۴- دو چندان کردن نیکی
از جمله نشانه‌های مهرورزی الله این است، که پاداش اعمال شایسته را چند برابر می‌دهد:
﴿إِن تُقۡرِضُواْ ٱللَّهَ قَرۡضًا حَسَنٗا يُضَٰعِفۡهُ لَكُمۡ وَيَغۡفِرۡ لَكُمۡ﴾[التغابن: ۱۷].
«اگر به الله قرض نیکویی بدهید، آن را برایتان چندین برابر می‌سازد و شما را می‌آمرزد».
کم‌ترین اندازه‌ای که کار خوب افزایش می‌یابد، ده برابر کردن آن است:
﴿مَن جَآءَ بِٱلۡحَسَنَةِ فَلَهُۥ عَشۡرُ أَمۡثَالِهَا﴾[الأنعام: ۱۶۰].
«هرکس کار نیکی انجام دهد،ده برابر آن پاداش دارد».
اما پاداش کار بد، به اندازه‌ی همان کار است:
﴿وَمَن جَآءَ بِٱلسَّيِّئَةِ فَلَا يُجۡزَىٰٓ إِلَّا مِثۡلَهَا﴾[الأنعام: ۱۶۰].
«و هرکس کار بدی انجام دهد، فقط همان اندازه جزا می‌بیند».
آری، چنین است مقتضای عدالت و انصاف الله!
حاکم در مستدرک و احمد در مسند خود با سندی حسن از ابوذر سنقل کرده‌اند که رسول اکرم صدر یک حدیث قدسی فرمودند:
«الحَسَنَةُ بِعَشرِ أَمثالِها أَوْ أَزِيدُ وَالسَّيِّئَةُ وَاحِدَةٌ أَوْ أَغْفِرُهَا وَمَنْ لَقِيَنِي بِقُرَابِ الْأَرْضِ خَطايا ما لَمْ تُشرِكْ بِي، أَتَيْتُهُ بِقُرَابِهَا مَغْفِرَةً» [۱۹۴]. «الله متعال فرموده است: (پاداش) نیکی، ده برابر آن یا بیشتر است و (مجازات) هر بدی یکی است یاآن را می‌بخشم و انسان اگر باندازه پُری زمین با گناهان نزد من حاضر شود و شرک نکرده باشد، به همان اندازه آمرزش، نزد او می‌آیم».
از جمله اعمالی که تا ده برابر به پاداش آن‌ها افزوده می‌شود، تلاوت قرآن است. در حدیثی که ترمذی و دارمی با سند صحیح از ابن مسعود سنقل کرده‌اند چنین آمده است که پیامبر صفرمود:
«مَنْ قَرَأَ حَرْفًا مِنْ كِتَابِ اللَّهِ فَلَهُ بِهِ حَسَنَةٌ وَالْحَسَنَةُ بِعَشْرِ أَمْثَالِهَا لَا أَقُولُ: «الم» حَرْفٌ وَلَكِنْ أَلِفٌ حَرْفٌ وَلَامٌ حَرْفٌ وَمِيمٌ حَرْفٌ» [۱۹۵]. «هر کس یک حرف از کتاب الله را بخواند، در برابر آن یک عمل نیک دارد و (پاداش) نیکی ،ده برابر آن است. من نمی‌گویم که «الم» یک حرف است، بلکه «الف» یک حرف، «لام» یک حرف و «میم» یک حرف می‌باشد».
«ذکر» نیز از جمله اعمالی است که به پاداش آن افزوده می‌شود. در سنن ترمذی، ابوداود و نسانی، از عبدالله بن عمرو بن عاصسروایت شده که رسول اکرمصفرمودند:
«خَصْلَتَانِ لَا یحْصِیهِمَا رَجُلٌ مُسْلِمٌ إِلَّا دَخَلَ الْجَنَّةَ یسَبِّحُ اللَّهَ فِی دُبُرِ كُلِّ صَلَاةٍ عَشْرًا وَیحْمَدُهُ عَشْرًا وَیكَبِّرُهُ عَشْرًا، فلقد رَأَیتُ رَسُولَ اللَّهِ صیعْقِدُهَا بِیدِهِ قَالَ فَتِلْكَ خَمْسُونَ وَمِائَةٌ بِاللِّسَانِ وَأَلْفٌ وَخَمْسُ مِائَةٍ فِی الْمِیزَانِ وَإِذَا أَخَذْتَ مَضْجَعَكَ تُسَبِّحُهُ وَتُكَبِّرُهُ وَتَحْمَدُهُ مِائَةً فَتِلْكَ مِائَةٌ بِاللِّسَانِ وَأَلْفٌ فِی الْمِیزَانِ. فَأَیكُمْ یعْمَلُ فِی الْیوْمِ وَاللَّیلَةِ أَلْفَینِ وَخَمْسَ مِائَةِ سَیئَةٍ؟ قَالُوا: فَكَیفَ لَا یحْصِیهَا؟ قَالَ: یأْتِی أَحَدَكُمْ الشَّیطَانُ وَهُوَ فِی صَلَاتِهِ فَیقُولُ اذْكُرْ كَذَا اذْكُرْ كَذَا حَتَّى ینْفَتِلَ فَلَعَلَّهُ لَا یفْعَلُ وَیأْتِیهِ وَهُوَ فِی مَضْجَعِهِ فَلَا یزَالُ ینَوِّمُهُ حَتَّى ینَامَ» [۱۹۶]. «دو خصلت وجود دارد که هر مسلمانی به آن‌ها عمل کند، وارد بهشت می‌شود، آن دو خصلت این است که، شخص پس از نمازهای فرض، اذکار سبحان الله، الحمد لله و الله اکبر، هر کدام را ده مرتبه بگوید. عبدالله بن عمرو میگوید: پس از نمازها پیامبر صرا می‌دیدم که با دستانش آن اذکار را میگوید و پس از آن فرمود: اگر هر روز پس از نمازها این کار را انجام دهید، در طول روز صد و پنجاه مرتبه با زبانت الله را یاد کرده‌ای و این در ترازوی اعمالت، به هزار و پانصد مرتبه افزایش می‌یابد و سعی کن هرگاه به رختخوابت رفتی، صد مرتبه سبحان الله، الحمد لله و الله اکبر، هر کدام را تکرار کنی؛ زیرا در ترازوی اعمالت هزار ذکر ثبت می‌شود. سپس فرمود: کدام یک از شما در طول شبانه روز دو هزار و پانصد کار بد را انجام می‌دهد؟ گفتند: هیچ کدام از ما گناهان‌مان را برنمی‌شماریم و چگونه این کار را انجام دهیم؟ فرمود: ممکن است در هنگام انجام نماز شیطان به نزد نمازگزار بیاید و با وسوسه‌هایش او را بر آن دارد که به یاد فلان باش و فلانی را از یاد مبر؛ تا این‌که در پایان، او را از انجام آن اذکار باز دارد و اذکار پس از نمازها را به جا نیاورد و یا این‌که به رختخوابش بیاید و دعاها‌ی پیش از خواب را از یادش ببرد و آن را انجام ندهد».
در برخی از روایات، به جای ده مرتبه، ۳۳ مرتبه وارد شده است. گاهی نیز پاداش اعمال تا بیش از ده برابر افزایش می‌یابد و حتی گاهی به هفتاد تا هفتصد برابر می‌رسد. از آن جمله پاداش انفاق برای خشنودی الله است:
﴿مَّثَلُ ٱلَّذِينَ يُنفِقُونَ أَمۡوَٰلَهُمۡ فِي سَبِيلِ ٱللَّهِ كَمَثَلِ حَبَّةٍ أَنۢبَتَتۡ سَبۡعَ سَنَابِلَ فِي كُلِّ سُنۢبُلَةٖ مِّاْئَةُ حَبَّةٖۗ وَٱللَّهُ يُضَٰعِفُ لِمَن يَشَآءُۚ وَٱللَّهُ وَٰسِعٌ عَلِيمٌ٢٦١﴾[البقرة: ۲۶۱].
«مثل کسانی که دارایی خود را در راه الله انفاق می‌کنند، همانند دانه‌ای است که هفت خوشه برآرد و در هر خوشه، صد دانه باشد و الله برای هر که بخواهد آن را چندین برابر می‌گرداند، و الله بسیار گشایش‌گر و دانا است».
ابن کثیر میگوید: این فضیلت الهی در مورد کسانی است که در راه خشنودی او گام برمی‌دارند و نیکی‌هایشان از ده برابر به هفتصد برابر افزایش می‌یابد. الله می‌فرماید:
﴿مَّثَلُ ٱلَّذِينَ يُنفِقُونَ أَمۡوَٰلَهُمۡ فِي سَبِيلِ ٱللَّهِ﴾[البقرة: ۲۶۱].
سعید بن جبیر عبارت «فی سبیل الله» را به فرمان‌برداری از فرامین الهی تفسیر نموده است. اما مکحول آن را به انفاق برای جهاد و آماده‌سازی اسب‌ها و اسلحه‌های جنگی تفسیر کرده است. از ابن عباس سروایت شده است که درمورد آن عبارت فرموده: انفاق یک درهم در حج و جهاد تا هفتصد برابر افزایش می‌یابد [۱۹۷].
ابن‌کثیر در تفسیر آیه یادشده، حدیث مسلم را آورده است: ابن مسعود سمی‌گوید: مردی شترش را همراه با مهارش در راه الله انفاق نمود. رسول الله صفرمود: «لَتَأْتِيَنَّ يَوْمَ الْقِيَامَةِ بِسَبْعِ مِائَةِ نَاقَةٍ مَخْطُومَةٍ.» «روز رستاخیز در عوض آن هفتاد شتر مهار شده به او داده می‌شود».
از جمله اعمالی که بی‌نهایت بر پاداش آن‌ها افزوده می‌شود و تنها آن کسی که این پاداش را می‌دهد، توان شمارش آن را دارد، روزه است.
بخاری، مسلم و احمد، از ابوهریره سروایت کرده‌اند که پیامبر صفرمود:
«كُلُّ عَمَلِ ابْنِ آدَمَ يُضَاعَفُ، الْحَسَنَةُ بِعَشْرِ أَمْثَالِهَا إِلَى سَبْعمِائَةِ ضِعْفٍ قَالَ اللَّهُ ﻷ: إِلاَّ الصَّوْمَ فَإِنَّهُ لِي وَأَنَا أَجْزِي بِهِ» [۱۹۸]. «هر کار نیکی که انسان انجام دهد، پاداش آن از ده برابر تا هفتصد برابر افزایش می‌یابد. اما روزه که الله درمورد آن فرموده است: روزه برای خشنودی من است و من خود پاداش آن را می‌دهم».
حکمت این‌که پاداش روزه بی‌شمار است، این است که روزه صبر است و پاداش صابران بی‌شمار. الله می‌فرماید:
﴿إِنَّمَا يُوَفَّى ٱلصَّٰبِرُونَ أَجۡرَهُم بِغَيۡرِ حِسَابٖ﴾[الزمر: ۱۰].
«بی‌گمان به شکیبایان پاداش بی‌شمار داده می‌شود».
گونه‌ای از صبر آن است که در برابر حوادث تلخ دنیا و ناراحتی‌های آن باشد و الله بندگانش را با این حوادث روبرو می‌سازد:
﴿وَلَنَبۡلُوَنَّكُم بِشَيۡءٖ مِّنَ ٱلۡخَوۡفِ وَٱلۡجُوعِ وَنَقۡصٖ مِّنَ ٱلۡأَمۡوَٰلِ وَٱلۡأَنفُسِ وَٱلثَّمَرَٰتِۗ وَبَشِّرِ ٱلصَّٰبِرِينَ١٥٥ ٱلَّذِينَ إِذَآ أَصَٰبَتۡهُم مُّصِيبَةٞ قَالُوٓاْ إِنَّا لِلَّهِ وَإِنَّآ إِلَيۡهِ رَٰجِعُونَ١٥٦ أُوْلَٰٓئِكَ عَلَيۡهِمۡ صَلَوَٰتٞ مِّن رَّبِّهِمۡ وَرَحۡمَةٞۖ وَأُوْلَٰٓئِكَ هُمُ ٱلۡمُهۡتَدُونَ١٥٧﴾[البقرة: ۱۵۵-۱۵۷].
«و بی‌گمان شما را با گونه‌ای از ترس و گرسنگی و زیان مالی و جانی و کمبود میوه‌ها، آزمایش می‌کنیم و مژده بده به بردباران؛ آنان که وقتی بلایی به ایشان می‌رسد، می‌گویند: ما از آنِ الله هستیم و به سوی او باز می‌گردیم. درود و رحمت الله بر آنان باد و بی‌گمان ایشان همان راه‌یافتگان هستند».
آنان که در حاشیه‌ی امنیت و آرامش بوده‌اند، وقتی جایگاه و پاداش شکیبایان را می بینند، آرزو می‌کنند که ای کاش پوست بدن آن‌ها با قیچی بریده می‌شد، تا به جایگاه و پاداش شکیبایان می‌رسیدند.
در سنن ترمذی، از جابر و معجم طبرانی، به سندی حسن از ابن عباس سروایت شده است که رسول اکرم صفرمودند:
«لَيَوَدَّنَّ أَهْلُ الْعَافِيَةِ يَوْمَ الْقِيَامَةِ أَنَّ جُلُودَهُمْ قُرِضَتْ بِالْمَقَارِيضِ مِمَّا يَرَوْنَ مِنْ ثَوَابِ أَهْلِ الْبَلاَءِ» [۱۹۹]. «در روز رستاخیز، آنان که آسوده خاطر بودند آرزو می‌کنند که ای کاش در دنیا پوست بدن ما با قیچی بریده می‌شد. چرا که آنان پاداش مصیبت‌زدگان را می‌بینند».
از جمله الطاف بی‌پایان الله متعال بر بندگان، موردی است که بخاری از ابن عباس سروایت کرده است:
پیامبر صبه نقل از پرورگارش فرمود:
«إِنَّ اللَّهَ كَتَبَ الْحَسَنَاتِ وَالسَّيِّئَاتِ ثُمَّ بَيَّنَ ذَلِكَ فَمَنْ هَمَّ بِحَسَنَةٍ فَلَمْ يَعْمَلْهَا كَتَبَهَا اللَّهُ لَهُ عِنْدَهُ حَسَنَةً كَامِلَةً فَإِنْ هُوَ هَمَّ بِهَا فَعَمِلَهَا كَتَبَهَا اللَّهُ لَهُ عِنْدَهُ عَشْرَ حَسَنَاتٍ إِلَى سَبْعِ مِائَةِ ضِعْفٍ إِلَى أَضْعَافٍ كَثِيرَةٍ وَمَنْ هَمَّ بِسَيِّئَةٍ فَلَمْ يَعْمَلْهَا كَتَبَهَا اللَّهُ لَهُ عِنْدَهُ حَسَنَةً كَامِلَةً فَإِنْ هُوَ هَمَّ بِهَا فَعَمِلَهَا كَتَبَهَا اللَّهُ لَهُ سَيِّئَةً وَاحِدَةً» [۲۰۰]. «الله متعال، کارهای خوب و بد را برای بندگان بیان فرمود. هر کس قصد انجام کار خوبی را کند و موفق به انجام آن نشود، الله یک عمل نیک کامل را در نامه‌ی اعمالش ثبت می‌کند و اگر آن کار نیک را انجام داد، الله برای او در نزد خود ده تا هفتصد نیکی و یا افزون بر آن را می‌نویسد و هر کس قصد انجام کار بدی را داشته باشدو آن را انجام ندهد، الله متعال برای او یک عمل نیک کامل حساب می‌کند و اگر آن را انجام داد، فقط یک بدی در نامه‌ی اعمال او ثبت می‌گردد».
تبدیل بدی به خوبی
الطاف و انعام خداوندی در قالب تبدیل کردن بدی ها به نیکی شامل حال انسان‌ها می‌شوند. درصحیح مسلم از حضرت ابوذر روایت شده که رسول اکرم صفرمودند:
«إِنِّي لأَعْلَمُ آخِرَ أَهْلِ الْجَنَّةِ دُخُولا، وَآخِرَ أَهْلِ النَّارِ خُرُوجًا مِنَ النَّارِ يُؤْتَى بِرَجُلٍ يَوْمَ الْقِيَامَةِ، فَيُقَالُ: اعْرِضُوا عَلَيْهِ صِغَارَ ذُنُوبِهِ وَتُخَبَّأُ عَنْهُ كِبَارُهَا، فَيُقَالُ لَهُ: عَمِلْتَ يَوْمَ كَذَا وَكَذَا كَذَا وَكَذَا. فَيَقُولُ نَعَمْ. لاَ يَسْتَطِيعُ أَنْ يُنْكِرَ وَهُوَ مُشْفِقٌ مِنْ كِبَارِ ذُنُوبِهِ أَنْ تُعْرَضَ عَلَيْهِ. فَيُقَالُ لَهُ فَإِنَّ لَكَ مَكَانَ كُلِّ سَيِّئَةٍ حَسَنَةً. فَيَقُولُ: رَبِّ قَدْ عَمِلْتُ أَشْيَاءَ لاَ أَرَاهَا هَا هُنَا» [۲۰۱]. «من آخرین کسی را که از دوزخ بیرون می‌آید و به بهشت می‌رود، می‌شناسم. او انسانی است که در روز رستاخیز حاضر می‌شود. از جانب الله دستور صادر می‌شود که گناهان کوچکش را به او نشان دهید و گناهان بزرگش را از وی پنهان دارید. به او گفته می‌شود: در فلان روز چنین و چنان کردی. میگوید: درست است. نمی‌تواند آن را انکار نماید و از این بیمناک است که گناهان بزرگش نمایان شوند. به او گفته می‌شود: در عوض هر بدی، یک نیکی به تو داده می‌شود. میگوید: پروردگارا کارهای (بدی) را انجام داده‌ام که آن‌ها را در این‌جا نمی‌بینم».
ابوذر میگوید: در این لحظه، رسول الله صرا دیدم که چنان تبسم فرمود، که دندان‌های مبارکش دیده شدند.
[۱۹۴] سلسلة الاحادیث الصحیحه و شماره آن (۱۲۸) [۱۹۵] مشکاة المصابیح (۱/۶۶۱) حدیث شماره (۲۱۳۷) [۱۹۶] ترمذی و نسائی این روایت را گزارش داده‌اند. [۱۹۷] تفسیر ابن کثیر (۱/۵۶۱) [۱۹۸] تفسیر ابن کثیر (۱/۵۶۲) [۱۹۹] صحیح الجامع الصغیر (۵/۱۱۱) و شماره آن (۵۳۶۰) [۲۰۰] صحیح بخاری کتاب الرقاق، فتح الباری (۱۱/۳۲۳) [۲۰۱] صحیح مسلم (۱/۱۷۷) و شماره آن (۱۹۰)