فصل سوم
882 ـ (15) عن عوف بن مالك، قال: قُمتُ مع رسول الله ج، فلمَّا ركع مَكَثَ قَدْرَ سورةِ (البقرة)، ويقولُ في ركوعِه: «سُبحانَ ذي الجَبَروتِ والمَلَكوتِ والكبْرياءِ والعَظَمةِ». رواه النسائي [625].
882- (15) عوف بن مالک س گوید: (شبی)با پیامبر ج به نماز (شب) ایستادم چون به رکوع رفت، مدت زمانی را به اندازه‌ی سوره‌ی بقره، در رکوع ماند و درنگ کرد و در رکوع خویش می‌فرمود: «سبحان ذی الجبروت و الملکوت والکبریاء والعظمه» تسبیح و تقدیس خدایی را سزاست که صاحب قدرت و عظمت، عزت و بزرگواری، تسلط و چیرگی، ملک و پادشاهی و نخوت و بزرگی است.
[این حدیث را نسائی روایت کرده است].
«الجبروت»:صیغه‌ی مبالغه به معنای قدرت و عظمت و کبریایی. «الملكوت»:عزت و بزرگواری و تسلط و چیرگی. «الكبرياء»:بزرگواری و تکبر، ملک و پادشاهی. «العظمة»: نخوت و بزرگی.
883 ـ (16) وعن ابن جُبير، قال: سمعتُ أنس بن مالك يقولُ: ما صَلَّيتُ وراءَ أحدٍ بعد رسول الله جأشبَهُ صَلاةً بِصَلاةِ رسول الله جمِنْ هذا الفِتَى ـ يعني عمرَ بن عبد العزيز ـ قال: قال: فحزَرْنا ركوعَه عَشرَ تَسبِيحاتٍ، وسجودَه عَشْرَ تسبيحاتٍ رواه أبوداود، والنسائي [626].
883- (16) ابن جبیر س گوید: از انس بن مالک س شنیدم که می‌گفت: نماز پشت سر کسی نخواندم که نمازش بیشتر از نماز این جوان ـ عمر بن عبدالعزیزـ به نماز رسول‌خدا ج شباهت داشته باشد (یعنی نماز او با نماز پیامبر ج بسیار مشابه است). ابن جبیر س در ادامه گوید: انس س گفت: ما تسبیحات رکوع و سجود عمر بن عبدالعزیز را اندازه‌گیری نمودیم و وی در هر کدام از آن دو، ده بار تسبیح می‌گفت.
[این حدیث را ابوداود و نسائی روایت کرده‌اند].
شرح: از مجموع روایات دانسته می‌شود که اگر در رکوع و سجود کمتر از سه بار تسبیح «سبحان ربي العظيم» و «سبحان ربي الاعلي» گفته شود رکوع و سجود با نقصان ادا می‌شود و برای ادای کامل آن، حداقل گفتن سه تسبیح لازم است (چنانچه در حدیث شماره 880 بدان اشاره شد). و بیش از سه بارگفتن نیز از ثواب و پاداش بزرگی برخوردار است البته پیشنمازان و ائمه‌ی جماعات باید توجه داشته باشند که نباید رکوع و سجود را آن اندازه طولانی کنند که باعث زحمت و مشقت و سختی و حرج مقتدی‌ها شود. البته در صورتی که شخص نمازگزار تنها نماز می‌خواند و یا مقتدی‌ها به طولانی‌کردن نماز راضی و خشنود هستند می‌توانند که بیش از سه بار در رکوع و سجود تسبیح بگویند.
884 ـ (17) وعن شقيقٍ، قال: إنَّ حُذيفةَ رَأى رَجُلاً لا يُتِمُّ ركوعَه ولا سُجودَه، فلمَّا قضى صلاتَه دَعاهُ، فقال له حُذيفةُ: ما صَلَّيتَ، قال: وأحسِبُه قال: ولو مُتَّ مُتَّ على غيرِ الفِطرَةِ الَّتي فَطَرَ اللَّهُ مُحَمَّداً. رواه البخاري [627].
884- (17) شقیق بن سلمه س گوید: حضرت حذیفه س مردی را دید که رکوع و سجود نماز را به گونه‌ی خوب وکامل انجام نمی‌دهد (و اعتدال و طمأنینه و خشوع و خضوع آن را به دست فراموشی سپرده است) از این‌رو چون نمازش را تمام کرد او را به نزدش فراخواند و بدو گفت: تو نماز نخواندی (یعنی نمازت صحیح نیست) شقیق گوید: گمان می‌کنم که حذیفه س بدو گفت: اگر بر این حال بمیری به غیر سنت و روش محمد ج که خداوند وی را برآن پیدا کرده است مرده‌ای.
[این حدیث را بخاری روایت کرده است].
شرح: «ولو مُتّ، مُتّ علي غير الفطرة...»:البته حقیقت این کلام مدنظر حضرت حذیفه س نبوده است بلکه حضرت حذیفه س مِن باب تهدید و سخت‌گرفتن و مبالغه و تشدید در منع ترک طمأنینه، اعتدال، آرامش، اتمام و خوب انجام‌دادن رکوع و سجود نماز، این سخن را گفت.
885 ـ (18) وعن أبي قتادة قال: قال رسول الله ج: أَسوَأُ النّاسِ سِرقَةً الذي يَسرِقُ من صلاته. قالوا: يا رسول الله وكيف يسرق من صلاته؟ قال: لا يُتِمُّ ركوعها ولا سجودها. رواه أحمد [628].
885- (18) ابوقتاده س گوید: پیامبر ج فرمود: بدترین دزد کسی است که از نمازش دزدی می‌کند. گفتند: ای رسول‌خدا ج! فرد نمازگزار از نمازش چطور دزدی می‌کند؟
پیامبر ج فرمود: رکوع و سجود نمازش را به طور کامل و خوب (و با طمانینه و تأنی و خشوع و خضوع جسمانی و قلبی)انجام ندهد.
[این حدیث را احمد روایت کرده است]
886 ـ (19) وعن النعمان بن مُرَّة أن رسول الله جقال: ما ترون في الشَّارب والزَّاني والسَّارق؟ " وذلك قبل أن تَنْـزِلَ فِيهِمُ الحُدُودَ قالوا: الله ورسوله أعلم. قال: هنَّ فواحش وفيهِنَّ عُقُوبَة وأسوأ السِّرقة الَّذي يَسرِقُ مِن صَلاتِهِ. قالوا: وكيف يسرق مِن صلاته يا رسول الله؟ قال: لا يُتِمُّ ركوعها ولا سُجُودَها. رواه مالك وأحمد وروى الدارمي نحوه [629].
886- (19) نعمان بن مُرّة س گوید:.پیامبر ج فرمود: درمورد شارب خمر، زناکار و دزد چه می‌گویید؟ ـ و این سؤال پیامبر ج پیش از فرود آمدن آیات حدود پیرامون حد شرب خمر، زنا و سرقت بود ـ گفتند: خدا و پیامبرش بدان داناترند.
پیامبر ج فرمود: این موارد جزوکارهای نابهنجار و گناهان کبیره‌اند و در آنها کیفر و پادافره‌ی اخروی است. و بدترین دزدی، آن است که کسی از نمازش دزدی می‌کند. گفتند: ای رسول‌خدا ج! فرد نمازگزار، چطور از نمازش دزدی می‌کند؟ پیامبر ج فرمود: رکوع و سجود آن را به طور کامل و خوب (و با طمأنینه و تأنّی و رعایت اعتدال و خشوع جسمانی و قلبی) انجام ندهد.
[این حدیث را مالک روایت نموده و دارمی نیز بسان آن را روایت کرده است].
شرح: دو حدیث بالا، بیانگر وجوب رعایت طمأنینه و تأنّی واعتدال وآرامش، و خشوع و خضوع، و کامل و خوب انجام‌دادن رکوع و سجود است.
و در این دو حدیث، پیامبر ج به تمام نمازگزاران تذکر داد که هرکس رکوع و سجود نماز را طبق ضابطه و به طور صحیح و بر اساس حد و حدود وآداب و شرایط و ارکان و لوازمش انجام ندهد، نمازش مورد قبول و شایسته‌ی پذیرش نیست و از درجه‌ی اعتبار و ارزش ساقط است.
[625]- نسایی 2/191 ح 1049، ابوداود 1/544 ح 873. [626]- ابوداود 1/551 ح 888، نسایی 2/224 ح 1135. [627]- بخاری 2/274 ح 791. [628]- مسند احمد 5/310، دارمی 1/350 ح 1328. [629]- مؤطا مالک کتاب قصر الصلاة فی السفر 1/167 ح 72.