سیمای روز رستاخیز

گفتار چهارم: حشر تمام آفریدگان به ایستگاه بزرگ

الله متعال، روز جزا را یوم الجمع نامیده است؛ چون پروردگار توانا در آن روز تمام بندگان را در یک میدان گرد هم می‌آورد.

﴿ذَٰلِكَ يَوۡمٞ مَّجۡمُوعٞ لَّهُ ٱلنَّاسُ وَذَٰلِكَ يَوۡمٞ مَّشۡهُودٞ﴾[هود: ۱۰۳].

‏«آن (روز) روزى است که مردم را براى آن گرد مى‏آورند و آن (روز) روزى است که (جملگى در آن) حاضر مى‏شوند»‏.

در آن روز، همه‌ی بندگان با هم برابرند و کسی استثنا نمی‌شود:

﴿قُلۡ إِنَّ ٱلۡأَوَّلِينَ وَٱلۡأٓخِرِينَ٤٩ لَمَجۡمُوعُونَ إِلَىٰ مِيقَٰتِ يَوۡمٖ مَّعۡلُومٖ٥٠﴾[الواقعة: ۴۹-۵۰].

«‏بگو: گذشتگان و آیندگان،‏ جملگی در وعده‌گاه روز معین (‏رستاخیز)‏ گرد آورده می‌شوند‏‏».‏

قدرت الله، انسان‌ها را در برگرفته است، هیچ نیرویی نمی‌تواند الله را به ستوه آورد و الله از انجام هیچ کاری ناتوان نیست. همان‌طور که الله، انسان‌ها را می‌میراند، بر زنده کردن آنان نیز تواناست، خواه در بلندای فضا باشند یا در اعماق زمین، پرندگان شکاری آن‌ها را بخورند یا در شکم ماهیان دریا باشند و یا در لایه‌های زمین پنهان گردند. همه‌ی این‌ها برای الله، یکسان است.

﴿أَيۡنَ مَا تَكُونُواْ يَأۡتِ بِكُمُ ٱللَّهُ جَمِيعًاۚ إِنَّ ٱللَّهَ عَلَىٰ كُلِّ شَيۡءٖ قَدِيرٞ﴾[البقرة: ۱۴۸].

‏«‏هر جا که باشید الله همگی شما را گرد می‌آورد. ‏الله بر هر چیزی تواناست».‏

از آن‌جا که قدرت الله همه چیز را در برگرفته است، آفریدگانش هرجا که باشند، آن‌ها را زنده می‌کند. علم او نیز همگان را در برگرفته است، نه کسی را فراموش می‌کند و نه کسی می‌تواند خود را از وی پنهان کند؛ الله که آفریننده‌ی آفریدگان است، از تعداد و اندازه‌ی آنان نیز به درستی آگاه است.

﴿إِن كُلُّ مَن فِي ٱلسَّمَٰوَٰتِ وَٱلۡأَرۡضِ إِلَّآ ءَاتِي ٱلرَّحۡمَٰنِ عَبۡدٗا٩٣ لَّقَدۡ أَحۡصَىٰهُمۡ وَعَدَّهُمۡ عَدّٗا٩٤ وَكُلُّهُمۡ ءَاتِيهِ يَوۡمَ ٱلۡقِيَٰمَةِ فَرۡدًا٩٥﴾[مریم: ۹۳-۹۵].

‏«‏تمام کسانی که در آسمان‌ها و زمین هستند، بنده‌ی الله مهربان می‌باشند.‏ او همه‌ی آنان را سرشماری کرده است و تعدادشان را می‌داند‏ و همه‌ی آنان، در روز رستاخیز به تنهایی در پیشگاه او حاضر می‌شوند».‏

﴿وَحَشَرۡنَٰهُمۡ فَلَمۡ نُغَادِرۡ مِنۡهُمۡ أَحَدٗا﴾[الکهف: ۴۷].

‏«‏و همگان را ‏گرد می‌آوریم و کسی از ایشان را فرو نمی‌گذاریم».‏

نوشتارهای یادشده، بیان‌گر آن است که همه‌ی انسان‌ها، جن‌ها و فرشتگان، محشور خواهند شد و حتی کسانی که معتقد به حشر حیوانات هستند، به این نوشتارها استناد می‌کنند و هیچ ایرادی هم بر این استدلال نیست.

دانشمندان، درباره‌ی حشر حیوانات اختلاف نظر دارند. علامه ابن تیمیه بر این باور است، که حشر شامل حیوانات نیز می‌گردد. وی می‌گوید: همان‌گونه که از آیات حیات‌بخش قرآن و سنت پاک پیامبر صبرداشت می‌شود، همه‌ی حیوانات محشور می‌شوند.

الله متعال می‌فرماید:

﴿وَمَا مِن دَآبَّةٖ فِي ٱلۡأَرۡضِ وَلَا طَٰٓئِرٖ يَطِيرُ بِجَنَاحَيۡهِ إِلَّآ أُمَمٌ أَمۡثَالُكُمۚ مَّا فَرَّطۡنَا فِي ٱلۡكِتَٰبِ مِن شَيۡءٖۚ ثُمَّ إِلَىٰ رَبِّهِمۡ يُحۡشَرُونَ٣٨﴾[الأنعام: ۳۸].

‏«و هیچ جنبنده‌ای در زمین و هیچ پرنده‌ای که با دو بال خود پرواز می‌کند، وجود ندارد، مگر این‌که گروه‌هایی هم‌چون شما هستند. در کتاب (آفرینش) هیچ چیز را فروگذار نکرده‌ایم پس آنان ‏ در پیشگاه پروردگارشان، گرد می‌آیند‏»‏.

﴿وَمِنۡ ءَايَٰتِهِۦ خَلۡقُ ٱلسَّمَٰوَٰتِ وَٱلۡأَرۡضِ وَمَا بَثَّ فِيهِمَا مِن دَآبَّةٖۚ وَهُوَ عَلَىٰ جَمۡعِهِمۡ إِذَا يَشَآءُ قَدِيرٞ٢٩﴾[الشورى: ۲۹].

‏«‏از نشانه‌های او، آفرینش آسمان‌ها و زمین و همه‌‌ی جنبندگانی است، که در آن دو پدیدار و پراکنده کرده است و او هر وقت که بخواهد می‌تواند آن‌ها را گرد آورد»‏.

﴿وَإِذَا ٱلۡوُحُوشُ حُشِرَتۡ٥﴾[التکویر: ۵].

‏«‏و هنگامی که درندگان گرد آورده می‌شوند‏»‏.

امام قرطبی، اختلاف نظر بزرگان در مورد حشر حیوانات را نقل می‌کند و در پایان، بنا بر احادیث صحیح، دیدگاه حشر حیوانات را بر می‌گزیند. وی می‌گوید: مردم در حشر چهارپایان و قصاص آنان از همدیگر، اختلاف نظر دارند. ضحاک و ابن عباس سمی‌فرمایند: حشر چهارپایان، همان مردن و نابودی آن‌هاست. ابن عباس، در روایتی دیگر می‌گوید: چهارپایان حشر می‌شوند و زنده می‌گردند. ابوذر، ابوهریره، عمروبن عاص، حسن بصری و برخی دیگر، همین دیدگاه را برگزیده‌اند و من هم این دیدگاه را بنا به آیات ذیل، برمی‌گزینم:

﴿وَإِذَا ٱلۡوُحُوشُ حُشِرَتۡ٥﴾[التکویر: ۵].

﴿مَّا فَرَّطۡنَا فِي ٱلۡكِتَٰبِ مِن شَيۡءٖۚ ثُمَّ إِلَىٰ رَبِّهِمۡ يُحۡشَرُونَ﴾[الأنعام: ۳۸].

ابوهریره سمی‌گوید: الله متعال، در روز رستاخیز تمام آفریدگان، مانند چهارپایان، پرندگان، خزندگان و هر چیز دیگری، را حشر می‌نماید. عدل الله به جایی می‌رسد، که حق حیوان بی‌شاخ را از حیوان شاخ‌دار می‌گیرد، سپس خطاب بدان‌ها می‌فرماید: به خاک تبدیل شوید. صحنه‌ی آرزو کردن کفار، بیان‌گر همین رویداد است:

﴿إِنَّآ أَنذَرۡنَٰكُمۡ عَذَابٗا قَرِيبٗا يَوۡمَ يَنظُرُ ٱلۡمَرۡءُ مَا قَدَّمَتۡ يَدَاهُ وَيَقُولُ ٱلۡكَافِرُ يَٰلَيۡتَنِي كُنتُ تُرَٰبَۢا٤٠﴾[النبأ: ۴۰].

‏«‏ما شما را از عذاب نزدیکی بیم می‌دهیم. در روزی که انسان، همه‌ی کارهایی را که انجام داده است، می‌بیند و کافر می‌گوید: ای کاش من خاک می‌بودم! [۵۷]‏‏».‏

[۵۷] التذکرة قرطبی (۲۷۳)