سیمای روز رستاخیز

گفتار پنجم: معنی و مفهوم ورود به‌ دوزخ

برخی علما بر این باورند که معنای ورود به‌ آتش در آیه‌ی:

﴿وَإِن مِّنكُمۡ إِلَّا وَارِدُهَاۚ كَانَ عَلَىٰ رَبِّكَ حَتۡمٗا مَّقۡضِيّٗا٧١﴾[مریم: ۷۱].

‏«‏همه شما وارد دوزخ می‌شوید (مؤمنان برای گذر و دیدن، و کافران برای دخول و ماندن)‏. این امر حتمی و قطعی پروردگارت است‏‏»‏.

همان داخل شدن در آتش دوزخ است. این معنا از ابن عباس سمنقول است و او چنین استدلال می‌کند که الله درباره‌ی فرعون می‌فرماید:

﴿يَقۡدُمُ قَوۡمَهُۥ يَوۡمَ ٱلۡقِيَٰمَةِ فَأَوۡرَدَهُمُ ٱلنَّارَ﴾[هود: ۹۸].

‏«‏در روز رستاخیز فرعون پیشاپیش قوم خود می‌رود و ایشان را به آتش دوزخ می‌اندازد».

﴿وَنَسُوقُ ٱلۡمُجۡرِمِينَ إِلَىٰ جَهَنَّمَ وِرۡدٗا٨٦﴾[مریم: ۸۶].

‏«‏و گناهکاران را تشنه‌کام به سوی جهنّم می‌رانیم»‏.‏

﴿لَوۡ كَانَ هَٰٓؤُلَآءِ ءَالِهَةٗ مَّا وَرَدُوهَا﴾[الأنبیاء: ۹۹].

‏«‏اگر این‌ها معبودان بودند، هرگز وارد دوزخ نمی‌گشتند‏»‏.

مسلم اعور نیز آن معنا را از مجاهد روایت کرده است [۲۶۳].

و برخی از علما بر این عقیده‌اند که منظور از ورود در آیه، گذر از پل صراط است. شارح طحاویه می‌گوید:

مفسرین درباره ورود، در آیه: ﴿وَإِن مِّنكُمۡ إِلَّا وَارِدُهَا﴾.

اختلاف نظر دارند. اما معنای راجح همان گذر از پل صراط است؛ زیرا الله می‌فرماید:

﴿ثُمَّ نُنَجِّي ٱلَّذِينَ ٱتَّقَواْ وَّنَذَرُ ٱلظَّٰلِمِينَ فِيهَا جِثِيّٗا٧٢﴾[مریم: ۷۲].

‏«‏سپس پرهیزگاران را نجات می‌دهیم و ستمگران را ذلیلانه در آن رها می‌سازیم‏»‏.

در حدیثی صحیح آمده است که‌ پیامبر صفرمودند:

«وَ الَّذِي نَفسِي بِيَدِهِ، لا يَلِجُ النّارَ أَحَدٌ بايَعَ تَحتَ الشَّجَرَةِ». ‏«‏سوگند به کسی که جان من در دست اوست، کسی که زیر درخت بیعت کرده است، هرگز وارد دوزخ نمی‌شود‏»‏.

حفصه می‌گوید: عرض کردم: ای رسول الله صمگر الله نمی‌فرماید:

﴿وَإِن مِّنكُمۡ إِلَّا وَارِدُهَ﴾.

‏ «‏هیچ کس از شما نیست مگر این‌که وارد آتش می‌شود‏»‏.

رسول الله فرمودند: مگر نشنیده‌ای که الله می‌فرماید:

﴿ثُمَّ نُنَجِّي ٱلَّذِينَ ٱتَّقَواْ وَّنَذَرُ ٱلظَّٰلِمِينَ فِيهَا جِثِيّٗا٧٢﴾.

رسول اکرم صدر این گفتگو به این نکته اشاره فرمودند که ورود به دوزخ، به معنای داخل شدن در آتش آن نیست و رهایی از عذاب، بدین معنا نیست که در عذاب بیفتد، سپس از آن نجات یابد، بلکه بدین معناست که اسباب آن عذاب مهیا می‌شود. برای مثال، اگر دشمن، کسی را برای کشتن تعقیب کند ولی موفق به این کار نشود، می‌گویند: الله او را از دشمن نجات داد.

روی همین اصل الله می‌فرماید:

﴿وَلَمَّا جَآءَ أَمۡرُنَا نَجَّيۡنَا هُودٗا﴾[هود: ۵۸].

‏«‏هنگامی که فرمان ما (برای نابودی) رسید، هود را نجات دادیم‏»‏.

﴿فَلَمَّا جَآءَ أَمۡرُنَا نَجَّيۡنَا صَٰلِحٗا﴾[هود: ۶۶].

‏«‏هنگامی که فرمان ما (برای نابودی) رسید، صالح را نجات دادیم‏».

﴿وَلَمَّا جَاءَ أَمْرُنَا نَجَّيْنَا شُعَيْبًا﴾﴿وَلَمَّا جَآءَ أَمۡرُنَا نَجَّيۡنَا شُعَيۡبٗا﴾[هود: ۹۴].

‏«‏هنگامی که فرمان ما (برای نابودی) رسید، شعیب را نجات دادیم‏».

روشن است که عذاب الله به هود، صالح و شعیب ÷نرسید، بلکه دیگران را در بر گرفت و اگر الله آنان را از عذاب نجات نمی‌داد، مانند دیگران عذاب می‌دیدند.

کسانی که‌ وارد دوزخ می‌شوند نیز چنین حالتی دارند، بر پل صراط عبور می‌کنند و از دوزخ می‌گذرند، آن‌گاه الله پرهیزکاران را نجات داده و ستمکاران را روی زانوهای‌شان به دوزخ می‌اندازد.

رسول الله صدر حدیث جابر فرمودند که منظور از ورود، همان عبور از روی پل صراط است [۲۶۴].

واقعیت و دیدگاه درست این است که ورود به‌ دوزخ، دو گونه می‌باشد: یکی ورود کافران و اهل دوزخ، که‌ به‌ معنای دخول است. همان‌طور که الله درباره‌ی فرعون می‌فرماید:

﴿يَقۡدُمُ قَوۡمَهُۥ يَوۡمَ ٱلۡقِيَٰمَةِ فَأَوۡرَدَهُمُ ٱلنَّارَۖ وَبِئۡسَ ٱلۡوِرۡدُ ٱلۡمَوۡرُودُ٩٨﴾[هود: ۹۸].

‏«‏در روز رستاخیز فرعون پیشاپیش قوم خود می‌رود و ایشان را به آتش دوزخ می‌اندازد. چه بد جایگاهی که بدان وارد می‌شوند!‏‏»‏.

دیگری، ورود یکتاپرستان است که به معنای عبور از پل صراط می‌باشد. همان‌گونه که‌ در احادیث بیان گردید.

[۲۶۳] قبلی (۲۰۰) [۲۶۴] شرح عقیده الصحاویة (۴۷۱)