کلید فهم قرآن

سیر در ارض، علاج مرض تقلید است

چون سابق گفتیم از مؤیدات بقای تقالید، ماندن در یک مکان و معاشرت ننمودن با اقوام و امم دیگر است، از این جهت علاجش را قرآن بیان فرموده:

۱- قرآن امر به حج بیت الله نمود؛ چنان‌که می‌فرماید: ﴿وَلِلَّهِ عَلَى ٱلنَّاسِ حِجُّ ٱلۡبَيۡتِ مَنِ ٱسۡتَطَاعَ إِلَيۡهِ سَبِيلٗا﴾[آل عمران: ۹۷] که بر هر شخص مستطیع، مسافرت به مکه را واجب فرمود. در این مسافرت شخص حاجی علاوه بر اصلاح نفس و عبادت پروردگار و فواید معنوی بی‌شمارِ آن، با امم مختلف اصطکاک پیدا می‌کند و با آرا و عقاید دیگران آشنا می‌شود و بر صنایع و علوم سایرین مطلع می‌گردد و بر عادات و تقالید و خرافات مردمان آگاه می‌شود و انحطاط و ترقی امم دیگر را می‌بیند، که اگر درست دقت شود، تمامی این مشاهدات، مکتبی است برای انسان و چون انسان بالفطره برای حق و خیر ساخته شده و بالجمله دنبال تفتیش حقایق می‌رود و همیشه می‌خواهد جلب خیر کند و دفع شر از خود نماید، مسلماً در این مسافرت منافعی را برای خود تشخیص می‌دهد؛ چنان‌که قرآن شریف یکی از حکمت‌های حج را تشخیص منافع مقرر فرمود؛ چنان‌که می‌فرماید: ﴿وَأَذِّن فِي ٱلنَّاسِ بِٱلۡحَجِّ يَأۡتُوكَ رِجَالٗا وَعَلَىٰ كُلِّ ضَامِرٖ يَأۡتِينَ مِن كُلِّ فَجٍّ عَمِيقٖ ٢٧ لِّيَشۡهَدُواْ مَنَٰفِعَ لَهُمۡ وَيَذۡكُرُواْ ٱسۡمَ ٱللَّهِ فِيٓ أَيَّامٖ مَّعۡلُومَٰتٍ عَلَىٰ مَا رَزَقَهُم مِّنۢ بَهِيمَةِ ٱلۡأَنۡعَٰمِۖ فَكُلُواْ مِنۡهَا وَأَطۡعِمُواْ ٱلۡبَآئِسَ ٱلۡفَقِيرَ﴾[الحج: ۲۷ - ۲۸] یعنی: «و ندا ده ‌ای ابراهیم در میان مردمان و بخوان ایشان را به حج خانه خدا تا بیایند مردمان بر تو پیادگان و سواران بر هر شتر لاغری که به جد تمام می‌آیند از هر راهی دور، یعنی تو دعوت کن که سواره و پیاده به حج بیایند تا ببینند منفعت‌هایی که مر ایشان راست، و نام خدا را ذکر کنند در روزهای معلوم که ده روز اول ذی‌الحجه است بر ذبح آنچه روزی داده است ایشان را از بسته زبان، انعام یعنی شتر و گاو گوسفند؛ مراد این است که قربانی را به نام خدا کنند چون کفار به نام بتان قربانی می‌کردند، پس بخورید گوشت آن قربانی را و بخورانید از آن قربانی در مانده محنت کشیده و محتاج تنگ دست را»؛

۲- امر به مطلق سیر در ارض فرمود؛ چنان‌که می‌فرماید: ﴿قَدۡ خَلَتۡ مِن قَبۡلِكُمۡ سُنَنٞ فَسِيرُواْ فِي ٱلۡأَرۡضِ فَٱنظُرُواْ كَيۡفَ كَانَ عَٰقِبَةُ ٱلۡمُكَذِّبِينَ﴾[آل عمران: ۱۳۷] یعنی: «به تحقیق، گذشت پیش از شما سنت‌ها از حوادث جهان وامت‌هایی بودند که به واسطه نافرمانی امر خدا هلاک شدند؛ پس بروید سِیر کنید در زمین و ببینید بلاد عاد و ثمود و بیابان لوط و امثال آن را؛ پس بنگرید به نظرِ عبرت که به سبب نافرمانی چگونه بوده ‌است آخر کار تکذیب‌کنندگان»؛ و نیز می‌فرماید: ﴿قُلۡ سِيرُواْ فِي ٱلۡأَرۡضِ ثُمَّ ٱنظُرُواْ كَيۡفَ كَانَ عَٰقِبَةُ ٱلۡمُكَذِّبِينَ﴾[الأنعام: ۱۱] که در این دو آیه تصریح می‌فرماید که باید از مکان و محیط خود خارج شد و حال گذشتگان را مطالعه کرد و وقایع امم دیگر را در تحت دقت و نظر آورد که اینان به واسطه تکذیب رسل و بقای بر خرافات و تقالید باطله، چگونه عاقبت کارشان منجر به هلاکت گردید.