تلبیس ابلیس

تلبیس ابلیس بر منکران رستاخیز

ابلیس بسیاری را فریفته كه منكر رستاخیز شده اند و از اینكه بعد از پوسیده شدن بازگردانده شویم اظهار دهشت نموده‌اند. و شیطان برای ایشان دو شبهه اقامه نموده یكی ناتوان بودن و ضعف ماده ازاینكه قابل برگشت باشد، دیگر اختلاط اجزاء مختلف بدن در اعماق زمین. قرآن از شبهه اول چنین یاد كرده: ﴿أَيَعِدُكُمۡ أَنَّكُمۡ إِذَا مِتُّمۡ وَكُنتُمۡ تُرَابٗا وَعِظَٰمًا أَنَّكُم مُّخۡرَجُونَ ٣٥﴾[المؤمنون: ۳۵-۳۶] . «آیا پیغمبر شما را وعده می‌دهد كه پس از مردن و خاک شدن و جدا شدن استخوانها باز (از گورتان) بیرون آورده می‌شوید؟ هیهات از آنچه به شما وعده می‌دهند». و به شبهه دوم از قول منكران چنین اشاره نموه: ﴿وَقَالُوٓاْ أَءِذَا ضَلَلۡنَا فِي ٱلۡأَرۡضِ أَءِنَّا لَفِي خَلۡقٖ جَدِيدِۢ ۚ بَلۡ هُم بِلِقَآءِ رَبِّهِمۡ كَٰفِرُونَ ١٠﴾[السجدة: ۱۰] . «آیا هنگامی كه در زمین گم شدیم (و اجزاء ما پراكنده و بی‌نشان شد) ا به صورتی دیگر باز آفریده می‌شویم؟». و مذهب اكثر جاهلیان در موضوع رستاخیز همین بوده است، چنانكه شاعر گفته است:

«پیغمبر ما را خبر می‌دهد كه بزودی زنده خواهیم شد.

اما حیات مردگان و جمجمه‌ها چگونه خواهد بود؟»

و دیگری [‌ابن الزّبعری] سروده است: حيـــاة ثم مـــوت ثم بعث
حديث خــرافــة يـا امّ عمـــرو
اما در پاسخ اشكال اول باید گفت كه مگر نه خلقت اولیه بشر از نطفه است، و اصل آدمیان خاک است؟ و این قدرت خداست كه از چیزهای بی‌ارزش و مبتذل موجودات زیبا و عالی میسازد، پس باید توانایی خالق را در نظر گرفت نه ضعف ماده را. و به همین روش شبهه دوم را هم می‌توان دفع كرد و جواب داد: نمی‌بینید كه چگونه برداه طلا را از میان خاک با جیوه جمع می‌كنند، چگونه خدایی كه از ناچیز چیز آفریده نتواند اجزاء پراكنده آدمی را فراهم آرد؟ مضاف بر اینكه شخصیت و خصوصیت انسان به نفس است نه بدن، چنانكه چاق و لاغر می‌شود و از سن كم به پیری می‌گراید اما هویتش ثابت است[۵۴] . دیگر از دلایل شگفت انگیز قدرت خداوند بر بعث مردمان معجزاتی است بالاتر از بعث اجساد كه بر دست پیام آورانش جاری كرد، مثل بیرون آمدن اژدها از چوب به دست موسی ÷و بیرون آمدن شتر از سنگ به دست صالح ÷و جاندار كردن مرغ گلین به دست عیسی ÷كه این آخری اظهار حقیقت رستاخیز است.

شیطان پس از ایجاد تردید در رستاخیز به شرحی كه گذشت شبهه دیگری در اذهان برانگیخت كه به فرض هم زنده شویم عاقبت خوشی خواهیم داشت، چنانكه در قرآن از قول عاص بن وائل آمده است:‌ ﴿لَأُوتَيَنَّ مَالٗا وَوَلَدًا﴾[مریم: ۷۷] . «قطعا به من مال و فرزند داده خواهد شد». و از آن صریحتر از قول كسی كه در معاد شک دارد آمده است:‌﴿وَمَآ أَظُنُّ ٱلسَّاعَةَ قَآئِمَةٗ وَلَئِن رُّدِدتُّ إِلَىٰ رَبِّي لَأَجِدَنَّ خَيۡرٗا مِّنۡهَا مُنقَلَبٗا ٣٦﴾[الکهف: ۳۶] . یعنی: «گمان نمی‌كنم كه قیامت بر پا شود، و اگر هم نزد پروردگارم بازگردانده شوم حتماً سرنوشتی بهتر از این خواهم یافت». و استدلالشان این بود كه خدا چون در این دنیا به ما نعمت داده از آخرت هم محروم مان نخواهد ساخت.

مؤلف گوید: این تصور غلطی است زیرا چه بسا نعمتهایی كه در این دنیا داده از باب مهلت دادن و مكر است و دلیل حسن نظر خدا با شخص نمی‌شود و چنانكه آدم فرزند خود را پرهیز می‌دهد اما برده‌اش را در دلخواه وی آزاد بگذارد.

[۵۴] یعنی لازم نیست اعادهء آدم با همین اجزاء بدن فعلیش باشد تا صادق آید كه این هموست. – م.