بر زبان می‌آورد.
فوائد حدیث:
۱- حمد وستایش الله بدون شناخت نامها و صفاتش تحقق نمی‌یابد.
۲- این دعا میزان ترس و خشیت رسول الله ص در برابر پروردگارش را می‌رساند.
[۶۱] اهل سنن و امام احمد روایت کرده‌اند، و نگا: صحیح ترمذى (۱/۸۳). [۶۲] بخارى (۱/۹۹) و مسلم (۱/۳۵۰). [۶۳] مسلم (۱/۳۵۳) و أبوداود (۱/۲۳۰). [۶۴] مسلم (۱/۵۳۴) و اهل سنن أربعه بجز ابن ماجه روایت کرده‌اند. [۶۵] أبوداود (۱/۲۳۰) و نسائی وأحمد، و سند آن حسن است.